ΟΣΙΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΤΗΣ ΟΠΤΙΝΑ: ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΝΟΥΘΕΣΙΕΣ (8ο ΜΕΡΟΣ)

 

Αποσπασματικές αναρτήσεις εκ του βιβλίου της Ι. Μ. Παρακλήτου: <<Όσιος Μακάριος της Όπτινα>>, Σεπτέμβριος 2009, σελ. 83-89.
Ο στάρετς Μακάριος ανακηρύχτηκε άγιος
μαζί με τους υπόλοιπους στάρετς της Όπτινα. Όπως γράφει η Έλενα Κόντζεβιτς, η θεωρία και το φρόνημα του στάρετς Μακαρίου, ήταν θεωρία και φρόνημα της Όπτινα.
Έτσι οι επιστολές του μπορούν άριστα να θεωρηθούν και να διαβαστούν ως μέρος της πνευματικής κληρονομιάς του περίφημου αυτού μοναστηριού.
Η Όπτινα ήταν από πολλές όψεις το πνευματικό κέντρο της Αγίας Ρωσίας μέχρι την επανάσταση, αλλά και μετά απ' αυτήν.
Προσκυνητές ταξίδευαν από τα πέρατα της αυτοκρατορίας για να συμβουλευτούν τους άγιους στάρετς της Όπτινα,
που η απλότητα, η ταπείνωση
και η βαθιά πνευματικότητά τους, απηχούσαν τη σοφία των πατέρων της ερήμου των παλιότερων αιώνων.
Διαβάζοντας τα κείμενά τους σήμερα, είναι σα να πίνουμε από την ίδια πηγή πνευματικής σοφίας, που έχει ξεδιψάσει τους χριστιανούς για αιώνες.
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.

1. Πνευματική αφροσύνη

Για να διαφωτισθείς πάνω στο ζήτημα που σε βασανίζει, μελέτησε τα Υπομνήματα του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου στα ιερά Ευαγγέλια. Από μένα τώρα άκουσε συνοπτικά τα εξής:

Η πίστη είναι αληθινά ένα δώρο. Ένα δώρο, που αποκτήσαμε με την ενανθρώπηση του Κυρίου. Ένα δώρο όμως, που Εκείνος δεν μας αναγκάζει ν' αποδεχθούμε. Το γεγονός λοιπόν αυτό δεν καταργεί την ελευθερία μας -αλλά ούτε και την ευθύνη μας. Ο Θεός δεν μας ζητάει μόνο πίστη. Ζητάει και έργα.

Οπωσδήποτε, προηγείται πάντα η χάρη Του, η οποία με τη φωνή της συνειδήσεώς μας, μας καλεί στο δίκαιο και στην αρετή. Γι΄ αυτό ακριβώς, επειδή στη χάρη Του οφείλουμε τα πάντα, δεν έχουμε κανένα λόγο να υπερηφανευθούμε, είτε για την πίστη μας είτε για τα έργα μας. Τί έλεγε ο απόστολος Παύλος:

<<Χάριτι Θεού είμι ο είμι>> (Α' Κορ. 15:10). Ο Θεός, χρησιμοποιώντας τη συνείδησή μας, μας καλεί στο αγαθό. Όταν όμως εμείς θεληματικά αρνούμαστε να το κάνουμε, Εκείνος σέβεται την ελευθερία μας και επιτρέπει να γίνει το θέλημά μας. Αλλά τότε, αλλοίμονο, ο νους μας σκοτίζεται, η θέλησή μας εξασθενεί, και πέφτουμε σε αναρίθμητες αμαρτίες.

Παράλληλα, οι καρποί του Πνεύματος (βλ. Γαλ. 5:22-23) αναιρούνται από μας, και χορηγούνται σ' εκείνους που ακολουθούν τις εντολές του Κυρίου μας Ιησού. Θυμήσου τί έγινε στην παραβολή των ταλάντων (Ματθ. 25:28-29). Η μετάνοιά μας είναι αληθινή και γνήσια, όταν αποφασίζουμε να μην ξαναγυρίσουμε ποτέ στην αμαρτία μας.

Αν δεν πάρουμε σταθερά αυτή την απόφαση, η μετάνοιά μας είναι κάτι χειρότερο από άχρηστη. Συνεχίζοντας τη διάπραξη μιας αμαρτίας -ως <<κύων επιστρέψας επί το ίδιον εξέραμα και ως λουσαμένη εις κύλισμα βορβόρου>> (Β' Πέτρ. 2:22)-, ενώ έχουμε ήδη αναγνωρίσει ότι είναι αμαρτία, και ενώ ελεγχόμαστε εσωτερικά γι' αυτή, φαίνεται πως υπολογίζουμε παράλογα στην απέραντη συγχωρητικότητα του Θεού. Και η αφροσύνη μας αυτή είναι τόσο καταδικάσιμη, όσο σχεδόν και η αντίθετή της κατάσταση, η απελπισία.

2. Μετάνοια

Έχεις απόλυτο δίκιο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Κύριος ποθεί να φέρει όλους τους ανθρώπους μέσα στους κόλπους Του. <<Πάντας ανθρώπους θέλει σωθήναι και εις επίγνωσιν αληθείας ελθείν>> (Α' Τιμ. 2:4). <<Πάντας>>! Αλλά ιδιαίτερα τους πιο μεγάλους αμαρτωλούς. Δεν τον κατηγόρησαν άδικα οι Εβραίοι πως είναι <<τελωνών φίλος και αμαρτωλός>> (Ματθ. 11:19).

Αυτή η αλήθεια όμως πρέπει οπωσδήποτε να ερμηνευθεί και να κατανοηθεί σωστά. Και τούτο σημαίνει: Ο Κύριος καλεί Κοντά Του όλους τους αμαρτωλούς. Ανοίγει διάπλατα την αγκαλιά Του ακόμα και σ' εκείνους που έχουν κάνει τις βαρύτερες και φρικτότερες αμαρτίες. Περισσότερο μάλιστα σ' αυτούς. Και τους δέχεται με χαρά.

Αρκεί να Τον αναζητήσουν και να έρθουν. Μ' ένα λόγο, να μετανοήσουν. Όχι πως απορρίπτει τους αμετανόητους. Εξακολουθεί να τους αγαπάει και να τους καλεί. Εκείνοι όμως είναι που αρνούνται πεισματικά ν' ανταποκριθούν στην κλήση Του. Καταφρονούν <<του πλούτου της χρηστότητος αυτού και της ανοχής και της μακροθυμίας>> (Ρωμ. 2:4). 

Και τραβούν άλλους δρόμους, <<προσκόπτοντες επί το χείρον, πλανώντες και πλανώμενοι>> (Β' Τιμ. 3:13). Κάθε φορά που πηγαίνεις για εξομολόγηση, φουντώνεις από ένα τέτοιο φόβο, μια τέτοια δειλία, ώστε χάνεις τη μνήμη σου, αδυνατείς να συγκεντρώσεις τις σκέψεις σου, τραυλίζεις ή και βουβαίνεσαι τελείως. Με δυο λόγια, όταν αντικρύζεις τον εξομολόγο, κυριεύεσαι από τρομερή ταραχή.

Αλλά σε μια τέτοια ψυχική κατάσταση, είναι εντελώς αδύνατο να βιώσεις τη μετάνοια, να συντριβείς για τις αμαρτίες σου. Πρόσεξε: Ο εχθρός έχει βρει μια αδυναμία σου, που τον εξυπηρετεί πολύ στα σχέδιά του. Σε χτυπάει στο πιο τρωτό σου σημείο: την οίηση... Πρέπει να πηγαίνουμε στην εξομολόγηση γεμάτοι θείο φόβο, γεμάτοι ταπείνωση, αλλά και γεμάτοι ελπίδα.

Θείο φόβο, επειδή λυπήσαμε το Θεό. Ταπείνωση, επειδή έχουμε βαθειά συναίσθηση της αθλιότητός μας. Αλλά και ελπίδα, επειδή ικετεύσουμε τη συγχώρηση από το φιλόστοργο ουράνιο Πατέρα μας, που ο  Υιός Του πήρε πάνω Του τις αμαρτίες μας και τις κάρφωσε στον τίμιο Σταυρό Του, ξεπλένοντάς τις με το πανάγιο αίμα Του.

Αν τα σκεφτείς όλ' αυτά, η δειλία σου θα εξαφανιστεί. Σε δειλία μορφοποιείται και συγκεκριμενοποιείται αυτή η αόριστη μεγάλη ταραχή, που γεννιέται μέσα σου από σφαλερή ντροπή, πλεγμένη μαζί με υπερηφάνεια και ματαιοδοξία. Και αυτή η δειλία σε νικάει, όποτε έρχεσαι αντιμέτωπος με την υποχρέωση  που σου επιβάλλει να ξεσκεπάσεις και ν' ακουμπήσεις στα πόδια του πνευματικού <<τα άδηλα και τα κρύφια>> της καρδιάς σου.

Να σκέφτεσαι τον τελώνη και τον άσωτο γιο. Εσύ είσαι και τα δυο: τελώνης και άσωτος! Ο Θεός, πάλι, δεν είναι μόνο ακριβοδίκαιος. Είναι και πολυεύσπλαχνος. Αυτή η σκέψη, λοιπόν, ας σου δίνει το σθένος που χρειάζεσαι για να διατηρείς κάθε φορά την αυτοκυριαρχία σου.

Αν, παρ' όλ' αυτά, εξακολουθείς να μη θυμάσαι όσα πρέπει να εξομολογηθείς, ζήτησε την άδεια από τον πνευματικό σου να τα καταγράφεις συνοπτικά σ' ένα χαρτί, που θα το συμβουλεύεσαι στη διάρκεια της εξομολογήσεως. Έχουμε παραδείγματα αυτής της πρακτικής στις διδαχές και στους βίους των αγίων Πατέρων. 

