ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΤΥΡΟΦΑΓΟΥ: Ο ΙΕΡΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΕΑΡΕΣΤΟ ΤΡΟΠΟ ΝΗΣΤΕΙΑΣ

 

[Υπομνηματισμός στα εδάφια: Ματθ.6,16-18]

«῞Οταν δὲ νηστεύητε, μὴ γίνεσθε ὥσπερ οἱ ὑποκριταὶ σκυθρωποί· ἀφανίζουσι γὰρ τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὅπως φανῶσι τοῖς ἀνθρώποις νηστεύοντες· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἀπέχουσι τὸν μισθὸν αὐτῶν (:και όταν νηστεύετε, μη γίνεστε σκυθρωποί και περίλυποι σαν τους υποκριτές·διότι αυτοί αλλοιώνουν τα πρόσωπά τους και παίρνουν την όψη και την έκφραση ανθρώπου καταβεβλημένου από τις στερήσεις, για να φανούν στους ανθρώπους ότι νηστεύουν· Αληθινά σας λέω ότι πήραν ολοκληρωτικά την αμοιβή τους από τους επαίνους των ανθρώπων)»[Ματθ.6,16].

Αρμόζει να στενάξουμε εδώ πολύ και να θρηνήσουμε πικρά. Δεν μιμούμαστε μόνο τους υποκριτές αλλά και τους έχουμε ξεπεράσει· διότι γνωρίζω, γνωρίζω πολλούς που όχι μόνο νηστεύουν και κάνουν επίδειξη, αλλά και πολλούς άλλους που δεν νηστεύουν και λαμβάνουν εντούτοις το ύφος ανθρώπων που νηστεύουν και κάνουν έτσι απολογία χειρότερη από την αμαρτία.

«Για να μη σκανδαλίσω», λέγει, «τους πολλούς, το κάνω αυτό». Μα τι είναι αυτό που λες; Είναι ο νόμος του Θεού που τα ορίζει αυτά και θυμήθηκες το σκάνδαλο; Και νομίζεις ότι σκανδαλίζεις, όταν τον τηρείς και αποσοβείς το σκάνδαλο, όταν τον παραβαίνεις; Μπορεί να υπάρξει χειρότερη ανοησία από αυτήν; Δεν θα σταματήσεις να γίνεσαι χειρότερος και από τους υποκριτές και να διπλασιάζεις την υποκρισία κατανοώντας τη μεγάλη υπερβολή της κακίας αυτής, δεν θα ντραπείς την έμφαση της διατυπώσεως;

Δεν είπε μόνο ότι υποκρίνονται, αλλά επειδή ήθελε να τους θίξει περισσότερο, λέγει: «ἀφανίζουσι γὰρ τὰ πρόσωπα αὐτῶν(:διότι αυτοί αλλοιώνουν τα πρόσωπά τους)», τα χαλούν δηλαδή, τα καταστρέφουν. Και αν τούτο λέγεται αφανισμός του προσώπου, το να φαίνεται ωχρό για λόγους κενοδοξίας, τι θα μπορούσαμε να πούμε για τις γυναίκες εκείνες που παραμορφώνουν με σκόνες και βαφές τα πρόσωπά τους προς καταστροφή των ακόλαστων νέων; Διότι εκείνοι τον εαυτό τους μόνο βλάπτουν, ενώ αυτές και τον εαυτό τους και όσους τις βλέπουν. Πρέπει και τη μία και την άλλη βλάβη να αποφεύγουμε με όλη τη δύναμή μας.

«Σὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι, 18 ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύων, ἀλλὰ τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυπτῷ (:εσύ όμως όταν νηστεύεις, άλειψε το κεφάλι σου και νίψε το πρόσωπό σου, ώστε να φαίνεσαι χαρούμενος, και να μη φανείς στους ανθρώπους ότι νηστεύεις· αλλά η νηστεία σου να φανεί μόνο στον Πατέρα σου, που είναι βέβαια αόρατος, αλλά βρίσκεται παρών και στα πιο απόκρυφα μέρη)»[Ματθ.6,17-18].

Μας έχει δώσει εντολή όχι μόνο να μην επιδεικνυόμαστε, αλλά και να προσπαθούμε να παραμένουμε απαρατήρητοι, πράγμα που έκαμε και προηγουμένως. Και στη μεν περίπτωση της ελεημοσύνης δεν το έθεσε απλά, αλλά όταν είπε: «Προσέχετε τὴν ἐλεημοσύνην ὑμῶν μὴ ποιεῖν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων (:προσέχετε να μην κάνετε την ελεημοσύνη σας μπροστά στους ανθρώπους)», πρόσθεσε: «πρὸς τὸ θεαθῆναι αὐτοῖς (:για να σας δουν και να σας θαυμάσουν)»[Ματθ.6,1].

Στην περίπτωση όμως της νηστείας και της προσευχής δεν όρισε τίποτα τέτοιο. Γιατί τάχα; Επειδή η ελεημοσύνη είναι αδύνατον να κρυφτεί ολότελα, είναι όμως δυνατόν να κρυφτεί η προσευχή και η νηστεία.

Όπως λοιπόν όταν είπε: «σοῦ δὲ ποιοῦντος ἐλεημοσύνην μὴ γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά σου(:εσύ όμως όταν κάνεις ελεημοσύνη, ας μη μάθει το αριστερό σου χέρι τι κάνει το δεξί σου)»[Ματθ.6,3], δεν εννοούσε τα χέρια, αλλά ότι πρέπει με προσοχή να περνάς απαρατήρητος από όλους.

Και όταν συμβούλευσε να αποσυρόμαστε για προσευχή στο ιδιαίτερο δωμάτιό μας, δεν όρισε αποκλειστικά ή κυρίως εκεί μόνο να προσευχόμαστε, αλλά υπονοούσε πάλι το ίδιο[βλ.Ματθ.6,6: «σὺ δὲ ὅταν προσεύχῃ, εἴσελθε εἰς τὸν ταμιεῖόν σου, καὶ κλείσας τὴν θύραν σου πρόσευξαι τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυπτῷ, καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ φανερῷ(:εσύ όμως, αντίθετα, όταν πρόκειται να προσευχηθείς, μπες μέσα στο ιδιαίτερο δωμάτιό σου, κι αφού κλείσεις την πόρτα σου, κάνε την προσευχή σου στον Πατέρα σου που είναι αόρατος και κρυμμένος)»].

Έτσι και εδώ, η εντολή Του να αλειφόμαστε για να μην καταλάβουν οι άλλοι ότι νηστεύουμε, δεν έχει το νόημα να αλειφόμαστε οπωσδήποτε· διότι τότε θα βρεθούμε όλοι ότι παραβαίνουμε αυτόν τον νόμο και περισσότερο από όλους αυτοί που έκαναν κύριο έργο τους τη φύλαξή του, οι κοινότητες των μοναχών που κατέφυγαν ως ασκητές στα βουνά.

Δεν όρισε λοιπόν αυτό. Αλλά επειδή οι παλαιοί συνήθιζαν να αλείφονται σε κάθε ευχάριστο και χαρούμενο γεγονός- και αυτό μπορεί να το διαπιστώσει κανείς και στην εποχή του Δαβίδ και του Δανιήλ- είπε να αλειφόμαστε και εμείς, όχι για να το κάνουμε αυτό οπωσδήποτε, αλλά να φροντίζουμε με κάθε τρόπο και πολλή προσοχή να κρύπτουμε το πράγμα αυτό.

Και για να μάθεις ότι έτσι είναι όταν Εκείνος παρουσίασε στην πράξη αυτό που όρισε με τον λόγο, και νήστεψε για σαράντα μέρες, παραμένοντας απαρατήρητος ούτε αλείφτηκε ούτε πλύθηκε. Ωστόσο και χωρίς να τα κάνει αυτά έφερε εις τέλος την άσκησή Του περισσότερο ακενόδοξα από κάθε άλλον.

Αυτό ακριβώς ορίζει και σε μας και με το να φέρει τους υποκριτές στη μέση και με το να αποτρέψει με διπλό παράγγελμα τους ακροατές Του. Και κάτι άλλο μας αφήνει να εννοήσουμε με το όνομα «υποκριτές». Όχι δηλαδή μόνο με το ότι το πράγμα είναι καταγέλαστο και προκαλεί ζημία εξαιρετική, αλλά και με το να παρουσιάσει ως εφήμερη την απάτη αυτήν, μας εμποδίζει από την πονηρή επιθυμία· διότι ο υποκριτής έως τότε φαίνεται λαμπρός, έως ότου τον παρακολουθούν οι θεατές· μάλλον ούτε και τότε δεν έχουν όλοι την ίδια γνώμη επειδή γνωρίζουν οι περισσότεροι ποιος είναι και ποιον υποκρίνεται. 

