ΟΣΙΟΥ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΤΟΥ ΕΓΚΛΕΙΣΤΟΥ: ''ΧΕΙΡΑΓΩΓΙΑ ΣΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ'' (ΜΕΡΟΣ 1ον)

Συνακόλουθες αναρτήσεις εκ του βιβλίου
του Οσίου Θεοφάνους του Εγκλείστου (1815 - 1894),
<<Χειραγωγία στην Πνευματική Ζωή>>,
(αποσπάσματα επιστολών),
έκδοση της Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Μήλεσι Αττικής,
έκδοση δωδεκάτη, Απρίλιος 2019, σελ. 5-17.
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένων
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.

 Εισαγωγικό σημείωμα

Ο Όσιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος, μεγάλος Ρώσος ιεράρχης και συγγραφέας του 19ου αιώνα, είναι ήδη γνωστός στο ελληνορθόδοξο αναγνωστικό κοινό από τις ομιλίες του <<ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΑΔΕΛΦΕΣ ΜΟΝΑΧΕΣ>> και από το <<ΑΠΑΝΘΙΣΜΑ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ>> του, δύο παλαιότερες εκδόσεις μας, του 1979 και του 1984 αντίστοιχα, με επανειλημμένες ανατυπώσεις μέχρι σήμερα. Ο αναγνώστης μπορεί να βρει σ' αυτές εκτενές βιογραφικό σημείωμα του οσίου. Έτσι περιοριζόμαστε εδώ μόνο σ' ένα σκιαγράφημα της ζωής του. Γεννήθηκε το 1815 σ' ένα χωριό της επαρχίας Ορλώφ. Σπούδασε στο Εκκλησιαστικό Σεμινάριο της γενέτειράς του και στη Θεολογική Ακαδημία του Κιέβου. Αμέσως μετά την αποφοίτησή του, το 1841, μοναχός ήδη, χειροτονήθηκε διάκονος και πρεσβύτερος. Δίδαξε σε διάφορες εκκλησιαστικές σχολές. Το 1857 έγινε πρύτανης της Θεολογικής Ακαδημίας της Πετρουπόλεως. Στα 44 χρόνια του χειροτονήθηκε επίσκοπος Ταμπώφ. Αργότερα καταστάθηκε στην επαρχία Βλαδιμίρ. Ως ποιμενάρχης εργάστηκε με περισσό ζήλο για την εποικοδομή και τη σωτηρία των ψυχών που του εμπιστεύθηκε ο Θεός. Έγραψε πολλά πνευματικά και ερμηνευτικά έργα. Μετέφρασε στα ρωσικά τη Φιλοκαλία, με σημαντικές προσθαφαιρέσεις. Το 1866,ύστερ' από είκοσι πέντε χρόνια καρποφόρας εκκλησιαστικής διακονίας, παραιτήθηκε από την επισκοπική του έδρα για να ζήσει ασκητικά. Κλείστηκε σ' ένα κελλί, στην έρημο Βισένσκ -γι' αυτό επονομάστηκε Βισένσκυ-, και διέμεινε εκεί ως την οσιακή κοίμησή του, το 1894. Περίπου έναν αιώνα αργότερα, το 1988, διακηρύχθηκε επίσημα η αγιότητά του από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ρωσίας. Στο διάστημα του εικοσιπεντάχρονου εγκλεισμού του, ο ασκητής ιεράρχης ασχολήθηκε συστηματικά με την εποικοδομητική επιστολογραφία. Καθημερινά έφταναν στο κελλί του από είκοσι μέχρι σαράντα γράμματα, από διάφορα πρόσωπα και με διάφορα ερωτήματα. Συνήθως απαντούσε σε όλα. Έτσι, ως την εκδημία του, έγραψε χιλιάδες επιστολές πάνω σε θέματα χριστιανικής πίστεως και ζωής, πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν σε τόμους όσο ακόμα ζούσε. Διακρίνονται για την απλότητα και την αμεσότητά τους, αλλά και για το ορθόδοξο ήθος, το εκκλησιαστικό φρόνημα, την πατερική διάκριση, την αγιογραφική θεμελίωσή τους. Το βιβλίο τούτο είναι ένα ακόμη ανθολόγημα επιστολικών παραινέσεων του οσίου Θεοφάνους, που αναφέρονται σε προβλήματα του εσωτερικού αγώνα και του καθημερινού βίου των πιστών, στρέφονται δηλαδή, άμεσα ή έμμεσα, γύρω από την πνευματική ζωή, στην οποία χειραγωγούν τον αναγνώστη δίχως σύστημα και μέθοδο, ελεύθερα, φυσικά και ζωντανά. <<Ζήστε πνευματικά>>, έγραφε ο άγιος επίσκοπος σε μια χριστιανή του καιρού του. Με την ίδια φιλάδελφη προτροπή παραδίνουμε τον μικρό τούτο θησαυρό των σοφών συμβουλών του στα χέρια των χριστιανών του καιρού μας -όσων εγκάρδια ποθούν <<περπατήσαι αξίως του Κυρίου εις πάσαν αρέσκειαν, εν παντί έργω αγαθώ καρποφορούντες και αυξανόμενοι εις την επίγνωσιν του Θεού>> (Κολ. 1:10).

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ

Οι συμφορές και η ωφέλειά τους.

Συμφορά και λύτρωση! Ο Κύριος σας θύμισε πως είμαστε κυκλωμένοι από συμφορές, αλλά και πως η λύτρωση είναι κοντά μας. Δόξα στη φιλανθρωπία Του! Πάντα σας δίνονται ευκαιρίες για να κάνετε υπομονή. Να μακροθυμείτε, λοιπόν, και να υπομένετε. Γιατι έτσι εκδηλώνεται το έλεος του Θεού, που σας ετοιμάζει τη στενή οδό, τη γεμάτη δυσκολίες. Αυτή η οδός είναι που οδηγεί στη ζωή (Ματθ. 7:14)., φτάνει να δεχθείτε σωστά και να εκμεταλλευθείτε τις ευκαιρίες της. Εύχομαι να το κάνετε.

Προέλευση των δοκιμασιών.

Εσείς να κάνετε πάντα το καθήκον σας, αδιαφορώντας για τα εμπόδια που συναντάτε. Αυτά δεν τα προκαλείτε εσείς. Τα παραχωρεί ο Θεός. Και τα παραχωρεί για να σας δοκιμάσει. Θέλει να δει πώς θ' αντιδράσετε. Αν τ' αντιμετωπίσετε συνετά και δίκαια, θα πάρετε καλό βαθμό αν ασύνετα και άπρεπα, θα βαθμολογηθείτε ανάλογα. Στο τέλος της ζωής σας θα γίνει ο απολογισμός, η άθροιση των βαθμών, και θα <<εκδοθεί>> ένα πιστοποιητικό. Με βάση το πιστοποιητικό αυτό, θα οδηγηθείτε είτε από τους αγγέλους στον παράδεισο είτε από τους δαίμονες στην κόλαση. Είναι φοβερό και να το ακούει κανείς!

Πώς να σηκώνουμε τις δοκιμασίες.

Τα βάσανά σας είναι πολλά. Τα χτυπήματα πέφτουν επάνω σας αδυσώπητα απ' όλες τις μεριές. Αλλά μην απελπίζεστε. Δοκιμασίες είναι, που σας βρίσκουν με παραχώρηση του φιλάνθρωπου Θεού, για να καθαριστείτε από τα πάθη και τις αδυναμίες σας.

Παραδώστε, λοιπόν, τον εαυτό σας στα χέρια Του με εμπιστοσύνη, ευψυχία, χαρά και ευγνωμοσύνη. Μη θυμώνετε, μη δυσφoρείτε, μην τα βάζετε με κανέναν άνθρωπο. Αφήστε τους ελεύθερους να επιτελούν επάνω σας και μέσα σας το έργο της πρόνοιας του Κυρίου, που, αποβλέποντας στη σωτηρία σας, πασχίζει να βγάλει από την καρδιά σας κάθε ακαθαρσία.

<<Όπως η πλύστρα τσαλακώνει, τρίβει και χτυπάει τα ρούχα μέσα στη σκάφη, για να τα λευκάνει, έτσι και ο Θεός τσαλακώνει, τρίβει και χτυπάει εσάς, για να λευκάνει την ψυχή σας και να την ετοιμάσει για την ουράνια βασιλεία Του, όπου κανένας ακάθαρτος δεν θα μπει. Αυτή είναι η αλήθεια.

Προσευχηθείτε να σας φωτίσει το νου ο Κύριος, για να την αντιληφθείτε. Τότε με χαρά θα δέχεστε καθετί το δυσάρεστο σαν φάρμακο που σας δίνει ο επουράνιος Γιατρός. Τότε θα θεωρείτε όσους σας βλάπτουν σαν ευεργετικά όργανα Εκείνου.

Και πίσω τους θα βλέπετε πάντα το χέρι του μεγάλου Ευεργέτη σας. Για όλα να λέτε: <<Δόξα σοι, Κύριε!>>. Να το λέτε, αλλά και να το αισθάνεστε. Σας συμβουλεύω να εφαρμόσετε τους παρακάτω κανόνες:

1. Κάθε στιγμή να περιμένετε κάποια δοκιμασία. Και όταν έρχεται, να την υποδέχεστε σαν ευπρόσδεκτο επισκέπτη. 2. Όταν συμβαίνει κάτι αντίθετο στο θέλημά σας, κάτι που σας προκαλεί πίκρα και ταραχή,

να συγκεντρώνετε γρήγορα την προσοχή σας στην καρδιά και ν' αγωνίζεστε μ' όλη σας τη δύναμη, με βία και προσευχή, ώστε να μη γεννηθεί οποιοδήποτε δυσάρεστο και εμπαθές αίσθημα μέσα σας.

Αν δεν επιτρέψετε τη γέννηση τέτοιου αισθήματος, τότε όλα τελειώνουν καλά. Γιατι κάθε κακή αντίδραση ή ενέργεια, με λόγια ή με έργα, είναι συνέπεια και επακόλουθο αυτού του αισθήματος.

Αν, πάλι, γεννηθεί στην καρδιά σας ένα ασθενικό εμπαθές αίσθημα, τότε τουλάχιστον ας αποφασίσετε σταθερά να μην πείτε και να μην κάνετε τίποτα, ώσπου να φύγει αυτό το αίσθημα.

Αν, τέλος, είναι αδύνατο να μη μιλήσετε ή να μην ενεργήσετε με κάποιον τρόπο, τότε υπακούστε όχι στα αισθήματά σας, αλλά στον θείο νόμο. Φερθείτε με πραότητα, ηρεμία και φόβο Θεού.

3. Μην περιμένετε και μην επιδιώκετε να σταματήσουν οι δοκιμασίες. Απεναντίας, προετοιμάστε τον εαυτό σας να τις σηκώνει ως το θάνατο. Μην το ξεχνάτε αυτό! Είναι πολύ σημαντικό. Αν δεν τοποθετηθείτε έτσι απέναντι στις δοκιμασίες, η υπομονή δεν θα στερεωθεί στην καρδιά σας.

4. Εκείνους που σας χτυπούν, να τους <<εκδικείστε>> με την αγάπη σας και την αμνησικακία σας. Με τα λόγια σας, με τη συμπεριφορά σας, ακόμα και με το βλέμμα σας να τους δείχνετε ότι, παρ' όλα όσα σας κάνουν, εξακολουθείτε να τους αγαπάτε.

Και βέβαια, ποτέ μην τους θυμίσετε πόσο σας αδίκησαν. Από το Θεό οι χαρές, από το Θεό και οι θλίψεις. Στη γη οι θλίψεις είναι περισσότερες από τις χαρές. Και όπως στέλνονται οι δεύτερες από το Θεό, έτσι παραχωρούνται και οι πρώτες απ' Αυτόν.

Για διάφορους λόγους. 'Αλλοτε για να συνέλθουμε από την πνευματική νάρκη. 'Αλλοτε για να κόψουμε κάποιαν αμαρτία. 'Αλλοτε για να καθαρθούμε με τη μετάνοια. 'Αλλοτε για να φανερώσουμε την αφοσίωσή μας στον Κύριο.

Εμείς, πάντως, σ' όλες τις περιπτώσεις οφείλουμε να δείχνουμε ανδρεία και υπομονή, τόσο για τη δόξα του Θεού όσο και για τη δική μας πνευματική προκοπή. Για κάποιον από τους παραπάνω λόγους, λοιπόν, παραχώρησε ο Θεός να σας βρουν κι εσάς θλίψεις. Να προσέχετε τον εαυτό σας και να μην αντιστέκεστε στο θείο θέλημα. Απεναντίας, να έχετε εμπιστοσύνη στα σοφά και αγαθά κρίματα του Κυρίου.

Υπομονή στις θλίψεις.

Δεν είναι εύκολο να υπομένουμε καρτερικά και ψύχραιμα κάθε θλίψη, προπαντός όταν είναι βαρειά. Αλλά το βάρος είναι πολύ μεγάλο την ώρα της συμφοράς και για λίγο έπειτα απ' αυτήν.

Ύστερα, σιγά - σιγά, γίνεται πιο ελαφρό. Ο χρόνος, βλέπετε, είναι ο καλύτερος γιατρός. Διώχνει τον πόνο, στεγνώνει τα δάκρυα, φέρνει τη λήθη, ξαναδίνει στη ζωή τον κανονικό της ρυθμό... Έτσι θα γίνει και με τη δική σας συμφορά.

Κάντε κουράγιο, και η πληγή σας θα επουλωθεί. Στο μεταξύ, να στερεώσετε μέσα σας την πεποίθηση ότι όλα παραχωρούνται από τον Κύριο. Εκείνος για ένα μόνο πράγμα ενδιαφέρεται: τη σωτηρία μας.

Και για το σκοπό αυτό μεταχειρίζεται κάθε πρόσφορο μέσο, ακόμα, κάποτε - κάποτε, και το πιο σκληρό. Ό,τι στέλνει, λοιπόν, ο Θεός, να το δέχεστε σαν φάρμακο της ψυχής, πικρό αλλά θεραπευτικό και ωφέλιμο.

Τίποτα δεν συμβαίνει τυχαία, όλα ρυθμίζονται από τη θεία πρόνοια. Γι' αυτό, όποτε σας βρίσκει κάποια θλίψη, να σκέφτεστε πως είναι μια επίσκεψη, μια υπόμνηση, μια ειδοποίηση του Θεού για κάποιο σφάλμα σας.

Να Τον ευχαριστείτε και να διορθώνεστε. Στους δικαίους οι θλίψεις στέλνονται ως δοκιμασίες - έτσι έγινε με τον μακάριο Ιώβ της Παλαιάς Διαθήκης. Σ' εμάς τους αμαρτωλούς, όμως, στέλνονται ως σωφρονιστικές τιμωρίες και ως ερεθίσματα για μετάνοια. Σηκώνετε βαριές θλίψεις.

Λυπάμαι γι' αυτό και σας συμπονάω. 'Αλλη βοήθεια δεν υπάρχει, παρά μόνο η υπομονή και η ελπίδα στο έλεος του Θεού. Όλα από το Θεό προέρχονται ή παραχωρούνται.

Και για όλα πρέπει να Τον ευγνωμονούμε, όχι μόνο για τα ευχάριστα, αλλά και για τα δυσάρεστα. Γιατί κι αυτά στην ωφέλειά μας αποσκοπούν στην κάθαρση, στην απόκτηση και στερέωση καλών έξεων, στη μνήμη και επίκληση του Κυρίου.

Μη βαρυγγωμάτε, λοιπόν. Κάντε υπομονή στις σκοτεινές ημέρες. Θα έρθουν και φωτεινές. Θλίψεις, θλίψεις, θλίψεις... Η μία πίσω από την άλλη! Δεχθείτε τις με γενναιοψυχία και καρτερία.

Είναι σωτήρια φάρμακα για τις αρρώστιες της ψυχής σας, σημάδι ότι ο Θεός ενδιαφέρεται για σας. Ευχαριστήστε Τον! Και φροντίστε να γίνετε καλά. Μην εξουδετερώνετε τη θεραπευτική δράση αυτών των φαρμάκων με το γογγυσμό.

Η <<τεθλιμμένη οδός>> της χριστιανικής ζωής.

Από τα πρώτα βήματα της χριστιανικής του ζωής ο άνθρωπος συναντάει πολλές δυσκολίες. Και όσο προχωράει, τόσο μεγαλώνουν οι δυσκολίες. Το είπε, άλλωστε, ο Κύριος: <<Στενή η πύλη και τεθλιμμένη η οδός η απάγουσα εις την ζωήν» (Ματθ. 7:14). 

Όποιος, λοιπόν, αποφασίζει να τραβήξει αυτόν το δρόμο και να περάσει αυτή την πύλη, πρέπει να οπλιστεί με μεγάλη ανδρεία, για ν' αντιμετωπίσει νικηφόρα κάθε λογής επιθέσεις, αντιδράσεις, εμπόδια και πειρασμούς.

Γι' αυτό κι εσείς τώρα προχωρήστε μπροστά με θάρρος, με γενναιότητα και σταθερότητα. Τρέξτε, χωρίς να γυρίζετε πίσω. Τρέξτε σαν τον απόστολο Παύλο, που έλεγε: <<Ούτω τρέχω, ως ουκ αδήλως>> (Α' Κορ. 9:26).

Δηλαδή: Να, έτσι τρέχω, με τα μάτια στηλωμένα στο τέρμα. Σε ποιό τέρμα; Σ' εκείνο που ποθείτε να φτάσετε κι εσείς -στη θέα του Θεού, στη μέθεξή Του, στη βασιλεία Του. Όποιος παλεύει γενναία με τα πάθη του και τηρεί πιστά τις θείες εντολές, αυτός, ανάλογα με την πνευματική του πρόοδο, καθαρίζει την καρδιά του.

Και όσο καθαρίζεται, τόσο πλησιάζει τον Κύριο, που υποσχέθηκε και επιθυμεί να κατοικήσει μέσα του, να ενωθεί μαζί του: <<Προς αυτόν ελευσόμεθα και μονήν παρ' αυτώ ποιήσομεν>> (Ιω. 14:23).

Δεν μας αρέσει η <<στενή πύλη>>, δεν μας αρέσει η <<τεθλιμμένη οδός>> (Ματθ. 7:14). Την πλατειά πύλη και την ευρύχωρη οδό θέλουμε. Και τη ζητάμε με στεναγμούς και δάκρυα από τον Κύριο.

Μήπως, λοιπόν, δεν ακούει τους στεναγμούς μας; Μήπως δεν βλέπει τα δάκρυά μας;... Και βλέπει και ακούει, αλλά ποθεί τη σωτηρία μας, όχι την καταστροφή μας. Στο στενό, στο ανηφορικό, στο κακοτράχαλο μονοπάτι των θλίψεων θυμόμαστε τον Θεό και ζητάμε ταπεινά τη βοήθειά Του.

Μόλις πατήσουμε στον πλατύ κι ευκολοπέραστο δρόμο των απολαύσεων, ξεχνάμε το Θεό και οδηγούμαστε στην αιώνια απώλεια. Ο απόστολος Παύλος, γνωρίζοντας την ωφέλεια των θλίψεων, χαιρόταν για τα παθήματά του.

Ο ίδιος απόστολος μας βεβαιώνει, πως όλες τις δυσκολίες μπορούμε να τις ξεπεράσουμε με τη βοήθεια του Χριστού, που μας αγάπησε. 'Αλλωστε, η δύναμη και η χάρη του Θεού φανερώνονται στην πληρότητά τους και κατοικούν μέσα μας, όταν ακριβώς βρισκόμαστε σε αδυναμία, στενοχώρια, θλίψη, ασθένεια, στενότητα.

Βέβαια, οι άπιστοι δεν συμφωνούν με την αποστολική αυτή διαβεβαίωση, που την αλήθεια της αποδεικνύει η διαχρονική εμπειρία των πιστών. Έτσι βυθίζονται στο πυκνό σκοτάδι της άγνοιας, που καλύπτει, όπως λένε, την επίγεια ζωή μας.

Να γιατί, δίχως πίστη καθώς ζουν, φτάνουν ως την κατάθλιψη, την ψυχική διάλυση, την απελπισία, καμιά φορά και την αυτοκτονία... Το μεγάλο λάθος τους είναι η πεποίθηση πως ο προορισμός του ανθρώπου περιορίζεται στην επίγεια ζωή.

Και όμως, δεν περιορίζεται εδώ! Στη γη απλά αρχίζει η ζωή μας, που συνεχίζεται μετά το θάνατο. Η παρούσα ζωή είναι μόνο μια σύντομη περίοδος προετοιμασίας για την άλλη, την ατελεύτητη ζωή.

Πώς συντελείται αυτή η προετοιμασία; Κυρίως με τη γενναιόψυχη υπομονή στις στενοχώριες, τις στερήσεις, τα βάσανα. Όποιος έτσι αντιλαμβάνεται το νόημα της ζωής, δεν επιδιώκει τη μάταιη άνεση. Για ένα μόνο νοιάζεται:

Το πώς από τη θλίψη θα αποκομίσει περισσότερους καρπούς, καρπούς που θα γευθεί όχι στη γη αλλά στον ουρανό. Εισηγητής της απαισιόδοξης θεωρήσεως της επίγειας ζωής είναι ο Βούδας.

Από το βουδισμό τη διδάχθηκε και τη διαδίδει σήμερα στην πατρίδα μας και ο ανόητος Λ. Τολστόϊ. Αυτός και οι όμοιοί του πιστεύουν ότι μπορούν να κατακτήσουν την αλήθεια στηριγμένοι μόνο στο μυαλό τους.

Μα η αλήθεια για τη ζωή και τον κόσμο αποκαλύφθηκε από το Θεό τόσους αιώνες πριν και φυλάσσεται σαν πολύτιμος θησαυρός από τις πιστές ψυχές όλης της γης.

Λύπη και χαρά. Η εναλλαγή τους στη ζωή.

Οι λύπες και οι χαρές εναλλάσσονται σχεδόν καθημερινά στη ζωή μας. Έτσι όρισε η άπειρη σοφία του Θεού. Και να γιατί: Οι πρώτες μας αποκόβουν από τις άτοπες εγκόσμιες εξαρτήσεις. Και οι δεύτερες τρέφουν την ελπίδα μας για κάτι καλύτερο.

Η πλήξη.

Γιατί να νιώθουμε πλήξη και ανία; Στους χριστιανούς δεν έχει θέση ένα τέτοιο αίσθημα. Ο Κύριος είναι κοντά μας. Η παρουσία Του δίνει στην καρδιά μας ειρήνη και στη ζωή μας νόημα. Η αγάπη Του θερμαίνει την ψυχή μας. Η ευσπλαχνία Του μάς υπόσχεται αιώνια χαρά και ανάπαυση. Γιατί, λοιπόν, να πλήττουμε; Αλλά και πώς είναι δυνατό να πλήττουμε, αν αγωνιζόμαστε ακατάπαυστα για τη σωτηρία μας και γεμίζουμε το χρόνο μας με καλά έργα;

Πώς να νικάμε τη θλίψη και την πλήξη.

Γράφετε πως η θλίψη και η πλήξη σας βασανίζουν. Ωστόσο, προβλήματα εσωτερικά δεν έχετε, μόνο εξωτερικά. Επομένως η αθυμία και η ταραχή σας προκαλούνται από τον εχθρό, που μηχανεύεται κάθε τρόπο για να διώξει την ειρήνη από τις ανθρώπινες καρδιές. Μη βαρυγγωμάτε! Μην αγανακτείτε!

Αφοσιωθείτε στην εργασία και στην προσευχή. Η πρώτη διώχνει την πλήξη και η δεύτερη τη θλίψη. Για τίποτ' άλλο μη θλίβεστε παρά μόνο για τις αμαρτίες σας. Και να παρακαλάτε το Θεό με συντριβή: <<Κύριε, συγχώρεσέ με!>>.

<<Ο εχθρός σας ταλαιπωρεί με την άλογη θλίψη. Εσείς, λοιπόν, ξεγελάστε τον, παίρνοντας το όπλο του και μεταποιώντας το από βλαπτικό σε ωφέλιμο όργανο: σε έλλογη και καλή θλίψη για τα παραπτώματά σας, σε μετάνοια, σε κατάνυξη.

Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένων
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.
Συνακόλουθες αναρτήσεις εκ του βιβλίου
του Οσίου Θεοφάνους του Εγκλείστου (1815 - 1894),
<<Χειραγωγία στην Πνευματική Ζωή>>,
(αποσπάσματα επιστολών),
έκδοση της Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Μήλεσι Αττικής,
έκδοση δωδεκάτη, Απρίλιος 2019, σελ. 5-17.