ΟΙ ΕΙΚΟΝΟΦΙΛΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΚΑΙ Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥΣ

 

 

Ἀγαπητοί ἐν Χριστῷ Ἀδελφοί καί Ἀδελφές μου

 

Ἐπικαλοῦμαι τὶς προσευχές Σας,

 τὴν Σκέπη τῆς Παναγίας μας, τὴν Ὁδηγία τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, 

ὡς καὶ τὴν ἐνίσχυσι τῶν εὐχῶν τοῦ Ἀειμνήστου Πατρὸς καὶ Μητροπολίτου μας Κυπριανοῦ († 17.5.2013),

 προκειμένου νὰ ἐκπληρώσω τὴν διακονία, ἡ ὁποία μοῦ ἔχει ἀνατεθεῖ.

 Εἶναι γνωστὸν σὲ ὅλους μας, ὅτι ἡ Εἰκονομαχία ἦταν μία θρησκευτικὴ- ἐκκλησιαστικὴ κρίσις, 

ἡ ὁποία συνετάραξε περισσότερο ἀπὸ ἕνα αἰῶνα (726-843) τὴν Αὐτοκρατορία μας· ἦταν πράγματι μία μακρὰ τραγωδία.

Ἡ κρίσις αὐτή χαρακτηρίζεται ὀρθῶς ὡς ἰδιότυπον εἶδος ἐμφυλίου πολέμου καὶ ὡς βυζαντινὴ εἰκονομαχία, 

διότι ἐγεννήθη, διήρκεσε καὶ διεδόθη κυρίως στὴν Ἀνατολή, μὲ κέντρο τὴν Κωνσταντινούπολι.

Οἱ Εἰκονομάχοι δὲν κατενόησαν, ὅτι ἡ τιμητικὴ προσκύνησις τῶν ἱερῶν Εἰκόνων κατέχει σπουδαιoτάτη θέσι στὴν Ὀρθόδοξη Λατρεία, 

ἐφ᾿ ὅσον ἀπορρέει ἀπὸ τὸ θεμελιῶδες Δόγμα τῆς Ἐνανθρωπήσεως τοῦ ἑνὸς ἐκ τῶν θείων Προσώπων 

τῆς Ἁγίας Τριάδος.

ἡ Εἰκόνα τοῦ Σωτῆρος μας Χριστοῦ ἀποτελεῖ μίαν ζῶσα μαρτυρία, ὅτι ὁ Θεὸς πράγματι ἐσαρκώθη.Ἡἱερὰ Εἰκόνα ξεπερνᾶ τὴν ἁπλῆ ἀναπαράστασι καὶ διακόσμησι καὶ εἰκαστικὴ ἀπόδοσι τῆς Ἁγίας Γραφῆς:●εἶναι λατρευτικὸ ἀντικείμενο, στὸ ὁποῖο ἐνοικεῖ ἡ Θεία Χάρις, καὶ φανερώνει τὴν Ἱερὰ Παράδοσι τῆς Ἑκκλησίας, ὅπως καὶ ἡ Γραπτὴ καὶ ἡ Προφορικὴ Παράδοσις.Καὶ περαιτέρω, ἡ ἱερὰ Εἰκόνα μᾶς ἀνοίγει, ὅπως ὀρθῶς παρετηρήθη, «μίαν ἀπέραντον ὅρασιν»:● τὸ Παρελθόν, τὸ Παρὸν καὶ τὸ Μέλλον, περιλαμβάνονται στὴν Εἰκόνα· μᾶς ἀποκαλύπτει στὸ Παρὸν τὸ Μυστήριο τοῦ Μέλλοντος Αἰῶνος, τὸ ὁποῖο φωτίζει τὸ Πα- ρελθὸν καὶ δίδει νόημα στὸ Παρὸν τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς· εἶναι «μία ἀποκάλυψις τοῦ αἰωνίου ἐν χρόνῳ»· ἐκφράζει τὴν «πνευματικὴν ἐμπειρίαν τῆς Ἁγιότητος», ἡ Ὁποία εἶναι ἐνσάρκωσις τῆς Ἐσχατολογικῆς Πραγματικότητος ἐδῶ καὶ τώρα, ἐν τόπῳ καὶ χρόνῳ.Πρέπει βεβαίως νὰ ὑπογραμμισθῆ, ὅτι ὅταν προσκυνοῦμε τὶς ἅγιες Εἰκόνες, «προσκυνοῦμεν οὐ τῇ ὕλῃ, ἀλλὰ τῷ εἰκονιζομένῳ»· δηλαδή, ἔχουμε σχετικὴ-τιμητικὴ προσκύνησι, ἡ ὁποία ἀναφέρεται ἐμμέσως πρὸς τὸν ἴδιον τὸν Θεό, ὡς αἰτίαν τῆς ἁγιότητος τῶν Ἁγίων:«διὰ τῆς Εἰκόνος καὶ τῶν Ἁγίων, τῷ Θεῷ προσάγω τὴν προσκύνησιν καὶ τὴν τιμήν, δι᾿ Ὅν καὶ τοῦς Αὐτοῦ φίλους σέβω καὶ δι᾿ αἰδοῦς ἄγω» (Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνοῦ).Ἀξίζει πράγματι νὰ ἀκούσωμε ἕνα τμῆμα, τὸ οὐσιωδέστερο, ἐκ τοῦ ογματικοῦ Ὅρου Πίστεως τῆς Ζ΄ Ἁγίας Οἰκουμενικῆς Συνόδου (787):

«Τούτων οὕτως ἐχόντων,... ἐπακολουθοῦντες τῇ θεηγόρῳ Διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων ἡμῶν καὶ τῇ Παραδόσει τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας, τοῦ γὰρ ἐν Αὐτῇ οἰκήσαντος Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ταύτην γινώσκομεν, ὁρίζομεν σὺν ἀκριβείᾳ πάσῃ καὶ ἐμμελείᾳ, παραπλησίως τῷ τύπῳ τοῦ τιμίου καὶ ζωοποιοῦ Σταυροῦ ἀνατίθεσθαι τὰς σεπτὰς καὶ ἁγίας Εἰκόνας, τὰς ἐκ χρωμάτων καὶ ψηφῖδος καὶ ἑτέρας ὕλης ἐπιτηδείως ἐχούσης, ἐν ταῖς ἁγίαις τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίαις, ἐν ἱεροῖς σκεύεσι καὶ ἐσθῆσι, τοίχοις τε καὶ σανίσιν, οἴκοις τε καὶ ὁδοῖς· τῆς τε τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ Εἰκόνος, καὶ τῆς ἀχράντου Δεσποίνης ἡμῶν τῆς ἁγίας Θεοτόκου, τιμίων τε Ἀγγέλων καὶ πάντων Ἁγίων καὶ Ὁσίων ἀνδρῶν.Ὅσῳ γὰρ συνεχῶς δι᾿ εἰκονικῆς ἀνατυπώσεως ὁρῶνται, τοσοῦτον καὶ οἱ ταύτας θεώμενοι διανίστανται πρὸς τὴν τῶν πρωτοτύπων μνήμην τε καὶ ἐπιπόθησιν, καὶ ταύταις ἀσπασμὸν καὶ τιμητικὴν προσκύνησιν ἀπονέμειν, οὐ μὴν τὴν κατὰ πίστιν ἡμῶν ἀληθινὴν λατρείαν, ἣ πρέπει μόνῃ τῇ θείᾳ φύσει· ἀλλ᾿ ὃν τρόπον τῷ τύπῳ τοῦ τιμίου καὶ ζωοποιοῦ Σταυροῦ καὶ τοῖς ἁγίοις Εὐαγγελίοις καὶ τοῖς λοιποῖς ἱεροῖς ἀναθήμασι, καὶ θυμιαμάτων καὶ φώτων προσαγωγὴν πρὸς τὴν τούτων τιμὴν ποιεῖσθαι, καθὼς καὶ τοῖς ἀρχαίοις εὐσεβῶς εἴθισται· “ἡ γὰρ τῆς εἰκόνος τιμὴ ἐπὶ τὸ πρωτότυπον διαβαίνει”, καὶ ὁ προσκυνῶν τὴν Εἰκόνα, προσκυνεῖ ἐν αὐτῇ τοῦ ἐγγραφομένου τὴν ὑπόστασιν».Οἱ Θεολόγοι τῆς Εἰκονομαχικῆς Περιόδου, οἱ ὁποῖοι ἦσαν ὑπερασπισταὶ τῆς Ὀρθοδοξίας, ἦσαν οἱ ἑξῆς:

ὁ Ἅγιος Ἰωάννης Δαμασκηνὸς (~680-749)· ὁ Ἅγιος Γερμανὸς Α΄, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (~650-733)· ὁ Γεώργιος Κύπριος (πρῶτον ἥμισυ τοῦ Η΄ αἰ.)· ὁ Ἅγιος Ταράσιος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (730-806)· ὁ Θεόδωρος Πατριάρχης Ἱεροσολύμων (745-768)· ὁ Ἰωάννης Ἱεροσολυμίτης· ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων Θωμᾶς (807-821)· ὁ Ἐπίσκοπος Χαρρὰν τῆς Μεσοποταμίας Θεόδωρος Ἀβουκάρας (~735 γένν.)· ὁ Ἅγιος Νικηφόρος Κωνσταντινουπόλεως (758-828)· ὁ Ὅσιος Θεόδωρος Στουδίτης (759-826)· ὁ Ὅσιος Νικήτας Ἡγούμενος τῆς Μονῆς Μηδικίου († 824)· ὁ Βασίλεος Πατριάρχης Ἱεροσολύμων· ὁ Χριστοφόρος Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας (817-841)· ὁ Σωφρόνιος Α΄ Πα- τριάρχης Ἀλεξανδρείας (841-860)· ὁ Ἐπιφά- νιος Σηλυμβρίας (β΄ φάσις Εἰκονομαχίας)· οἱ Ὅσιοι Θεόδωρος καὶ Θεοφάνης Γραπτοὶ (775- 836, 778-845)· ὁ Ἅγιος Μεθόδιος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (~785-847).Κοινὴ Διδασκαλία αὐτῶν, Ὀρθόδοξος κατὰ πάντα, ἦταν ἡ ἑξῆς:●α. Μὲ τὴν ἄρνησι τῆς εἰκονίσεως, μαρτυρεῖται ἀπόρριψις τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Σωτῆρος μας Χριστοῦ, ἄρα ἔχουμε Μονοφυσιτισμόν, δηλαδὴ Χριστολογικὴν αἵρεσι·●β. Οἱ ἅγιες Εἰκόνες φέρνουν στὸν νοῦ μας ὁλόκληρο τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας:«ὅ,τι εἶναι ἡ Ἁγία Γραφὴ γιὰ τοὺς ἐγγραμμάτους, εἶναι ἡ Εἰκόνα γιὰ τοὺς ἀγραμμάτους· καὶ ὅ,τι εἶναι γιὰ τὴν ἀκοὴ ὁ λόγος, εἶναι γιὰ τὴν ὅρασι ἡ Εἰκόνα» (Ἱεροῦ Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ).

