Συνακόλουθες αναρτήσεις εκ του βιβλίου
του Αρχιμανδρίτη Ιωαννικίου:
<<Φιλοκαλικές Σελίδες 2 - Ο Νους>>,
έκδοση <<Ιερού Ησυχαστηρίου Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά>>,
Κουφάλια Θεσ/νίκης, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 35-42.
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένων
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο άνθρωπος, το υπέροχο αυτό θεόπλαστον ον, η κορωνίς της Δημιουργίας, είναι μία σύνθεσις ύλης και πνεύματος, σώματος και ψυχής. Η υπέρβασις και μετάβασίς του από τον υλικό προς τον άϋλο, από τον αισθητό προς τον υπεραισθητό κόσμο γίνεται με την δύναμι της ψυχής, τον νου. Θεμελιώδης πίστις της Εκκλησίας μας είναι ότι ο άνθρωπος αποτελεί εικόνα του Τριαδικού Θεού. Ο Τριαδικός Θεός είναι Νους (Πατήρ), Λόγος (Υιός) και Πνεύμα. Νους ο άναρχος τον Λόγον απορρήτως γεγένηκε, / και το θείον Πνεύμα, το ισοσθενές εκπεπόρευκε' / και διά τούτο Τριάδα ομοούσιον, / τον Δεσπότην των όλων Θεόν καταγγέλλομεν. (Τριαδικός κανών, ήχος δ'). Και ο άνθρωπος είναι τριαδική εικόνα του Θεού. Ο άνθρωπος είναι και αυτός νους, λόγος και πνεύμα. Σε αυτήν την τριαδική, από άπειρη θεία αγάπη κατασκευή του (κατ' εικόνα) και στην κατά χάριν θέωσι (καθ' ομοίωσιν) έγκειται το απεριόριστο μεγαλείο του. Από αυτό το μεγαλείο φαίνεται η ασύγκριτη διαφορά του ανθρώπου από τα ζώα. Η ψυχή εδώ είναι μία, διαιρείται κατά τους αγίους Πατέρες σε τρεις δυνάμεις ή σε τρία μέρη: στο λογιστικό, στο επιθυμητό και στο θυμοειδές. Όργανο με το οποίο ενεργοποιείται το λογιστικό είναι ο νους. Ερώτησε κάποιος έναν ερημίτη: - Γέροντα, τί είναι νους; Με χαρακτηριστική απλότητα ο γέροντας, είπε: - Να, άμα λείψει ο κυβερνήτης από ένα καράβι, τί λες; Θα καταντήση στο λιμάνι; Τα κύματα θα το σπάσουν. Έτσι και ο νους. Είναι κυβερνήτης. Κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά <<νους>> λέγεται και η ενέργεια του νου που συνίσταται σε λογισμούς, κρίσεις, συλλογισμούς και νοήματα. Αλλά όμως δεν είναι ο ίδιος ο νους, αλλά ενέργειες του νου. Νους είναι και η δύναμις που ενεργεί αυτά, η οποία ονομάζεται και κ α ρ δ ί α στην Αγία Γραφή. Η οποία καρδία είναι η κυριώτερη από όλες τις άλλες δυνάμεις της ψυχής και από αυτή τη δύναμι χαρακτηρίζεται η ψυχή μας λογική>> (Λόγος περί προσευχής και καθαρότητος καρδίας, Φιλοκαλία, τόμ. Α', σ. 133, κεφ. γ'). Αλλά ο νους είναι και η ικανότης του νου για την ένωσί του και μέθεξι με τον Θεόν. Αλλού ονομάζεται ικανότης προς θέα ή θεωρία ή όρασι του Θεού. Είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα. Το να βλέπει κανείς τον Θεό, είναι ένωσις με τον Θεόν. Να γιατί ο νους κατά την πατερική ορολογία ονομάζεται <<οφθαλμός της ψυχής>>, <<νοερός οφθαλμός>>, <<όμμα>> ή <<θεωρητικόν ή λογιστικόν>> μέρος της ψυχής. Είναι εικόνα του Θεού ο άνθρωπος, διότι έχει νου. Ο νους του ανθρώπου είναι ένας δημιουργικός παράγων κάθε λεγομένου έργου πολιτισμού. Αλλά είναι τραγικό όταν στον νου λείπει η γνωστική και διακριτική αίσθησις. Τυφλώνεται τότε, εξέρχεται εντελώς από τον εαυτό του (καθώς θα δούμε) και αποκτά απόλυτες σχέσεις με τα δημιουργήματα, με την κατ' αίσθησι φύσι των όντων, ενώ η ουσία του είναι νοερά. Κολυμπά σ' ένα πέλαγος οιήσεως και κενοδοξίας, παύει να είναι <<ενεργεία νους>> και γίνεται μόνον <<δυνάμει νους>>, δηλαδή, αλογοποιείται. Γίνεται σαν τους άψυχους ηλεκτρονικούς εγκεφάλους που κατασκευάζει, σαν τα πλαστικά λουλούδια χωρίς άρωμα, σαν τις τυφλές μηχανές του. <<Ο νους του ανθρώπου, κατά την έκφρασι συγχρόνου γέροντος ασκητού, ομοιάζει με ένα πετεινόν του ουρανού, άλλοτε υψιπετές και άλλοτε χαμερπές>>. Με τα ύψη της αναβάσεως και αναγωγής του νου αφ' ενός και με τις πτώσεις του στα κατώτερα μέρη της γης αφ' ετέρου, στα οποία κυλιέται ο νους διά της επενεργείας των παθών, ασχολούνται οι Φιλοκαλικοί άγιοι Πατέρες. Η αυτοσυγκέντρωσις ή <<συνέλιξις>> του νου όσων ανθρώπων ασχολούνται με την λεγόμενη <<γιόγκα>> των μη χριστιανικών ανατολικών θρησκειών, μπορεί να πραγματοποιείται, αλλά είναι άπρακτη και άκαρπη. Ο νους εκεί παραμένει στην μέθοδο. Μέχρις εδώ μπορεί να θεωρηθή σαν μια επαινετή, ανθρώπινη όμως και μόνο προσπάθεια, γι' αυτόν τον λόγο και εκ των προτέρων καταδικασμένη. Ο νους εκεί σταματά στη μέση του δρόμου <<από Ιερουσαλήμ εις Ιεριχώ>> και <<λησταίς περιπίπτων, οι και εκδύοντες αυτόν και πληγάς επιτεθέντες αφιέντες αυτόν ημιθανή τυγχάνοντα>>. Αυτό συμβαίνει, διότι εκεί ο νους δεν έχει αντικείμενο, αναζητεί έναν ανύπαρκτο φωτισμό, και πλανάται <<πλάνην οικτράν>>, αφού στην πραγματικότητα ενούται με δαιμονικόν πνεύμα, το οποίο κατορθώνει να παρουσιάζη το ψεύδος ως αλήθεια και την αλήθεια ως ψεύδος <<μετασχηματιζόμενον εις άγγελον φωτός>>. Εθεωρήσαμε λοιπόν αναγκαίο, το δεύτερο τεύχος των Φιλοκαλικών Σελίδων να το αφιερώσουμε στο μέγιστο αυτό θέμα. Θερμή παράκλησις προς τους αγαπητούς αδελφούς αναγνώστας να προσεύχωνται για την ευτέλειά μας, ο Κύριος να καθαρίζη και τον ιδικόν μας νου <<από παντός μολυσμού σαρκός και πνεύματος επιτελούντα αγιωσύνην εν φόβω Θεού>> (Β' Κορινθ. κεφ. ζ' 1).
( ε κ τ ο υ π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο υ )
<<Δεν θα παραλείψω να σου παρουσιάσω
και την ιστορία του Ησυχίου του Χωρηβίτου.
Αυτός ζούσε αμελέστατα χωρίς το παραμικρό ενδιαφέρον για την ψυχή του.
Κάποτε, λοιπόν, συνέβη, να ασθενήση βαρύτατα
και να φθάση στο στο σημείο ώστε επί μία ώρα ακριβώς να φαίνεται ότι απέθανε.
Συνήλθε όμως πάλι οπότε μας ικετεύει όλους να φύγωμε αμέσως.
Και αφού έκτισε την πόρτα του κελλιού του,
έμεινε κλεισμένος μέσα δώδεκα χρόνια, χωρίς να ομιλήση καθόλου με κανένα>>!...
Μέσα από το κεφάλαιο <<περί μνήμης θανάτου>> της Κλίμακος του μεγάλου κλασσικού ανατόμου της ανθρωπίνης ψυχής, του αγίου Ιωάννου του Σιναϊτου, μεταφέρομε ολίγα από τα σοφά, αγιοπατερικά βιώματά του:
<<...Ο νους του <<πρακτικού>> μπορεί να ασκή πολλών ειδών εργασίες. Να σκέπτεται δηλαδή την αγάπη προς τον Θεόν, να ενθυμήται τον Θεόν, να ενθυμήται την ουράνιον βασιλεία, να ενθυμήται τον ζήλον των μαρτύρων, να ενθυμήται ότι ο Θεός είναι πανταχού παρών, όπως ο Ψαλμωδός που έλεγε <<προωρώμην τον Κύριον>> κ.λ.π.
Να ενθυμήται ακόμη τους αγίους αγγέλους. Τον χωρισμό της ψυχής του από το σώμα, την συνάντησι με τα τελώνια του αέρος, την απόφασι του Κριτού, την κόλασι... <<Κάποια φορά ένας Αιγύπτιος μοναχός μου διηγήθηκε τα εξής:
<<Αφ' ότου παγιώθηκε δυνατά μέσα στην καρδιά μου η μνήμη του θανάτου, δεν είχα καθόλου όρεξι για φαγητό. Και κάποτε που χρειάσθηκε να παρηγορήσω λίγο το πήλινο σώμα μου, η μνήμη του θανάτου σαν δικαστής μου το απηγόρευσε.
Και το πλέον αξοθαύμαστο είναι ότι, παρ' όλο που προσεπάθησα, δεν κατώρθωσα να αποδιώξω την μνήμη αυτή. <<Ένας άλλος που ασκήτευε εδώ στην περιοχή που ονομάζεται Θολάς, πολλές φορές με την σκέψι του θανάτου εγινόταν εκτός εαυτού.
Και σαν λιπόθυμο ή επιληπτικόν τον ανεσήκωναν, αναίσθητον σχεδόν οι εκεί ευρισκόμενοι αδελφοί. <<Δεν θα παραλείψω να σου παρουσιάσω και την ιστορία του Ησυχίου του Χωρηβίτου.
Αυτός ζούσε αμελέστατα χωρίς το παραμικρό ενδιαφέρον για την ψυχή του. Κάποτε, λοιπόν, συνέβη, να ασθενήση βαρύτατα και να φθάση στο στο σημείο ώστε επί μία ώρα ακριβώς να φαίνεται ότι απέθανε.
Συνήλθε όμως πάλι οπότε μας ικετεύει όλους να φύγωμε αμέσως. Και αφού έκτισε την πόρτα του κελλιού του, έμεινε κλεισμένος μέσα δώδεκα χρόνια, χωρίς να ομιλήση καθόλου με κανένα.
Όλο αυτό το διάστημα δεν γευόταν τίποτε άλλο, εκτός από ψωμί και νερό. Καθόταν μόνο εκστατικός εμπρός σε εκείνα που είδε στην έκστασί του. Τόσο πολύ σκεπτικός, ώστε ποτέ πλέον δεν άλλαξε η έκφρασίς του.
Και πάντοτε σαν αφηρημένος, χύνοντας αθόρυβα και συνεχώς θερμά δάκρυα. <<Μόνο όταν επλησίασε η ώρα του θανάτου του αποφράξαμε την πόρτα και εισήλθαμε μέσα. Και αφού πολύ τον παρακαλέσαμε, τούτο μόνο μας είπε:
<<Συγχωρήστε με, αδελφοί. Αυτός που εγνώρισε τί σημαίνει μνήμη θανάτου δεν θα μπορέση ποτέ πλέον να αμαρτήση>>. <<Εμείς εθαυμάζαμε βλέποντάς τον άλλοτε αμελέστατο να έχη μεταμορφωθή τόσο απότομα με την μακαριστή αυτή αλλαγή και μεταμόρφωσι.
Και αφού τον εθάψαμε με ευλάβεια στο κοιμητήριο που ευρίσκεται κοντά στο κάστρο ύστερα από μερικές μέρες αναζητήσαμε το άγιό του λείψανο, αλλά δεν το ευρήκαμε. Με το θαυμαστό αυτό σημείο
ο Κύριος επληροφόρησε πόσο ευάρεστα δέχθηκε την επιμελημένη και αξιέπαινη μετάνοιά του, όλους εκείνους που θα απεφάσιζαν να διορθωθούν, ύστερα και από πολλή ακόμη αμέλεια>> (Λόγος στ').
Το κατανυκτικό Θεοτοκάριο είναι μια πολύμορφη και επίμονη ικεσία προς την Κεχαριτωμένη Μαρία του Κυρίου, ικεσία μεταξύ των άλλων για την λύτρωσί μας από τις αισχρές μνήμες και ενθυμίσεις του νου.
Ρυπαροί λογισμοί σε μολύνουσι / φαύλαι και αισχραί ενθυμήσεις μιαίνουσι, / την ταπεινήν καρδίαν μου, / Παναγία Παρθένε βοήθει μοι. (Ήχος Α').
Όλον με πληγαίς αμαρτιών υπάρχοντα / τραυματίαν και κατώδυνον ίασαι / πάναγνε Παρθένε και ρύσαι πονηρών ενθυμήσεων / η Λόγον τον παντοδύναμον τέξασα, τον αγαθόν τε / και φιλάνθρωπον. (Ήχος Δ').
ΚΑΘΑΡΣΙΣ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΟΥ ΔΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ
Η ζωή και η τροφή και η πνοή του νου μας είναι η προσευχή. Υγεία του νου είναι η προσευχή, αλλά και φάρμακο και θεραπεία που οδηγεί στην υγεία. Η φυσική ζωή του νου, <<το κατά φύσιν>> που γράφουν οι άγιοι Πατέρες, είναι η <<ενοίκησις>> του νου, μέσα στη μνήμη και στη δόξα του Θεού.
Να μνημονεύη τα θεία μυστήρια, την θεία Αγάπη, την θεία Οικονομία, την θεία Πρόνοια μέσα στο κλίμα και στην ατμόσφαιρα της προσευχής. Ο νους του ανθρώπου είναι θεοπλασμένος.
Αυτή την θεοπλασία την φανερώνει περισσότερο πάντων η προσευχή. Κάθε λειτουργία του νου (όπως φυσικώς επλάσθη) είναι δοξολογική και έξω από την προσευχή ο νους ευρίσκεται <<στο παρά φύσιν>>, δηλαδή στην αφύσικη ατμόσφαιρά του, αφώτιστος, ακάθαρτος, διαστρεβλωμένος.
Έλεγαν για τον αββά Μακάρο ότι, όταν επήγαινε κάποτε στην <<εκκλησία να κάνη σύναξι, βλέπει έξω από το κελλί ενός από τους αδελφούς πλήθος δαιμόνων που μερικοί μεν είχαν μετασχηματισθή σε γυναίκες μιλώντας απρεπή πράγματα, άλλοι σε νεαρούς, συζητώντας και αυτοί δύσφημα, άλλοι δε χόρευαν και άλλοι έκαναν διάφορα σχήματα.
Ο γέροντας, διορατικός όντας, εγνώρισε την αιτία και, αφού εστέναξε, είπε μέσα του: <<Σίγουρα ο αδελφός είναι πεσμένος σε αμέλεια και γι' αυτό τα πονηρά πνεύματα κυκλώνουν έτσι το κελλί του>>.
Αφού λοιπόν ετελείωσε η σύναξις εισήλθε στο κελλί του αδελφού και του λέγει: -Αδελφέ, είμαι θλιμμένος, αλλά έχω εμπιστοσύνη σε σένα ότι, αν προσευχηθής για μένα, οπωσδήποτε θα με ανακουφίση ο Θεός από την θλίψι μου.
Εκείνος λοιπόν βάζοντας μετάνοια στον γέροντα του λέγει: -Πάτερ, δεν είμαι άξιος να προσευχηθώ για σένα. Ο γέροντας όμως επέμενε παρακαλώντας τον αδελφό και λέγοντας:
-Δεν φεύγω, αν δεν μου δώσης τον λόγο σου ότι θα κάνης μία προσευχή για μένα κάθε νύκτα. Έκανε υπακοή λοιπόν ο αδελφός στην προσταγή του γέροντος. Αυτό το έκανε ο γέροντας θέλοντας να του δώση αφορμή να προσεύχεται κατά τις νύκτες.
Αφού σηκώθηκε ο αδελφός, την επομένη νύκτα έκανε προσευχή υπέρ του γέροντος. Έπειτα, επειδή του ήρθε κατάνυξι, είπε μέσα του: <<Αθλία ψυχή, προσευχήθηκες για ένα τέτοιο γέροντα και δεν προσεύχεσαι για τον εαυτό σου>>;
Έκανε λοιπόν και για τον εαυτό του μία εκτενή προσευχή. Και έτσι κάνοντας κάθε νύκτα και τις δύο προσευχές, την ερχόμενη Κυριακή πηγαίνοντας πάλι ο γέροντας στην εκκλησία είδε τους δαίμονες
έξω από το κελλί του αδελφού να στέκωνται όπως και πρώτα, αγέλαστους και πολύ κατσουφιασμένους. Και εγνώρισε ότι, επειδή προσευχήθηκε ο αδελφός λυπήθηκαν οι δαίμονες.
( Σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι )
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένων
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.
Συνακόλουθες αναρτήσεις εκ του βιβλίου
του Αρχιμανδρίτη Ιωαννικίου:
<<Φιλοκαλικές Σελίδες 2 - Ο Νους>>,
έκδοση <<Ιερού Ησυχαστηρίου Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά>>,
Κουφάλια Θεσ/νίκης, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 35-42.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου