Συνακόλουθες αναρτήσεις εκ του βιβλίου
του Αρχιμανδρίτη Ιωαννικίου:
<<Φιλοκαλικές Σελίδες 2 - Ο Νους>>,
έκδοση <<Ιερού Ησυχαστηρίου Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά>>,
Κουφάλια Θεσ/νίκης, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 31-35.
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένων
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο άνθρωπος, το υπέροχο αυτό θεόπλαστον ον, η κορωνίς της Δημιουργίας, είναι μία σύνθεσις ύλης και πνεύματος, σώματος και ψυχής. Η υπέρβασις και μετάβασίς του από τον υλικό προς τον άϋλο, από τον αισθητό προς τον υπεραισθητό κόσμο γίνεται με την δύναμι της ψυχής, τον νου. Θεμελιώδης πίστις της Εκκλησίας μας είναι ότι ο άνθρωπος αποτελεί εικόνα του Τριαδικού Θεού. Ο Τριαδικός Θεός είναι Νους (Πατήρ), Λόγος (Υιός) και Πνεύμα. Νους ο άναρχος τον Λόγον απορρήτως γεγένηκε, / και το θείον Πνεύμα, το ισοσθενές εκπεπόρευκε' / και διά τούτο Τριάδα ομοούσιον, / τον Δεσπότην των όλων Θεόν καταγγέλλομεν. (Τριαδικός κανών, ήχος δ'). Και ο άνθρωπος είναι τριαδική εικόνα του Θεού. Ο άνθρωπος είναι και αυτός νους, λόγος και πνεύμα. Σε αυτήν την τριαδική, από άπειρη θεία αγάπη κατασκευή του (κατ' εικόνα) και στην κατά χάριν θέωσι (καθ' ομοίωσιν) έγκειται το απεριόριστο μεγαλείο του. Από αυτό το μεγαλείο φαίνεται η ασύγκριτη διαφορά του ανθρώπου από τα ζώα. Η ψυχή εδώ είναι μία, διαιρείται κατά τους αγίους Πατέρες σε τρεις δυνάμεις ή σε τρία μέρη: στο λογιστικό, στο επιθυμητό και στο θυμοειδές. Όργανο με το οποίο ενεργοποιείται το λογιστικό είναι ο νους. Ερώτησε κάποιος έναν ερημίτη: - Γέροντα, τί είναι νους; Με χαρακτηριστική απλότητα ο γέροντας, είπε: - Να, άμα λείψει ο κυβερνήτης από ένα καράβι, τί λες; Θα καταντήση στο λιμάνι; Τα κύματα θα το σπάσουν. Έτσι και ο νους. Είναι κυβερνήτης. Κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά <<νους>> λέγεται και η ενέργεια του νου που συνίσταται σε λογισμούς, κρίσεις, συλλογισμούς και νοήματα. Αλλά όμως δεν είναι ο ίδιος ο νους, αλλά ενέργειες του νου. Νους είναι και η δύναμις που ενεργεί αυτά, η οποία ονομάζεται και κ α ρ δ ί α στην Αγία Γραφή. Η οποία καρδία είναι η κυριώτερη από όλες τις άλλες δυνάμεις της ψυχής και από αυτή τη δύναμι χαρακτηρίζεται η ψυχή μας λογική>> (Λόγος περί προσευχής και καθαρότητος καρδίας, Φιλοκαλία, τόμ. Α', σ. 133, κεφ. γ'). Αλλά ο νους είναι και η ικανότης του νου για την ένωσί του και μέθεξι με τον Θεόν. Αλλού ονομάζεται ικανότης προς θέα ή θεωρία ή όρασι του Θεού. Είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα. Το να βλέπει κανείς τον Θεό, είναι ένωσις με τον Θεόν. Να γιατί ο νους κατά την πατερική ορολογία ονομάζεται <<οφθαλμός της ψυχής>>, <<νοερός οφθαλμός>>, <<όμμα>> ή <<θεωρητικόν ή λογιστικόν>> μέρος της ψυχής. Είναι εικόνα του Θεού ο άνθρωπος, διότι έχει νου. Ο νους του ανθρώπου είναι ένας δημιουργικός παράγων κάθε λεγομένου έργου πολιτισμού. Αλλά είναι τραγικό όταν στον νου λείπει η γνωστική και διακριτική αίσθησις. Τυφλώνεται τότε, εξέρχεται εντελώς από τον εαυτό του (καθώς θα δούμε) και αποκτά απόλυτες σχέσεις με τα δημιουργήματα, με την κατ' αίσθησι φύσι των όντων, ενώ η ουσία του είναι νοερά. Κολυμπά σ' ένα πέλαγος οιήσεως και κενοδοξίας, παύει να είναι <<ενεργεία νους>> και γίνεται μόνον <<δυνάμει νους>>, δηλαδή, αλογοποιείται. Γίνεται σαν τους άψυχους ηλεκτρονικούς εγκεφάλους που κατασκευάζει, σαν τα πλαστικά λουλούδια χωρίς άρωμα, σαν τις τυφλές μηχανές του. <<Ο νους του ανθρώπου, κατά την έκφρασι συγχρόνου γέροντος ασκητού, ομοιάζει με ένα πετεινόν του ουρανού, άλλοτε υψιπετές και άλλοτε χαμερπές>>. Με τα ύψη της αναβάσεως και αναγωγής του νου αφ' ενός και με τις πτώσεις του στα κατώτερα μέρη της γης αφ' ετέρου, στα οποία κυλιέται ο νους διά της επενεργείας των παθών, ασχολούνται οι Φιλοκαλικοί άγιοι Πατέρες. Η αυτοσυγκέντρωσις ή <<συνέλιξις>> του νου όσων ανθρώπων ασχολούνται με την λεγόμενη <<γιόγκα>> των μη χριστιανικών ανατολικών θρησκειών, μπορεί να πραγματοποιείται, αλλά είναι άπρακτη και άκαρπη. Ο νους εκεί παραμένει στην μέθοδο. Μέχρις εδώ μπορεί να θεωρηθή σαν μια επαινετή, ανθρώπινη όμως και μόνο προσπάθεια, γι' αυτόν τον λόγο και εκ των προτέρων καταδικασμένη. Ο νους εκεί σταματά στη μέση του δρόμου <<από Ιερουσαλήμ εις Ιεριχώ>> και <<λησταίς περιπίπτων, οι και εκδύοντες αυτόν και πληγάς επιτεθέντες αφιέντες αυτόν ημιθανή τυγχάνοντα>>. Αυτό συμβαίνει, διότι εκεί ο νους δεν έχει αντικείμενο, αναζητεί έναν ανύπαρκτο φωτισμό, και πλανάται <<πλάνην οικτράν>>, αφού στην πραγματικότητα ενούται με δαιμονικόν πνεύμα, το οποίο κατορθώνει να παρουσιάζη το ψεύδος ως αλήθεια και την αλήθεια ως ψεύδος <<μετασχηματιζόμενον εις άγγελον φωτός>>. Εθεωρήσαμε λοιπόν αναγκαίο, το δεύτερο τεύχος των Φιλοκαλικών Σελίδων να το αφιερώσουμε στο μέγιστο αυτό θέμα. Θερμή παράκλησις προς τους αγαπητούς αδελφούς αναγνώστας να προσεύχωνται για την ευτέλειά μας, ο Κύριος να καθαρίζη και τον ιδικόν μας νου <<από παντός μολυσμού σαρκός και πνεύματος επιτελούντα αγιωσύνην εν φόβω Θεού>> (Β' Κορινθ. κεφ. ζ' 1).
( ε κ τ ο υ π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο υ )
Ο άγιος Θαλάσσιος σημειώνει ότι
<<υπάρχουν τρία πράγματα από τα οποία λαμβάνεις τους λογισμούς:
η αίσθησις, η μνήμη και η κράσις του σώματος.
Οι πιο δυνατοί είναι οι λογισμοί που προέρχονται από την μνήμη>>
(Φιλοκαλία Β' 207 μστ').
Πόλεμος και δη αδυσώπητος και πολλές φορές χωρίς ανακωχή είναι ο αόρατος πόλεμος με τις εμπαθείς μνήμες και τις πονηρές ενθυμήσεις. Είναι, πράγματι, αδύνατον να νικήση ο άνθρωπος την αιχμαλωσία του νου του και να ελευθερωθή από τα δεσμά της εμπαθούς μνήμης και αναμνήσεως χωρίς νηστεία, σκληραγωγία, αγρυπνία, αγάπη και μακροθυμία.
<<Δεν θα μπορέση ο άνθρωπος να απωθήση τις εμπαθείς μνήμες αν δεν επιμεληθή τον αγώνα του κατά της κακής επιθυμίας και κατά του θυμού. Την μεν σαρκική επιθυμία να νικήση με νηστείες, αγρυπνίες και χαμαικοιτίες.
Το δε θυμό να εξημερώση με μακροθυμίες, ανεξικακίες, αμνησικακίες και ελεημοσύνες. Διότι με τα δύο αυτά πάθη όλοι σχεδόν συνίστανται οι δαιμονιώδεις λογισμοί, που οδηγούν τον νου στον όλεθρο και στην καταστροφή.
<<Είναι αδύνατο να νικήση κανείς τα πάθη αυτά αν δεν υπερίδη εντελώς τα φαγητά, τα χρήματα και τις δόξες, ακόμη δε και το ίδιο του το σώμα (το λέγω αυτό γι' αυτούς που επιχειρούν πολλές φορές να το ραπίζουν).
<<Είναι ανάγκη πάση θυσία να μιμηθούμε αυτούς που κινδυνεύουν στη θάλασσα και ρίχνουν μέσα σ' αυτή τις αποσκευές εξ αιτίας της βίας των ανέμων και των κυμάτων που σηκώνονται ψηλά>>.
Αλλά εδώ ας προσέξωμε πολύ, μήπως ρίχνοντας τις αποσκευές το κάνομε <<προς το θεαθήναι τοις ανθρώποις>>. Απέχομε από το πρώτο, διότι θα αναπνεύση τότε το δαιμονικό πνεύμα της κενοδοξίας.
<<Γι' αυτό και ο Κύριός μας στα Ευαγγέλια, εκπαιδεύοντας τον κυβερνήτη νου, λέγει: <<Προσέχετε την ελεημοσύνην υμών μη ποιείν έμπροσθεν των ανθρώπων και το θεαθήναι αυτοίς' ει δε μήγε, μισθόν ουκ έχετε παρά τω Πατρί υμών τω εν τοις ουρανοίς>>.
Και πάλι: <<Όταν προσεύχησθε, λέγει, ουκ έσεσθε ώσπερ οι υποκριταί' ότι φιλούσιν εν ταις συναγωγαίς και εν ταις πλατείαις προσεύχεσθαι, όπως φανώσι τοις ανθρώποις. Αμήν λέγω υμίν, ότι απέχουσι τον μισθόν αυτών.
Όταν δε νηστεύητε, μη γίνεσθε ώσπερ οι υποκριταί σκυνθρωποί. Αφανίζουσι γαρ τα πρόσωπα συτών όπως φανώσι τοις ανθρώποις νηστεύοντες. Αμήν λέγω ημίν, απέχουσι τον μισθόν αυτών>> (Ματθ. στ' 1-18).
Αλλά ας προσέξη εδώ ο ιατρός των ψυχών πώς με την ελεημοσύνη θεραπεύει τον θυμό, με την προσευχή καθαρίζει τον νου, και πάλι με την νηστεία καταμαραίνει την σαρκική επιθυμία.
Με αυτά συνίστανται ο νέος Αδάμ <<ο ανακαινούμενος κατ' εικόνα του κτίσαντος αυτόν εν ω ουκ έστι διά την απάθειαν άρσεν και θήλυ' ουδέ διά την μίαν πίστιν Έλλην και Ιουδαίος, περιτομή και ακροβυστία, βάρβαρος και σκύθης, δούλος και ελεύθερος, αλλά τα πάντα και εν πάσι Χριστός>> (Φιλοκαλία Α' 45 γ').
Ο άγιος Θαλάσσιος σημειώνει ότι <<υπάρχουν τρία πράγματα από τα οποία λαμβάνεις τους λογισμούς: η αίσθησις, η μνήμη και η κράσις του σώματος. Οι πιο δυνατοί είναι οι λογισμοί που προέρχονται από την μνήμη>> (Φιλοκαλία Β' 207 μστ').
Μεγάλος αγώνας υπάρχει στην ψυχή κατά της μνήμης των <<ματαίων διαλογισμών και πονηρών ενθυμήσεων>> που προσεύχεται καθημερινώς η Εκκλησία μας, διά του στόματος των λειτουργών ιερέων.
Λογισμοί, έργα και λόγοι του παρελθόντος εμφανίζονται με ενέργεια και με πεποικιλμένη φαντασία διά της μνήμης στην οθόνη του νου. Οι αόρατοι δαίμονες δρουν στον στίβο αυτόν με καταπληκτική άνεσι και επιτηδειότητα και με την ειδικότητά του ο καθένας.
Ο άγιος Αρσένιος αγωνίσθηκε στην έρημο πολύ για να νικήση τις πονηρές ενθυμήσεις της προηγούμενης ζωής του, που επέρασε μέσα σε πολυτέλειες, μέσα σε αρώματα και απολαύσεις της σαρκός.
Μαρτύριο, πραγματικό και σταυρό εσήκωσε ο νους της αγίας Μαρίας της Αιγυπτίας, την οποία επολέμησε, ο σατανάς με πολλές ενθυμήσεις όλων των προσώπων και των περιστάσεων του βίου της.
Επί τόσα χρόνια πολέμησε, όσα είχε παραδοθή στις εφήμερες και φαρμακερές ηδονές της σαρκός, όταν ζούσε ασώτως στην Αλεξάνδρεια. Επειδή, λοιπόν, γνωρίζουν οι άγιοι Πατέρες τους πειρασμούς των εμπαθών αναμνήσεων έχουν συντάξει πολλές προσευχές ζητώντας από τον Κύριο την λύτρωσι και την απελευθέρωσι από αυτούς.
Λόγου χάριν στην ευχή της κεφαλοκλισίας στον εσπερινό ο ιερεύς ικετεύει: <<Κύριε ο Θεός ημών, ο κλίνας ουρανούς και καταβάς επί σωτηρίαν του γένους ημών έπιδε επί τους δούλους σου και επί την
κληρονομίαν σου ... ους διαφύλαξον εν παντί καιρώ και κατά την παρούσαν εσπέραν και την προσιούσαν νύκτα από παντός εχθρού, από πάσης αντικειμένης ενεργείας διαβολικής και διαλογισμών ματαίων και ενθυμήσεων πονηρών>>.
Με τις μνήμες και τις φαντασίες παλαιών πραγμάτων ή με νέες φροντίδες ή με το πρόσωπο εκείνου που μας ελύπησε πολεμά ο δαίμονας τις ψυχές μας κατά την ώρα της προσευχής, άλλοτε
κάνει ανακωχή, σταματά την επίθεσι, ανασυντάσσεται, και ορμά πάλι στον καιρό της προσευχής χρησιμοποιώντας πότε τα βέλη του θυμού, πότε τα όπλα της αλόγου και κτηνώδους επιθυμίας με την οποία μολύνει τον νου.
Στους μολυσμούς των πονηρών ενθυμήσεων ας αντιπαραθέτωμε <<την ζώσα μνήμη και εκζήτησι του Κυρίου διά θεωρίας και φόβου Θεού>>, την μνήμη του ονόματος του Ιησού, τη μνήμη των παθών του Κυρίου, την μνήμη του θανάτου.
Ένας αδελφός είπε σε κάποιον γέροντα: -Τί να κάνω διότι ο ρυπαρός λογισμός σκοτώνει την ψυχή μου; Απεκρίθη σ' αυτόν ο γέρων: -Η μητέρα όταν θέλει να απογαλακτίση το παιδί της βάζει στον μαστόν <<σκίλλα>> (δηλ. ένα μικρό πράγμα) και έρχεται το βρέφος όπως συνήθως να θηλάση και όταν γευθή φεύγει μακριά για την πικρία που δοκιμάζει.
Και συ βάλλε <<σκίλλα>>. Ερώτησε ο αδελφός: -Τί σημαίνει ο λόγος αυτός πάτερ; Και απεκρίθη ο γέρων: -Αντί της <<σκίλλας>> (της πίκρας) βάλε στον εαυτόν σου την μνήμη του θανάτου και τις τιμωρίες της μελλούσης ζωής.
Πολλοί ασκηταί είχαν στο κελλί τους μία νεκροκεφαλή που τους βοηθούσε στην αδιάκοπη μνήμη θανάτου η οποία συστέλλει τον νου, και κατανύσσει την καρδία. Και πολλοί Χριστιανοί στον κόσμο επισκεπτόμενοι τακτικά τα κοιμητήρια αποκομίζουν όχι λίγη ωφέλεια για την ψυχή τους από την κατά Θεόν φιλοσοφία της ματαιότητος και από την θεωρία του νου στα υπέρ τάφον γενόμενα.
( Σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι )
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου