ΛΟΓΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΥΨΩΣΙΝ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΚΑΙ ΖΩΟΠΟΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

Σταυρού πανήγυριν άγομεν, και το της Εκκλησίας άπαν καταστράπτεται πλήρωμα. 

Σταυρού πανήγυριν άγομεν, και χαράς μαρμαρυγαίς το της οικουμένης καταλάμπεται πρόσωπον.

 Σταυρού πανήγυριν άγομεν, δι΄ ου το σκότος ηλάθη, και το φως αντεισήχθη. 

Σταυρού πανήγυριν άγομεν, και τω Σταυρωθέντι συνεπαιρόμεθα, την γην αφέντες κάτω μετά της αμαρτίας, 

ίνα τα άνω κτησώμεθα. Σταυρός υψούται και συνανυψοί χαμαί κειμένην την ανθρωπότητα.

 Σταυρός υψούται, και των δαιμόνων καταπτήσσει φρυάγματα. 

Σταυρός υψούται και του Σατάν η αντιπίπτουσα δύναμις υποχωρεί και συστέλλεται. 

Σταυρός υψούται, και πόλεις πανηγυρίζουσι, και λαοί χαρμόσυνα σπένδουσι.

 Και το μνησθήναι μόνον Σταυρού, χαράς υπόθεσις πρόδηλος και συστολή σκυθρωπότητος· 

το δε και τύπον οράσθαι Σταυρού, ηλίκον; Ανδρείας γαρ πρόξενον και δειλίας απαλλαγή τω προσβλέποντι γίνεται. 

Τοιούτόν τι μέγα του Σταυρού το κτήμα καθέστηκε· και ο τούτον κτησάμενος, εκτήσατο θησαυρόν.

 Χρυσού με τάχα οίεσθε τούτον λέγειν τον θησαυρόν, ή μαργαρίτου και λίθων ινδικών βαρυτίμων, 

οις οι φιλοσώματοι χαίρουσι περί τα μηδενός άξια σμικρολογούμενοι.

Εγώ δε, το πάντων των καλών κάλλιστόν τε και πολυτελέστατον και πράγμα και όνομα, 

θησαυρόν αν εικότως εκείνον αποκαλοίμην, εν ω, και δι΄ ου, και εις ον, 

άπαν ημών το της σωτηρίας αποτεθέν επηνωρθώθη κεφάλαιον.

Ει μη γαρ Σταυρός, ουκ αν ο Χριστός εσταύρωτο· ει μη Σταυρός, ουκ αν η ζωή τω ξύλω προσήλωτο, και ει μη προσήλωτο, ουκ αν οι κρουνοί της αφθαρσίας επήγαζον αίμα και ύδωρ, τα του κόσμου καθάρσια· ουκ αν το της αμαρτίας χειρόγραφον έρρηκτο, ουκ αν ελευθερίας ετύχομεν, ουκ αν του ξύλου της ζωής απηλαύσαμεν, ουκ αν Παράδεισος ήνοικτο, ουκ αν η στρεφομένη ρομφαία της εισόδου της Εδέμ παρεχώρει, ουκ αν ληστής τον Παράδεισον ώκει.

Τι ταύτα λέγω; Ει μη Σταυρός, ουκ αν ο Χριστός επί γης· και ει μη Χριστός επί γης, ουκ αν Παρθένος· και ει μη Παρθένος, ουκ αν Γέννησις Χριστού Δευτέρα, ουκ αν εν ανθρώποις Θεός, ουδ΄ αν Τόκος, ου φάτνη, ου σπάργανα, ου Περιτομή οκταήμερος, ουχ υποταγή γονέων, ου μεθηλικίωσις, ουκ αύξησις σώματος, ουκ ανάδειξις, ου Βαπτίσματος μέθεξις, ου θαυμάτων επίδειξις, ουκ Ιούδας προδότης, ου Πιλάτος δικάζων, ουκ Ιουδαίων τόλμα σταυρούσθαι τον ανεύθυνον κράζουσα. 

