Η ΧΡΙΣΤΟΕΙΔΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥ

Οι ἀγῶνες γιὰ τὸν ἐξαγνισμὸ τοῦ νοῦ καὶ οἱ προσπάθειες γιὰ τὸ σωστὸ προσανατολισμὸ του παραμένουν συνήθως ἄγνωστα στὴν ἐποχή μας

 ἤ θεωροῦνται περιττὲς πολυτέλειες, ποὺ δὲν ἀφοροῦν τὸν ἁπλὸ Χριστιανό.

῞Οσοι μάλιστα ἐμφοροῦνται ἀπὸ τὸ πνεῦμα κάποιου πρακτικοῦ, ὅπως νομίζουν, 

Χριστιανισμοῦ, ἀντιμετωπίζουν τὰ πράγματα αὐτὰ ὡς παραπλανητικὲς θεωρίες,

 ποὺ μᾶλλον ἐκτρέπουν τὸν πιστὸ ἀπὸ τὸ κύριο ἔργο του.

Μόνο ἡ πρακτικὴ θρησκευτικότητα, ποὺ περιορίζεται στὶς ὀφθαλμοφανεῖς ἀνάγκες καὶ ἀναζητεῖ τὴν ἄμεση ἀντιμετώπισή τους, 

θεωρεῖται ὡς αὐθεντικὸς Χριστιανισμὸς ἤ πραγματικὴ ᾿Ορθοδοξία.

Αὐτὸ ἄλλωστε συνδυάζεται καὶ μὲ τὴν ἀνυπόμονη διάθεση τοῦ ἀνθρώπου νὰ δεῖ καὶ νὰ θαυμάσει ἀμέσως τὰ ἀποτελέσματα τῶν ἐνεργειῶν του, 

καὶ σ᾿ αὐτὸ τὸν συνήθισαν οἱ μηχανές, ποὺ ἐξυπηρετοῦν,

 ἀλλὰ καὶ ἐπηρεάζουν τόσο τὴ ζωή του.Μοχθοῦμε γιὰ ν᾿ ἀποκτήσουμε μηχανές, κινούμαστε μὲ τὶς μηχανές, σκεπτόμαστε

 μὲ τὶς μηχανὲς καὶ τελικὰ γινόμαστε καὶ οἱ ἴδιοι μηχανὲς «κατ᾿ εἰκόνα καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν» τῶν μηχανῶν ποὺ κατασκευάζουμε.

 Δὲν ἔχουν νοῦν οἱ μηχανές, γιὰ νὰ τὸν ἐξαγνίσουν καὶ νὰ τὸν προσανατολίσουν σωστά.