Ένας εύκολος και αβασάνιστος παραμερισμός των αμαρτιών μας -η απόφανση δηλαδή με ελαφριά καρδιά ότι είναι τάχα ασήμαντες- προδίδει έλλειψη αυτογνωσίας και συναισθήσεως, μειωμένη πνευματική όραση, ένα στίγμα θανάτου εκεί που θά' πρεπε να υπάρχει ζωή. Όσο γι' αυτή την αδικαιολόγητη και ανεξήγητη λύπη που λες ότι σε κυριεύει, δέξου την σαν ένα πνευματικό σταυρό.

Δέξου την με ταπείνωση, με υπομονή, μ' ευγνωμοσύνη. Η σθεναρή άρση αυτού του σταυρού ξεπλένει τις αμαρτίες μας και θεραπεύει τις αδυναμίες μας. Μερικές φορές μάλιστα μας βοηθάει να διακρίνουμε και να  συναισθανθούμε, επιτέλους, άλλες αμαρτίες και άλλα πάθη μας, για τα οποία ήμασταν πριν ανύποπτοι και ανίδεοι.

Αφού μελετάς με επιμέλεια την Αγία Γραφή και τους Πατέρες, πρέπει να ξέρεις ότι καμμιά αμαρτία μας δεν μπορεί ν' αναμετρηθεί με το έλεος του Δημιουργού μας, πόσο μάλλον να το νικήσει>>! Αν έχεις εξομολογηθεί κι έχεις λάβει άφεση για αμαρτία που διέπραξες στο παρελθόν, δεν είναι απαραίτητο να την εξομολογηθείς πάλι.

Αλλά μερικές φορές ίσως είναι ωφέλιμο να την ξαναθυμάσαι, γιατί έτσι θα ταπεινώνεσαι και θα βρίσκεσαι στη σωτήρια κατάσταση της αδιάλειπτης μετάνοιας, όπως ο προφήτης Δαβίδ: <<...ότι των ανομιών μου εγώ γιγνώσκω και η αμαρτία μου έστι διαπαντός>>. (Ψαλμ. 50:5). Πρόσεξε όμως, μην τυχόν και αυτό σε οδηγεί σε αντίθετο και αρνητικό αποτέλεσμα, δηλαδή στην κατάθλιψη ή στην απογοήτευση.

Αν συμβαίνει αυτό, ξέχασε αμέσως την αμαρτία σου. Προσπάθησε πάντως να σπάσεις τη σκληροκαρδία σου με την καλλιέργεια της ταπεινώσεως, και όχι με την τεχνητή πρόκληση δακρύων. Τα δάκρυα είναι ειδικό χάρισμα, που δίνεται από το Θεό σε όσους Τον πλησιάζουν με ταπεινό φρόνημα. Θυμήσου τον υπέροχο μάγειρο του κοινοβίου, που περιγράφει στον τέταρτο λόγο του ο όσιος Ιωάννης της Κλίμακος.

Βλέποντας ο όσιος το μοναχό εκείνο να έχει δάκρυα πολλά, τον ικέτεψε να του φανερώσει πώς αξιώθηκε να λάβει ένα τέτοιο χάρισμα. Κι εκείνος του αποκάλυψε το πώς:

<<Ποτέ δεν σκέφτηκα πως υπηρετώ ανθρώπους, αλλά το Θεό. Έκρινα τον εαυτό μου ανάξιο για κάθε είδους ανάπαυση>> -βλέπεις ταπείνωση;- <<και κοιτάζοντας τη φωτιά του μαγειρίου, θυμάμαι συνεχώς τη μελλοντική φλόγα της κολάσεως>> -βλέπεις και μνήμη θανάτου;

Φοβάμαι πως δεν βρίσκεσαι στην κατάσταση του μακαρίου εκείνου μοναχού. Γι' αυτό είναι επικίνδυνο να επιζητείς δάκρυα πριν προκόψεις στην πνευματική ζωή, ή έστω πριν σταθεροποιήσεις λίγο - πολύ μέσα σου τη μνήμη του θανάτου. Στα δάκρυα που προέρχονται από τη μνήμη του θανάτου, γράφει κάπου πάλι ο όσιος Ιωάννης, δεν βρίσκει τόπο ούτε η έπαρση ούτε η κλοπή από το διάβολο, αλλά η κάθαρση και η πρόοδος στην αγάπη του Θεού.

Γιατί, τελικά, ο Θεός δεν έχει ανάγκη από δάκρυα, ούτε θέλει βέβαια να είμαστε βυθισμένοι στο πένθος και την οδύνη. Θέλει να μας βλέπει γεμάτους χαρά και εσωτερική αγαλλίαση από την αγάπη που θα βιώνουμε γι' Αυτόν κι από τη μυστική ένωσή μας μαζί Του.

Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.
Αποσπασματικές αναρτήσεις εκ του βιβλίου
της Ι. Μ. Παρακλήτου: <<Όσιος Μακάριος της Όπτινα>>, Σεπτέμβριος 2009, σελ. 83-89.