γ. Οἱ ἅγιες Εἰκόνες μᾶς βοηθοῦν νὰ βιώσουμε τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκνομίας:«Ἐνῶ ὁ ὀφθαλμὸς τοῦ σώματος ἀτενίζει στὴν Εἰκόνα, ὁ νοερὸς ὀφθαλμὸς τῆς καρδιᾶς καὶ ὁ νοῦς προσηλώνονται στὸ Μυστήριο τῆς Ἐνσάρκου Οἰκονομίας» (τοῦ Αὐτοῦ).● δ. Μὲ τὶς ἅγιες Εἰκόνες βλέπουμε τὸν Κύριό μας καὶ τοὺς Ἁγίους καὶ συνομιλοῦμε μαζί τους:«Οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι εἶδαν τὸν Κύριο μὲ τοὺς σωματικοὺς ὀφθαλμούς· καὶ τοὺς Ἀποστόλους τοὺς εἶδαν ἄλλοι· καὶ τοὺς ἁγίους Μάρτυρες ἄλλοι· ὅμως ποθῶ κι ἐγὼ νὰ τοὺς βλέπω, μὲ τὴν ψυχὴ καὶ μὲ τὸ σῶμα...Ἐπειδὴ εἶμαι ἄνθρωπος καὶ ἔχω σῶμα,ποθῶ καὶ σωματικὰ νὰ ἐπικοινωνῶ καὶ νὰ βλέπω τὰ ἅγια» (τοῦ Αὐτοῦ).● ε. Οἱ ἅγιες Εἰκόνες μᾶς παρακινοῦν στὴν δοξολογία τοῦ Θεοῦ:«Τὸ κάλλος τῆς ἁγιογραφίας προσελκύει τὰ μάτια μου, καὶ σὰν χλοερὸ λιβάδι, μοῦ τέρπει τὴν ὅρασι, καὶ χωρὶς νὰ τὸ καταλάβω γεννᾶ στὴν ψυχή μου τὴν δοξολογία τοῦ Θεοῦ. Εἶδα τὴν καρτερία τοῦ Μάρτυρος, τὴν ἀνταπόδοσι τῶν στεφάνων, καὶ ἡ προθυμία σὰν φωτιὰ μὲ καίει γιὰ νὰ τὸν μιμηθῶ μὲ ζῆλο. Προσπίπτω καὶ προσκυνῶ τὸν Θεὸ διὰ μέσου τοῦ Μάρτυρος, καὶ κερδίζω τὴν σωτηρία»● Ϛ. Ἡ ἐξεικόνισις δὲν ἀναφέρεται στὴν φύσι τοῦ εἰκονιζομένου· ἀλλά, ἀφορᾶ μόνο τὴν μορφὴ τῆς ὑποστάσεως (ἔμμορφος ὑπόστασις)· μόνον ὅ,τι θεᾶται-θεωρεῖται-βλέπεται ὑποπίπτει στὶς αἰσθήσεις καὶ διακρίνει μίαν ὑπόστασιν ἀπὸ ἄλλην εἰκονίζεται, δηλαδὴ ἡ μορφὴ τῆς ὑποστάσεως:«Παντὸς εἰκονιζομένου, οὐχ ἡ φύσις, ἀλλ᾿ ἡ ὑπόστασις εἰκονίζεται»· ἡ «φύσις ἐν ὑποστάσει τεθεωρημένη» (Ὁσίου Θεοδώρου Στουδίτου).Ἀγαπητοὶ ἐν Χριστῷ Ἀδελφοὶ καὶ Ἀδελφές μου·Θὰ ἤθελα νὰ κλείσω τὴν ταπεινή μου αὐτὴ ἀναφορὰ στοὺς Εἰκονοφίλους Ἁγίους Πατέρας, πρὸ καὶ μετὰ τὴν Ζ΄ Ἁγία Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, μὲ ἕνα συγκεκριμένο καὶ μάλιστα ἐπίκαιρο θέμα:τὴν Εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος.

Ὑπὸ τὸ πρῖσμα τῆς Θεολογίας τῶν Ἁγίων Πατέρων περὶ Εἰκόνων, δυνάμεθα νὰ δώσουμε μίαν ἔγκυρη ἀπάντησι στὸ ἐρώτημα, κατὰ πόσον ἡ λαϊκὴ καὶ δυτικῆς προελεύσεως εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι σύμφωνος πρὸς τὴν Θεολογία τῆς Ὀρθοδοξίας.■ Θέτουμε τὸ θέμα τοῦτο ὅσο δυνατὸν ἁπλούστερα καὶ συνοπτικά: Τί ἐπιτρέπεται νὰ εἰκονίζεται;Ἀσφαλῶς, μόνον ἡ ὑπόστασις, ἡ ἔμμορφος ὑπόστασις· ὅ,τι ὑποπίπτει στὶς κτιστές μας αἰσθήσεις.Οἱ Ὑποστάσεις τῆς Ἁγίας Τριάδος δὲν ἔχουν κτιστὴ καὶ ἑπομένως ὁρατὴ μορφή· δὲν εἶναι ἔμμορφες Ὑποστάσεις.Ἑπομένως, οἱ Ὑποστάσεις τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος δὲν εἰκονίζονται.Ἡ Εἰκών, ὡς ἐκτύπωμα τῆς ἐμμόρφου ὑποστάσεως, χρειάζεται πρότυπον, μορφήν.Ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ, ὁ Σωτήρας μας Χριστός, εἶναι ἔμμορφος ὑπόστασις, ἐφ᾿ ὅσον ἔχει σαρκωθῆ καὶ στὸ Θεανδρικὸ Πρόσωπό Του ἔχει ἑνωθῆ τὸ Ἄκτιστο καὶ τὸ Κτιστό.Οἱ ἄκτιστες Ὑποστάσεις τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος δὲν ἐσαρκώθησαν, δὲν προσέλαβαν τὴν κτιστότητα, δὲν εἶναι ἔμμορφες Ὑποστάσεις· ἄρα, δὲν εικονίζονται.

 

Ἀδελφοί καί Ἀδελφές μου ἐν Χριστῷ

 

Δὲν θὰ πρέπει νὰ λησμονοῦμε ποτέ, ὅτι ἡ καλύτερη, ἡ ὡραιότερη, ἡ ἐκφραστικώτερη, 

ἡ τελειότερη Εἰκόνα τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ Ἄνθρωπος.

Θὰ ἔχετε ἀσφαλῶς προσέξει, ὅτι ὁ Ἱερεὺς –κατὰ τὴν διάρκεια τῆς Λατρείας– θυμιάζει 

τοὺς Πιστοὺς μὲ τὸν ἴδιο τρόπο ποὺ θυμιάζει τὶς ἅγιες Εἰκόνες.Ἡ πρᾶξις αὐτὴ ἔχει ἕνα μεγάλο θεολογικὸ βάθος:

 ἡ Ἐκκλησία χαιρετίζει τὴν Εἰκόνα τοῦ Θεοῦ μέσα στοὺς ἀνθρώπους· προσκυνεῖ τὴν Παρουσία τοῦ Θεοῦ, 

τὴν δόξα τοῦ Θεοῦ, στὸ ἀνθρώπινο Πρόσωπο· ὁ Θεὸς εἶναι παρὼν καὶ ὁ Ἄνθρωπος

 εἶναι βυθισμένος στὴν Παρουσία Του,

 ἀποτελεῖ τόπον καὶ χῶρον θεοφάνειας-φανερώσεως τοῦ Θεοῦ.Ἡ ἀναφορά μας στὶς ἅγιες Εἰκόνες·

 ἡ θεολογία τῶν Εἰκόνων·ἡ ἁγιογράφησις τῶν Εἰκόνων· ἡ προσκύνησις τῶν Εἰκόνων, 

ἂς ὑπενθυμίζουν σὲ ὅλους μας τὸ χρέος νὰ ἀνακαινίσουμε τὴν Εἰκόνα τοῦ Θεοῦ στὴν ὕπαρξί μας.

Ἔχουμε τὸ μέγα προνόμιο νὰ εἴμεθα οἱ ζῶσες Εἰκόνες τοῦ Θεοῦ, τὰ μυρίπνοα καὶ δροσοβόλα

 Ἄνθη τῆς Ἐσχατολογικῆς Αὐγῆς...

Ἂς μὴν ἐπιτρέψουμε στοὺς ἑαυτούς μας τὴν ἐσχάτη ἔνδεια νὰ εἴμεθα θλιβερὰ χάρτινα ἢ πλαστικὰ λουλούδια, 

χωρὶς τὴν Πνοὴ καὶ τὴν Ζωὴ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Ἡ Ὁμιλία αὐτὴ ἔλαβε μορφὴν Εἰσηγήσεως,
διότι κατὰ τὴν παρουσίασί της ἔγιναν ἐνίοτε ἐκτενεῖς ἀναλύσεις διευκρινιστικές, ἐπηκολούθησε δὲ καὶ Διάλογος.
Πρόκειται νὰ ἀναρτηθῆ σὲ ἀρχεῖο ἤχου. 13/26.10.2014.

Μητροπολίτης Ωρωπού και Φυλής κ. Κυπριανός Β'

της Εκκλησίας των Γνησίων Ορθοδόξων Χριστιανών