Ξεχνοῦμε κι ἐμεῖς ὅτι ὀφείλουμε νὰ ἐξαγνίσουμε καὶ νὰ προσανατολίσουμε σωστὰ τὸ νοῦ μας. ᾿Αλλὰ οἱ μηχανὲς χρειάζονται τὸ νοῦ μας ἐξαγνισμένο καὶ σωστὰ προσανατολισμένο, γιὰ νὰ λειτουργή- σουν σωστὰ καὶ νὰ μὴ στραφοῦν ἐναντίον μας.Κι ἐπειδὴ σήμερα, περισσότερο ἀπὸ ὅσο ὁποτεδήποτε ἄλλοτε, κυριαρχεῖ στὴ ζωή μας ἡ μηχανή, ἡ ἀνάγκη νὰ ἐξαγνίσουμε καὶ νὰ προσανατολίσουμε σωστὰ τὸ νοῦ μας προβάλλει ἐπιτακτικότερα.Ολο τὸ κακὸ στὸν κόσμο ξεκινάει ἀπὸ τὸ νοῦ μας. Αὐτὸς ἄλλωστε ἀποτελεῖ τὸ ὑψηλότερο στοιχεῖο τῆς ὑπάρξεώς μας. ῾Η «κατ᾿ εἰκόνα» Θεοῦ δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου ἀποτυπώνεται πρωτίστως στὸ νοῦ. Αὐτὸς εἶναι τὸ «ἔσοπτρον», δηλαδὴ ὁ καθρέφτης, ποὺ ἀντικατοπτρίζει τὸ Δημιουργό του.῞Οταν ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου εἶναι στραμμένος πρὸς τὸ Θεό, δέχε- ται τὸ θεῖο φῶς καὶ γίνεται φῶς ὁ ἴδιος. ῞Οταν ὅμως ἀποστρέφεται τὸ Θεό, χάνει τὸ φῶς του, σκοτίζεται καὶ κινεῖται στὸ σκοτάδι. ῾Υποδουλώνεται στὶς μέριμνες καὶ τὶς φροντίδες τοῦ κόσμου, ἀλλοτριώνεται ἀπὸ τὸ θόρυβο καὶ τὴν ταραχή του καὶ λησμονεῖ τὸ Θεὸ καὶ τὸν ἑαυτό του.«Σχολάσατε καὶ γνῶτε ὅτι ἐγώ εἰμι ὁ Θεός» λέει τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ μὲ τὸ στόμα τοῦ ψαλμωδοῦ. ῞Οταν γνωρίζουμε ποιὸς εἶναι ὁ Θεός, τότε μαθαίνουμε καὶ ποιὸς εἶναι ὁ ἀληθινὸς ἄνθρωπος.῞Οπως ὁ Θεός, λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἔτσι καὶ ὁ νοῦς τοῦ «κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ» δημιουργημένου ἀνθρώπου, ἔχει οὐσία καὶ ἐνέργεια.Ενέργεια τοῦ νοῦ εἶναι ἡ σκέψη. ῞Οταν ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου σκοτισθεῖ, ἡ σκέψη του, ποὺ κινεῖται στὸ σκοτάδι, αἰχμαλωτίζεται στὶς αἰσθήσεις καὶ τὰ πάθη καὶ γίνεται κτηνώδης ἤ δαιμονιώδης.«Νοῦς γὰρ ἀποστὰς τοῦ Θεοῦ ἤ κτηνώδης γίνεται ἤ δαιμονιώδης, καὶ τῶν ὅρων ἀποστατήσας τῆς φύσεως... ταῖς σαρκικαῖς ἐπιθυμίαις ἔκδοτον ἑαυτὸν ποιεῖ, καὶ μέτρον ἡδονῆς οὐ γινώσκει».Αὐτὸ συνέβη μὲ τὴν πτώση τοῦ ἀνθρώπου. Καὶ αὐτὸ ἐξακολουθεῖ νὰ συμβαίνει μὲ ὅλους τοὺς ἀπόγονους τοῦ ᾿Αδάμ. ῾Η πτώση τοῦ πρώτου ἀνθρώπου συμπαρέσυρε ὁλόκληρη τὴν ἀνθρωπότητα.Γι᾿ αὐτὸ χρειάστηκε νὰ ἔρθει ὁ νέος ᾿Αδάμ, ὁ Χριστός, γιὰ νὰ καταστεῖ ἡ ἀπαρχὴ τῆς καινῆς κτίσεως, τῆς ᾿Εκκλησίας. Καὶ ἔδωσε τὶς ἐντολές του, οἱ ὁποῖες εἶναι τὸ φῶς τῆς νέας ζωῆς, ποὺ καλοῦν- ται νὰ ζήσουν οἱ πιστοί.Μὲ τὰ Μυστήρια τῆς ᾿Εκκλησίας, τὸ Βάπτισμα, τὸ Χρίσμα, τὴ θεία Εὐχαριστία κατοικεῖ στὸν ἄνθρωπο ὁ Χριστός. Αὐτὸ δὲν σημαίνει ὅτι ὁ Χριστὸς μεταβάλλει αὐτομάτως τὸν ἄνθρωπο μὲ κάποιο μηχανικὸ τρόπο. ῾Ο ἄνθρωπος ἐξακολουθεῖ νὰ διατηρεῖ τὴ φύση του.Ο Χριστὸς ἀνοίγει τὸ δρόμο τῆς ἀνακαινίσεως καὶ προσφέρει τὴ Χάρη του, γιὰ νὰ τὸν ἀκολουθήσει ὁ ἄνθρωπος μὲ τὴν ἐλεύθερη βούλησή του. ῎Αν αὐτὸς δὲν θελήσει νὰ οἰκειωθεῖ τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἄν δὲν προσπαθήσει νὰ συντονίσει τὸ θέλημά του μὲ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ ρυθμίσει τὴ ζωή του σύμφωνα μὲ τὶς ἐντολές του, ἡ Χάρη παραμένει ἄκαρπη.Εμεῖς, λέει ὁ ᾿Απόστολος Παῦλος «νοῦν Χριστοῦ ἔχομεν».Ο Χριστιανὸς δηλαδὴ ἔχει τὸ νοῦ καὶ τὶς σκέψεις τοῦ Χριστοῦ.῞Οπως ὁ καθρέφτης, λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὅταν δεχθεῖ τὴν ἡλιακὴ ἀκτίνα, δημιουργεῖ καὶ τὴ δική του ἀκτίνα, ἔτσι καὶ ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου, ὅταν δεχθεῖ τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ, γίνεται φῶς καὶ ὁ ἴδιος, καὶ ἀκτινοβολεῖ τὸ φῶς αὐτὸ καὶ στοὺς ἄλλους.Γιὰ ν᾿ ἀκτινοβολήσει ὅμως ὁ καθρέφτης τὸ ἡλιακὸ φῶς, πρέπει νὰ εἶναι καθαρός. ῎Αν εἶναι λασπωμένος ἤ μαυρισμένος, ὅσο φῶς καὶ ἄν πέσει ἐπάνω του, δὲν ἀνακλᾶται.Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τὸ νοῦ τοῦ ἀνθρώπου. ῞Οταν εἶναι σκοτι- σμένος ἤ λασπωμένος, τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ, ὁ νοῦς τοῦ Χριστοῦ, δὲν καθρεφτίζεται ἐπάνω του.Η ἁμαρτία σκοτίζει τὸ νοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὰ πάθη συσσωρεύουν λάσπη ἐπάνω του. ῎Ετσι ὁ ἄνθρωπος ζεῖ ἐρήμην τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς χάριτός του. Γίνεται κτηνώδης ἤ δαιμονιώδης. Κτηνώδης μὲ τὸ νὰ κυλιέται ὁ ἴδιος στὴ λάσπη, καὶ δαιμονιώδης μὲ τὸ νὰ παρασύρει καὶ ἄλλους σ᾿ αὐτήν, καὶ νὰ γίνεται ἑστία μολύνσεως καὶ καταστροφῆς.Πόσο δὲν ὑποφέρουμε ἰδιαίτερα σήμερα ἀπὸ τὶς καταστάσεις αὐτές! Πόσο δὲν συλλαμβάνουμε καὶ τὸν ἑαυτό μας θύμα αὐτῶν τῶν καταστάσεων!Η διόρθωση ἀπὸ τὴ νοσηρὴ αὐτὴ πνευματικὴ κατάσταση ἀπαιτεῖ τὴν κάθαρση, τὸν ἐξαγνισμὸ τοῦ νοῦ μας. «᾿Ασκητικοῖς ἀγωνίσμασι καθαγνίσας τὸν νοῦν» ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἔγινε δέκτης καὶ κήρυκας τοῦ Φωτὸς τῆς Χάριτος.Κι ἐμεῖς, τὸ πρῶτο ποὺ ἔχουμε νὰ κάνουμε, εἶναι νὰ μιμηθούμε ἀνάλογα μὲ τὴ δύναμη καὶ τὸ φιλότιμό μας τὸν ῞Αγιο.Η διόρθωση τοῦ νοῦ, ὅπως διδάσκει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἀρχίζει μὲ τὴν ἐπιστροφή του στὸν ἑαυτό του.Αν δὲν ἀποκολλήσει ὁ ἄνθρωπος τὴν ἐνέργεια τοῦ νοῦ του, δηλα- δὴ τὶς σκέψεις καὶ τοὺς συλλογισμούς του, ἀπὸ τὰ πάθη καὶ τὴν ἁμαρτία, ἄν δὲν ἡσυχάσει καὶ δὲν ἐπιστρέψει ἐν μετανοίᾳ στὸν ἑαυτό του καὶ τὸ Θεό, δὲν μπορεῖ νὰ βρεῖ τὸν πραγματικὸ πλοῦτο ποὺ ἔλαβε.῾Ερμηνεύοντας ὁ ἅγιος Γρηγόριος τὴν παραβολὴ τοῦ ᾿Ασώτου, λέει ὅτι περιουσία τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ὁ νοῦς του. ῞Οταν ὁ ἄνθρωπος ἐκτραπεῖ στὴν ἁμαρτωλὴ ζωή, ὁ νοῦς του διασκορπίζεται καὶ προσκολλᾶται στὰ πάθη. Τότε ὁ ἄνθρωπος λιμοκτονεῖ πνευματικὰ καὶ δὲν σώζεται, ἄν δὲν μετανοήσει καὶ δὲν ἐπιστρέψει στὸ Θεό.Η μετάνοια καὶ ἡ ἐπιστροφὴ τοῦ νοῦ μας στὸ Θεὸ δὲν γίνεται μὲ κάποια κίνηση πρὸς τὸ ἄπειρο. Δὲν γίνεται κἂν μὲ κάποια κίνηση ποὺ στρέφεται ἔξω ἀπὸ ἐμᾶς.Γίνεται μὲ τὴν ἐπιστροφὴ στὸν ἑαυτό μας. Γίνεται μὲ τὴν ἐπιστροφὴ τῆς ἐνέργειας τοῦ νοῦ μας, τῆς σκέψεως καὶ τῶν συλλογι- σμῶν μας, στὸν «κρυπτὸν τῆς καρδίας ἄνθρωπον».Γίνεται μὲ τὴν προσωπικὴ συνάντηση καὶ ἕνωση μὲ τὸ Θεό, ποὺ σκηνώνει μέσα μας, γιὰ νὰ καθαρίσει τὸ νοῦ καὶ τὴν καρδιά μας καὶ νὰ τὰ λαμπρύνει μὲ τὸ φῶς τῆς θείας δόξας του.Αφότου βαπτισθήκαμε στὸ ὄνομα τῆς ῾Αγίας Τριάδος καὶ ἐνταχθή- καμε στὴν ᾿Εκκλησία τοῦ Χριστοῦ ἔχουμε τὸν ἴδιο τὸ Χριστὸ μέσα μας. Γι᾿ αὐτὸ ἄλλωστε φέρουμε καὶ τὸ ὄνομά του, λεγόμαστε Χριστιανοί.Αὐτὸ ὅμως συνεπάγεται καὶ ἀνάλογη συμπεριφορὰ ἀπέναντι στὸ Χριστὸ καὶ στὶς εἰκόνες τοῦ Χριστοῦ, ποὺ εἶναι οἱ συνάνθρωποί μας.Με τὴν περικοπὴ τῆς κρίσεως ἐπισημαίνεται ὅτι ἡ κρίση τῶν ἀνθρώπων ἀπὸ τὸ Χριστὸ θὰ πραγματοποιηθεῖ μὲ βάση τὴν ἀγάπη ποὺ ἔδειξαν ἀπέναντί του.Πότε θὰ πεῖ σ᾿ αὐτοὺς ποὺ βρίσκονται στὰ δεξιά του: «Δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ Πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου. ᾿Επείνασα γάρ, καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα, καὶ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην, καὶ συνηγάγετέ με, γυμνός, καὶ περιεβάλετέ με, ἠσθένησα καὶ ἐπεσκέψασθέ με, ἐν φυλα- κῇ ἤμην, καὶ ἤλθετε πρός με».Καὶ στὴν ἀπορία τῶν δικαίων γιὰ τὸ πότε εἶδαν τὸ Χριστὸ πεινασμένο καὶ τὸν ἔθρεψαν ἤ διψασμένο καὶ τὸν πότισαν ἤ ξένο καὶ τὸν περιέθαλψαν, ἡ ἀπάντηση τοῦ Χριστοῦ θὰ εἶναι: «᾿Εφ᾿ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε».Στὸ πρόσωπο τοῦ πλησίον βρίσκεται ὁ ἴδιος ὁ Χριστός. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἡ ἀγάπη πρὸς τὸν πλησίον, ποὺ εἶναι ἀγάπη πρὸς τὸν ἴδιο τὸ Χριστό, ἔχει πρωταρχικὴ σπουδαιότητα στὴ χριστιανικὴ ζωή.Αλλὰ ὁ Χριστός, ποὺ βρίσκεται στὸ πρόσωπο τοῦ πλησίον μας, βρίσκεται καὶ σὲ μᾶς· στὸν καθένα μας. Καὶ ὅταν ἐμεῖς τὸν λησμονοῦμε, κτυπάει τὴν πόρτα τῆς καρδιᾶς μας, γιὰ νὰ τοῦ ἀνοίξουμε νὰ ἔρθει καὶ νὰ δειπνήσει μαζί μας.Η τροφὴ τοῦ Χριστοῦ, ἡ πόση του, ἡ στέγη του, τὸ ἔνδυμά του, ἡ ἀνάπαυσή του βρίσκονται στὴν καρδιά μας. Βρίσκονται ἐκεῖ, ὅπου πρέπει νὰ συγκεντρώνεται ὁ νοῦς μας.Οταν σκορπίζουμε τὸ νοῦ μας στά πάθη καὶ τὶς ἀπολαύσεις, ὅταν τὸν ἐξαντλοῦμε στὶς βιοτικὲς μέριμνες καὶ τὸν ἀποξενώνουμε ἀπὸ τὴν πνευματικὴ τροφή, ὅταν τὸν ἀφήνουμε νὰ περιπλανᾶται ἀνέστιος στὴν ἀθλιότητα καὶ τὴν ταραχὴ τῆς ἁμαρτωλῆς ζωῆς, ἀφήνουμε τὸ Χριστὸ μέσα μας πεινασμένο καὶ διψασμένο, ξένο, γυμνό, ἀ- σθενὴ καὶ φυλακισμένο.Καὶ ὅταν δὲν δείχνουμε ἀγάπη πρὸς τὸ Χριστὸ ποὺ κτυπάει τὴν πόρτα τῆς καρδίας μας, εἶναι φυσικὸ νὰ μὴ δείχνουμε ἀγάπη καὶ ὅταν μᾶς προσεγγίζει μὲ τὸ πρόσωπο τοῦ πλησίον μας.Η ἀγάπη τοῦ ἀνθρώπου γιὰ τὸ Θεὸ ἤ τὸν πλησίον γεννιέται ἤ πεθαίνει μέσα στὴν ἴδια τὴν καρδιά του: στὸν «κρυπτὸν τῆς καρδίας ἄνθρωπον». ᾿Εκεῖ ποὺ συγκέντρωνε ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὅπως καὶ ὅλοι οἱ ἅγιοι τῆς ᾿Εκκλησίας μας, ἐξαγνισμένο τὸ νοῦ του.Οταν ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου ἀποσπᾶται ἀπὸ τὰ πάθη καὶ τὴν ἁμαρτία, ὅταν ἡσυχάζει καὶ ἐπιστρέφει ἐν μετανοίᾳ καὶ προσευχῇ στὴν καρδιά, συναντᾶ τὸ Χριστὸ καὶ φωτίζεται ἀπὸ τὸ φῶς του.Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἡ προσευχὴ ποὺ συνδέεται μὲ τὴν περισυλλογὴ τοῦ νοῦ περιορίζεται σὲ μία μόνο φράση, «Κύριε, ᾿Ιησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με», ὥστε νὰ μὴ διασπᾶται ὁ νοῦς, ἀλλὰ νὰ συγκεντρώνεται στὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ καὶ στὴν αἴτηση τοῦ ἐλέους του.Ετσι ἀφανίζεται ἡ ἁμαρτία μέσα στὸν ἄνθρωπο καὶ καρποφορεῖ ἡ χριστιανικὴ ζωή. ῎Ετσι πραγματοποιεῖται ἡ «ζωηφόρος νέκρωσις» τοῦ θελήματος καὶ τῶν σκέψεών του, καὶ ἡ ἔνταξή τους στοὺς ἀπεριόριστους ὁρίζοντες τῆς θείας ἐλευθερίας.

῎Ετσι μπορεῖ νὰ λέει καὶ αὐτὸς μαζὶ μὲ τὸν ᾿Απόστολο Παῦλο: 

«῾Ημεῖς δὲ νοῦν Χριστοῦ ἔχομεν».Απὸ τὸ σκοτισμένο νοῦ τοῦ ἀνθρώπου ἄρχισαν κι ἐξακολουθοῦν νὰ δημιουργοῦνται ὅλα τὰ κακὰ μέσα στὸν κόσμο.

 Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἡ ἐξαφάνισή τους εἶναι δυνατὴ μόνο μὲ τὸ φωτισμὸ τοῦ νοῦ ἀπὸ τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ· μὲ τὴ χριστοειδὴ μεταμόρφωσή του.

Αὐτὴ τὴν ἐσωτερικὴ μεταμόρφωση ἔζησε μὲ τὰ ἀσκητικὰ ἀγωνί- σματα ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, καὶ σ᾿ αὐτὴν καλεῖ ὅλους μὲ τὴ μνήμη του.

Οἱ ῞Αγιοι, λέει ὁ Μ. Βασίλειος, ὡς εἰκόνες «ἔμψυχοι τῆς κατὰ Θεὸν πολιτείας, τῷ μιμήματι τῶν ἀγαθῶν ἔργων πρόκεινται».

Αν θέλουμε νὰ τιμήσουμε τὴ μνήμη τοῦ ῾Αγίου, καλούμαστε νὰ μιμηθοῦμε, ὅσο μποροῦμε, τὰ ἔργα του.

Νὰ καθαρίσουμε, ὅσο εἶναι δυνατό, τὸ νοῦ μας καὶ νὰ τὸν ἀφήσου- με, ὅπως τὸν ἄφησε κι ἐκεῖνος, νὰ ὁδηγηθεῖ πρὸς τὸ Θεὸ καὶ νὰ φωτισθεῖ μὲ τὸ ἄκτιστο φῶς του.

Μέγιστος ἦταν ἐκεῖνος, ἐλάχιστοι ἐμεῖς. 

῞Οταν ὅμως κι ἐμεῖς κάνουμε τὸ ἐλάχιστο ποὺ μποροῦμε, θὰ ἔχουμε τὸ δικαίωμα νὰ ἀπεθυνθοῦμε πρὸς τὸν ῞Αγιο καὶ νὰ τοῦ ποῦμε:

«᾿Αλλ᾿ ὡς νοῦς Νοΐ τῷ πρώτῳ παριστάμενος, 

Πρὸς Αὐτὸν τὸν νοῦν ἡμῶν, πάτερ,

 ὁδήγησον, ἵνα κράζωμεν, χαῖρε κῆρυξ τῆς χάριτος».

 

Περιοδικό «᾿Ορθόδοξη Μαρτυρία» Κύπρου,

ἀριθμός 45,Χειμώνας 1995,

σελ. 21-25.

Περιοδικό ''Άγιος Κυπριανός''

Γεώργιος Μαντζαρίδης 

Καθηγητής Θεολογίας του Α.Π.Θ.