Και ει μη Σταυρός, ουκ αν πεπάτητο θάνατος, ουκ εσκύλευτο άδης, ουχ ο πικρός όφις νενέκρωτο. Δια τούτο μέγα τι χρήμα και τίμιον ο Σταυρός. Μέγα μεν, ότι πολλά, όσω και τα Χριστού θαύματα και παντός έχει του λόγου τα νικητήρια· τίμιον δε, ότι Θεού πάθημα και τρόπαιον ο Σταυρός.

Πάθημα μεν, δια τον εκούσιον εν αυτώ του παθόντος θάνατον· τρόπαιον δε, δια το τετραυματίσθαι δι΄ αυτού τον διάβολον· νενικήσθαι δε συν εκείνω και τον θάνατον· συντετρίφθαι δε και του άδου τα κλείθρα· και τέλος, κοινόν παντός γεγενήσθαι του κόσμου σωτήριον τον Σταυρόν.

Σταυρός, Χριστιανών ελπίς, απεγνωσμένων σωτήρ, χειμαζομένων λιμήν, ασθενούντων ιατρός, παθών ελατήρ, υγείας δοτήρ, νενεκρωμένων ζωή, ευσεβείας πρόγραμμα, βλασφημίας φίμωτρον. 

Σταυρός, όπλον κατ΄ εχθρών, σκήπτρον βασιλείας, διαδήματος κάλλος, τύπος εύγραφος, ράβδος δυνάμεως, έρεισμα πίστεως, βακτηρία γήρως, οδηγός τυφλών, φως των εν σκότει, παιδευτής αφρόνων, διδάσκαλος νηπίων, αμαρτίας αναίρεσις, μετανοίας ένδειξις, δικαιοσύνης υπογραφεύς.

Σταυρός κλίμαξ εις ουρανόν ανάγουσα, οδός προς αρετήν οδηγούσα, ζωής πρόξενος, θανάτου λύσις, φθοράς αλλοτρίωσις, πυρός σβεστήριον, προς Θεόν παρρησία, κλεις ουρανών Βασιλείας.

Σταυρός φύλαξ εν νυκτί, εν ημέρα πύργος, εν σκότει χειραγωγός, εν ευθυμία χαλινός, εν αθυμία ψυχαγωγός· διαλλακτήριος, ικέσιος, φίλιος, συνήγορος, προασπιστής, επίκουρος, εν πειρασμοίς βοηθός, εν κινδύνοις σωτήρ, εν λύπαις παρήγορος, εν ανάγκαις πρόμαχος, εν θαλάσση κυβερνήτης, εν συμφοραίς ανάψυξις. Σταυρός, νυκτοφυλακεί τους καθεύδοντας, συναγρυπνεί τοις αγρυπνούσι, τοις κεκμηκόσι συνεπαμύνει. 

Σταυρός ατονούντων νεύρωσις, κοπιώντων ανάπαυσις, πεινώντων τροφή, νηστευόντων ισχύς, αγωνιστών αλείπτης, γυμνών σκέπη, συνοδοιπόρος ξένοις, πλουσίων σωφρονιστής, πενήτων προνοητής, χηρών προστάτης, ορφανών αντιλήπτωρ.

Σταυρός  αρχόντων τιμή, βασιλέων κράτος, στρατηγών νίκος, Ιερέων δόξα, παρθένων σύνοικος, αγνείας σφραγίς, συζυγίας σύνδεσμος. Σταυρός πόλεων φύλαξ, οίκων ασφάλεια, φιλίας συναρμοστής, κατ΄ εχθρών αμυντήριον, πολεμίων αντίπαλος, παθών διωκτήριον, βαρβάρων σκόλωψ, ειρήνης βραβευτής, κόσμου καταλλαγή, περάτων διαγραφή, αγάπης πρυτάνευσις, ύψος ουρανού, γης βάθος, κτίσεως σύμπηξις, μήκος της φαινομένης, εύρος της οικουμένης· και συνελόντα φάναι, Σταυρός του Χριστού Παθών το κεφάλαιον των εις ημάς θαυμάτων η κορωνίς. 

Τούτο και δόξα Χριστού καλείται, και ύψος Χριστού προσαγορεύεται· τούτο και ποτήριον επιθυμητόν νοείται, και των υπέρ ημών Χριστού παθημάτων συμπέρασμα. Ότι δε δόξα Χριστού ο Σταυρός, άκουσον Αυτού λέγοντος: «Νυν εδοξάσθη ο Υιός του ανθρώπου, και ο Θεός εδοξάσθη εν αυτώ· και ευθύς δοξάσει Αυτόν».

Και πάλιν: «Δόξασόν με συ, πάτερ, τη δόξη η είχον προ του τον κόσμον είναι παρά Σοι». Και αύθις: «Πάτερ, δόξασόν σου το όνομα· ήλθε νουν φωνή εκ των ουρανών· και εδόξασα και πάλιν δοξάσω». Δόξαν δε ενταύθα λέγει την επί τω Σταυρώ προσγενομένην τότε των στοιχείων εναλλαγήν και συμπάθειαν·

έδει γαρ τω Κτίστη συμπαθείν και τα κτίσματα. Ότι δε και ύψος Χριστού ο Σταυρός, άκουσον τι φησιν αυτός: «Όταν εγώ υψωθώ, τότε πάντας ελκύσω προς εμαυτόν» · ως και εν ετέρω λέγει: «και καθώς Μωσής ύψωσε τον όφιν εν τη ερήμω, ούτως υψωθήναι δει τον Υιόν του ανθρώπου» · διατί; «ίνα πας, φησιν, ο πιστεύων εις αυτόν μη απόληται, αλλ΄ έχη ζωήν αιώνιον». 

Βλέπεις ότι δόξα και ύψος Χριστού ο Σταυρός; Βούλει δε γνώναι ότι ένθα ύψος, εκεί και δόξα παρέπεται; Άκουσον του Δαβίδ λέγοντος: «Υψώθητι επί τους ουρανούς ο Θεός, και επί πάσαν την γην η δόξα σου». Και του Ησαϊου πάλιν ως εκ προσώπου του Χριστού (λέγοντος): «Νυν υψωθήσομαι, νυν αναστήσομαι, νυν δοξασθήσομαι».

Επεί ουν ύψος Χριστού ο Σταυρός· υψούται δε σήμερον ο Σταυρός, δοξάζεται δηλονότι ο Χριστός. Υψούται ουν ο Σταυρός σήμερον, ίνα δοξασθή ο Χριστός· ουχ υψούται ο Χριστός ίνα δοξασθή ο Σταυρός, αλλ΄ υψούται ο Σταυρός, ίνα ο Χριστός δοξασθή· δοξάζεται δε ο Χριστός, ίνα ημάς εαυτώ συνυψώση. Υψούται ουν ο Σταυρός, και συνανυψοί των ευσεβούντων το φρόνημα· δοξάζεται ο Χριστός, και συνδοξάζει τους δοξάζοντας Αυτόν. 

Υψούται Σταυρός, και ανορθοί τους καταπίπτοντας· δοξάζεται Χριστός, και των δι΄ αμαρτίας πεσότων αμαυροί την αισχύνην. Υψούται Σταυρός, και πίπτουσιν είδωλα· δοξάζεται Χριστός, και διάβολος πλήττεται. Υψούται Σταυρός, ουχ ότι μόνον υψώθη Χριστός εν αυτώ, αλλ΄ ότι φανερωθείς την Ιουδαίων παράνοιαν ήλεγξε.

Πόθεν φανερωθείς; Εκ των της γης αποκρύφων. Πότε φανερωθείς; Επί βασιλέων των εις Χριστόν πιστευσάντων· ουχ ως τινες δήθεν προσανεπλάσαντο κλέπτοντες τους πολλούς πιθανότητι, αλλά θεία και απεριέργω δυνάμει, και όντως πίστεως μηχανή και στερρότητι· Θεού γαρ ην το κειμήλιον.

Επειδή γαρ μετά τον δια Σταυρόν θάνατον, ο της ζωής και θανάτου Κύριος τρισίν ημέραις ανεβίω, φθόνου δε κέντροις Ιουδαίοι νυττόμενοι, μη τι των κατά το πάθος εκείνο το σεπτόν και μακάριον διασωθέν χαριστήριον, Ιουδαίοις μεν αμυντήριον γένηται, τοις εις Χριστόν δε πιστεύουσι φυλακτήριον, υπό μυχοίς κατωρωρύχευσαν γης αποθέμενοι τον θησαυρόν, λέγω δη τον Σταυρόν και τα περί τον Σταυρόν άπαντα, τους Ήλους και την Λόγχην και ον επί του Σταυρού Πιλάτος έγραψε και προσέπηξε τίτλον. 

Είτα Χριστιανοίς τα βασίλεια σκήπτρα και πάσαν την υπό Ρωμαίοις αρχήν Θεός ενεχείρισεν, ηυδόκησεν άρτι τότε δια γυναικός ευσεβούς, γυναικός βασιλίδος, γυναικός βασιλικόν εχούσης το φρόνημα, του υιού ταύτης τηνικάδε Χριστιανών βασιλεύοντος, την ευεργεσίαν ταύτην ημίν καταθέσθαι.

Και δη θείαν ως ειπείν σοφίαν τη βασιλίδι ταύτη σοφισαμένη, και πη μεν αρχικαίς εμβριθείαις, έστι δε όπου και κοιναίς κολακείαις χρησαμένη, πάντα τε βασιλικώς επιδειξαμένη, όσα την ακαμπή των Ιουδαίων επικλίναι καρδίαν ηδύνατο· ούτω δη επιζητούση, θάττον και οίον αναλγητί, το κοινόν επέστη θησαύρισμα, Θεού το δώρον εις τάχος τω γυναίω προτείναντος.

Τούτον δη λέγω τον εις πάντα σήμερον τον κόσμον υψούμενον του Κυρίου Σταυρόν, μεθ΄ ου και πάντα οις το μακάριον εκείνο και του κόσμου σωτήριον ωκονόμητο πάθημα. 

Τούτο τοίνυν εορτάζομεν σήμερον, δια τούτο πανηγυρίζομεν· ότι το πάλαι κρυπτόμενον άγιον πεφανέρωται σήμερον· ότι ο εν κρυφή θησαυρός, εκ μετάλλων γης εξέλαμψεν ως χρυσός· ότι το συγχωσθέν της Χριστιανών βασιλείας επισημότατον απεκαλύφθη λάφυρον· ότι ο τυφών των δαιμόνων ηρέμησε φανερωθέντος του Σταυρού·

ότι το κατ΄ εχθρών αυτοχάλκευτον ξίφος από γης πεφανέρωται· ότι τον εαυτής απέλαβε κόσμον η Εκκλησία σήμερον· ότι ην απώλεσε δραχμήν, η βασίλειος εύρεν αρχή. Ούτός εστιν ο του Κυρίου Σταυρός, το Δεσποτικόν σημείον, το σωτήριον όπλον, το βασίλειον κράτος, το της νίκης τρόπαιον, το των άνω και κάτω μεταίχμιον, η Αποστολική κορωνίς, η Προφητική διόπτρα, των Μαρτύρων ο στέφανος, των Χριστόν προσκυνούντων ο αρραβών. 

Αφού γαρ Σταυρός, ο Χριστός προσκυνείται· αφού Σταυρός, ο Υιός του Θεού επεγνώσθη· αφού Σταυρός, συν Πατρί τον Υιόν προσκυνούμεν· αφού Σταυρός, τα Ιουδαίων ήργησε, τα Ελλήνων απέβη, τα Χριστιανών ανέσχεν, ο αήρ ηγιάσθη, των επιβωμίων αιμάτων ηλευθερώμεθα, της αναιμάκτου λατρείας γεγεύμεθα· αφού Σταυρός, της δαιμονικής κνίσσης απηλλάγμεθα, της πνευματικής ευωδίας του κενωθέντος μύρου μετέσχομεν·

αφού Σταυρός, αι μυθικαί θεογονίαι εις φρούδον εχώρησαν· αφού Σταυρός, της καθ΄ ημάς θεογνωσίας το μυστήριον έγνωμεν· αφού Σταυρός, την υπεράρχιον αρχήν, της προανάρχου αρχής προελθούσαν εμάθομεν. Αφού Σταυρός, την εις Πατέρα και Υιόν και Άγιον Πνεύμα δεδιδάγμεθα πίστιν, και την πολύθεον της Ελληνικής εικαιομυθίας απετιναξάμεθα λύμην·

αφού Σταυρός, των τυπικών συμβόλων τας σκιάς παρωσάμενοι, τω της αληθείας εν χάριτι φωτί κατηγλαϊσμεθα· αφού Σταυρός, καταπεφρόνηται θάνατος, τεθήπασι δαίμονες, κατεάγησαν ξόανα, ζωοθυσίαι πεπάτηνται, ειδωλεία κατέστραπται. Εκκλησίαι πανταχού, θυσιαστήρια, ψαλμωδίαι, στάσεις πάννυχοι, θεολογίαι, βαπτίσματα, πιστών συμφωνίαι, Γραφών επίγνωσις, γης περιφρόνησις, ουρανών κτήσις, Θεού μετουσία. 

Τι δει τα πολλά λέγειν; Αφού Σταυρός, Αγγέλοις συμπολιτεύονται άνθρωποι, και αυτός ο ουρανός τοις επιγείοις βατός, και Θεός ανθρώποις χωρούμενός τε και συμφερόμενος. Αλλ΄ ω Σταυρέ, το του Κυρίου και ημών πολυτίμητον αύχημα·

ω Ξύλον επίσημον, εν ω Χριστός εξετανύσθη· φυτόν αθανασίας, εξ ου Χριστός ο βότρυς ζωηρόν έβλυσεν ημίν πόμα. Ω Σταυρέ, δι΄ ου της αμαρτίας εκραγέν το χειρόγραφον, το της ελευθερίας εγγραφήναι συμβόλαιον προεξένησεν. Ω Σταυρέ, μυρίων αγαθών θησαυρέ, Παραδείσου πρόξενε, Βασιλείας κληρούχε, αμαρτημάτων λυτήρ, κατορθωμάτων δοτήρ.

Σε Χριστός, εν σοι σταυρωθείς, Ξύλον αθανασίας παρέδειξε, Σε Χριστός, εν σοι προσταγείς, της εις ουρανούς αγούσης οδού παρέπηξε κλίμακα. Σε Χριστός, εν σοι κρεμασθείς, ευλογίας ανέδειξε πρόξενον. Σε Χριστός, εν σοι τανυσθείς, των εν σειραίς ανείναι τα δεσμά προεστήσατο. 

Εν σοι Χριστός εκών υψωθείς, τον κόσμον εαυτώ συνανύψωσεν. Εν σοι Χριστός υπέρ ημών υψωθείς, τον υψωθέντα χαλκούν εστηλίτευσεν όφιν. Ουκέτι δαίμων όφις εφ΄ οδού πτέρναν τηρεί· ουκέτι χαλκούς όφις τα των δακνόντων όφεων αποπαύει προσβλεπόμενος δήγματα· ουκέτι «Επικατάρατος πας ο κρεμάμενος επί ξύλου».

Πως και τίνι τρόπω; Του ευλογητού παιδός Ιησού του Υιού του Θεού την κατάραν εις ευλογίαν ημίν υπαλλάξαντος. Ουκέτι κατάρατος ο Σταυρός, της κατάρας τω Σταυρώ προσπαγείσης, και Χριστού την κατάραν εξάραντος και την ευλογίαν ημίν αντεισάξαντος. Ούτος ο του Κυρίου Σταυρός πάντων ημίν γέγονεν εισαγωγεύς των καλών.

Ούτος ο του Δεσπότου Σταυρός, πολλοίς ονόμασι κέκληται. Σταυρός καλείται, Ράβδος ευθύτητος, βασιλείας, δυνάμεως, κληρονομίας: «Ο θρόνος σου ο Θεός εις τον αιώνα του αιώνος, ράβδος ευθύτητος η ράβδος της βασιλείας σου· ελυτρώσω ράβδω κληρονομίας σου· ράβδον δυνάμεως εξαποστελεί σοι Κύριος εκ Σιών». 

Βακτηρία: «η Ράβδος σου και η βακτηρία σου, αύταί με παρεκάλεσαν». Ξύλον ζωής: «ζωής Ξύλον εστί πάσι τοις αντεχομένοις αυτόν, ως επί Κύριον ασφαλής». «Ξύλον πεφυτευμένον, καθώς που Δαβίδ λέγει, παρά τας διεξόδους των υδάτων». Ποίων υδάτων;

Των θεοπνεύστων Γραφών. Υποπόδιον: «Υψούτε Κύριον τον Θεόν ημών, και προσκυνείτε τω υποποδίω των ποδών αυτού· ότι Άγιος εστί». Τόπος: «Εισελευσόμεθα εις τα σκηνώματα αυτού, προσκυνήσωμεν εις τον τόπον ου έστησαν οι πόδες αυτού· ει δώσω ύπνον τοις οφθαλμοίς μου και τοις βλεφάροις μου νυσταγμόν, έως ου εύρω τόπον τω Κυρίω, σκήνωμα τω Θεώ Ιακώβ». 

Τούτον αινιττόμενος τον Σταυρόν Ιακώβ ο Πατριάρχης, εναλλάξ τότε τας χείρας τοις εγγόνοις επιθείς, συμβολικώς προεμήνυσε. Τούτον ο αυτός προτυπούμενος, επί του άκρου της ράβδου του Ιωσήφ προσεκύνησε. Σταυρού τύπον επείχεν η Ράβδος του αυτού Πατριάρχου Ιακώβ, ως διέβη τον Ιορδάνην· φησί γαρ:

«Εν τη Ράβδω μου ταύτην διέβην τον Ιορδάνην»· και μικρώ προ τούτου, Σταυρού σημείον τω Αβραάμ παρεδείκνυτο, μέσον των του κριού κεράτων τυπούμενον, ότε την εν τύπω θυσίαν προς δείγμα του σταυρωθέντος δια του προβάτου μυστικώς επετέλει. Σταυρού τύπον εδήλου και Ισαάκ, τα ξύλα της θυσίας αναλαβών, και τω πατρί θύειν αυτόν επειγομένω προτροπάδην επόμενος.

Σταυρού δύναμιν η Ράβδος είχε Μωσέως εις όφιν μεταβληθείσα, και μεταμορφούσα τας Αιγυπτίων ράβδους· και τας μεν καταπίνουσα, τοις δε ποτάμιον εξαιματούσα ρείθρον όπως μη πίωσι· και πη μεν βατράχους των υδάτων εξέρπειν, πη δε ακρίδας και σκνίπας και σκότος ψηλαφητόν σχεδιάζουσα, και όσα τας Αιγυπτίων συμφοράς περιϊστησι. 

Σταυρού τύπον επείχεν η αυτή του Μωσέως Ράβδος, ότε το Ερυθραίον ένθα και ένθα διεσχίζετο πέλαγος, και τείχος αυτώ τε και τω λαώ συνεπάγη τα ύδατα. Σταυρού τύπον επείχεν ι του πυρός στύλος και της νεφέλης, οις ωδήγει Θεός τον αλήτην Ισραήλ εξ Αιγύπτου φυγαδευόμενον.

Σταυρού σχήμα διέσωζε και Μωϋσής αυτός επί του όρους, υψού τας χείρας ανέχων, ότε καταπολεμούντος του Ιησού τον αλλόφυλον Αμαλήκ, ο μεν υπό Ααρών και Ωρ εστηρίζετο, Ισραήλ δε δυναμούμενος υπερίσχυε. Σταυρού τύπον εδήλου η πατάξασα Ράβδος εν ερήμω την πέτραν, και ποταμόν κυοφόρον την άνικμον δείξασα· τι δαι η Ράβδος η εκφύσασα κάρυα; Ου προδήλως τον Σταυρόν υπογράφει; Τι δαι και Ησαϊας ξυλίνω πρίονι διχή διαιρούμενος; 

Ου σταυρικόν εσχημάτιζε τύπον; Εώ λέγειν του Αγγαίου την σταύρωσιν, και Σισάρα την εν πασσάλω καθήλωσιν, τον Σταυρόν φανερώς προδηλούσας. Αλλά και την μηλωτήν Ηλιού φαίην αν έγωγε, Σταυρού δύναμιν υποφαίνουσαν, ότε το Ιορδάνου ρείθρον διχή διαστήσας, ως επί ξηράς διεπέρασε γης· το δε του Ελισσαίου θαύμα που θήσομεν;

Ότε τω ύδατι το ξύλον επιθείς της αξίνης, εκ βάθους ανείλκε του ποταμού το σιδήριον, τω ελαφρώ το βαρύ ανελόμενος; Μέγα αληθώς ο Σταυρός, και πολλαχού της Γραφής μαρτυρούμενος ή προτυπούμενος, και των δι΄ αυτού τελουμένων οσημέραι θαυμάτων προδιαγράφων τα υποδείγματα. Προσκυνητέον ουν τον Σταυρόν, ότι δι΄ αυτού τον Κύριον έγνωμεν. Προσκυνητέος ο Σταυρός, ότι εν αυτώ τον Χριστόν ευλογούμεν. 

Προσκυνητός ο Σταυρός, ότι δι΄ αυτού την ευλογίαν ελάβομεν και της κατάρας ηλευθερώμεθα. Προσκυνητός ο Σταυρός, ότι δι΄ αυτού την πικράν του ξύλου της παρακοής εξεμέσαντες γεύσιν, του γλυκασμού της σωτηρίας γεγεύμεθα. Ευλόγηται Ξύλον, δι΄ ούπερ ηυλογήθη τα έθνη. Ευλόγηται Ξύλον, εν ω Θεός σωματικώς εξετάθη.

Και τι τούτου παραδοξότερον; Θεόν σταυρούμενον βλέπειν, και τούτον μετά ληστών. Ευλόγηται Ξύλον, δι΄ ου ληστής τον Παράδεισον ώκησε, και η του Ξύλου γεύσις, την πικράν εξεκρούσατο γεύσιν· ου τι θαυμασιώτερον;

Ότι ον έκλεισεν αλούς ο Αδάμ, τούτον ήνοιξε ληστής επιγνούς· και ου εκείνος εξόριστος γέγονεν, ούτος κλητός ενεγράφη πολίτης. Εύγε της καταλλήλου παραλλαγής! Εξήλθε κλέπτης, και αντεισήλθε κλέπτης· ο μεν δια παράβασιν, ο δε δι΄ επίγνωσιν· ο μεν υπαχθείς τω πτερνίσαντι, ο δε συσταυρωθείς τω ποιήσαντι.

 

Ευλόγηται Ξύλον, εξ ου Κιβωτός κατεσκευάσθη, κόσμον κατακλυσμού συνολικώς διασώζουσα.

 Ευλόγηται Ξύλον, εξ ου φαγών ο ληστής ηξίωται της τρυφής. Ευλόγηται Ξύλον, 

εξ ούπερ Αδάμ μη γευσάμενος πρότερον, της ζωής τον θάνατον αντηλλάξατο, προπετεία γεύσεως του ξύλου της γνώσεως καθαψάμενος· 

είτα μεταλαβών ύστερον, της ποιότητος ήσθετο, και την ανάκλησιν εύρατο. Ευλόγηται Ξύλον, 

δι΄ ου βασιλείς εγείρουσι τρόπαια, και στρατηγοί συνεισφέρουσι λάφυρα, δορυκτήτων πλήθη τα βαρβάρων αλίσκεται.

 Ευλόγηται Ξύλον, δι΄ ου τα κράτη των τόξων συντριβόμενα θραύεται, 

και θυρεοί πυρός παρανάλωμα γίνονται.

 Ευλόγηται Ξύλον, δι΄ ου βραχίων υπερήφανος κάμπτεται, και αυχένες εχθρών υποκύπτουσι,

 και νώτα δίδωσι βάρβαρος, και φεύγει Σκύθης μηδενός διώκοντος. 

Τοιγαρούν, 

υψώσατε συν εμοί την φωνήν σήμερον, και μετά της Γραφής τω του Σταυρού θησαυρώ προσφωνήσωμεν λόγια· 

θησαυρόν δε φημί του Σταυρού τον Υιόν του Θεού, τον Χριστόν, ω και πρέπει μάλλον τα προς ημών ανατείνεσθαι λόγια: 

«Πάντα τα έθνη, λέγοντες, όσα εποίησας, ήξουσι και προσκυνήσουσιν ενώπιόν σου, 

Κύριε και δοξάσουσι το όνομά σου·

 ότι μέγας ει συ και ποιών θαυμάσια, συ ει Θεός μόνος». 

Αυτώ η δόξα εις τους αιώνας των αιώνων. 

Αμήν!

Άγιος Ανδρέας, Αρχιεπίσκοπος Κρήτης ο Ιεροσολυμίτης