Όταν όμως τελειώσει η παράσταση, φανερώνεται σε όλους ξεκάθαρα. Αυτό λοιπόν είναι απόλυτη ανάγκη να το υπομείνουν οι κενόδοξοι. Και είναι εδώ φανερό στους περισσότερους ότι αυτοί δεν είναι ό,τι φαίνονται αλλά φορούν ένα προσωπείο μόνο. Θα συλληφθούν πολύ περισσότερο μετά τη ζωή αυτήν, οπότε παρουσιάζονται όλα γυμνά και ξεσκέπαστα.

Και με άλλον τρόπο πάλι τους απομακρύνει από τους υποκριτές, παρουσιάζοντας την εντολή Του ότι είναι ελαφρά. Δεν κάνει αυστηρότερη τη νηστεία, ούτε διατάζει να την παρουσιάσουμε μεγαλύτερη, αλλά να μη χάσουμε τον στέφανο από αυτήν. Ώστε αυτό που φαίνεται βαρύ είναι κοινό και για εμάς και για τους υποκριτές, επειδή νηστεύουν και αυτοί. Εκείνο όμως που είναι ελαφρύτερο, το να μη χάσουμε τον μισθό επειδή κουραστήκαμε, «αυτό είναι», μας λέγει, «που ορίζω». Δεν προσθέτει τίποτε στον κόπο μας, εξασφαλίζει όμως για χάρη μας τους μισθούς μας και δεν αφήνει να φύγουμε αστεφάνωτοι όπως εκείνοι: «καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ φανερῷ(:και ο Πατέρας σου που βλέπει στα κρυφά, θα σου αποδώσει την αμοιβή σου στα φανερά)»[Ματθ.6,18].

Ούτε θέλουν να μιμηθούν αυτούς που αγωνίζονται στους Ολυμπιακούς αγώνες, οι οποίοι παρόλο που τους παρακολουθεί τόσο πλήθος και τόσοι άρχοντες, ένα μόνο επιδιώκουν να ικανοποιήσουν, αυτόν που θα βραβεύσει τη νίκη τους, και ας είναι πολύ κατώτερος. Και εσύ που έχεις διπλή αιτία να παρουσιάσεις σε εκείνον την νίκη σου, διότι και ο βραβευτής είναι αυτός και ασύγκριτα υπερέχει από όλους όσοι κάθονται στο θέατρο, κάνεις επίδειξη της αρετής σου σε άλλους που όχι μόνο δεν σε ωφελούν, αλλά και σου προξενούν υπερβολική ζημία.

«Αλλά», λέγει, «και τούτο δεν σου το αποκλείω. Αν θέλεις να επιδειχτείς και στους ανθρώπους, περίμενε, και Εγώ θα σου το παραχωρήσω και τούτο πιο απλόχερα και με περισσότερο κέρδος. Σε αποσπά τώρα αυτό από τη δόξα μου, όπως σε συνδέει η περιφρόνησή τους. Τότε θα τα απολαύσεις όλα με κάθε ελευθερία.

Αλλά και πριν από αυτά δεν θα είναι μικρή η ωφέλειά σου και εδώ να καταπατήσεις όλη τη δόξα των ανθρώπων, να ελευθερωθείς από τη βαριά ανθρώπινη δουλεία και να γίνεις γνήσιος εργάτης της αρετής. Επειδή με τέτοιου είδους αντιλήψεις, αν βρεθείς στην έρημο, θα γίνεις έρημος από κάθε αρετή, αφού δεν θα έχεις θεατές».

Αυτό όμως το κάνει ένας που υβρίζει την ίδια την αρετή, αν όχι γι' αυτήν, αλλά πρόκειται να την ασκήσεις για τον σχοινοπλέχτη και τον σιδηρουργό και το πλήθος των ανθρώπων της αγοράς, για να σε θαυμάσουν οι κακοί και οι απομακρυσμένοι από αυτήν. Και καλείς τους εχθρούς της να σε δουν και να σε θαυμάσουν.

Είναι το ίδιο να προτιμά κανείς τη σωφροσύνη όχι για την αξία της σωφροσύνης, αλλά για να την επιδείξει σε όσους ζουν με εταίρες. Και εσύ λοιπόν δεν θα προτιμούσες την αρετή, παρά μόνο για τους εχθρούς της. Αξίζει και από αυτό να τη θαυμάσει κανείς, επειδή την επαινούν και οι εχθροί της. Πρέπει όμως να τη θαυμάζουμε όχι για τους άλλους, αλλά γι' αυτήν την ίδια. Επειδή και εμείς θεωρούμε προσβολή να μη μας αγαπούν για τον εαυτό μας, αλλά χάρη στους άλλους.

Να σκέπτεσαι το ίδιο και για την αρετή. Μην την επιδιώκεις προς χάριν των άλλων, μήτε να υπακούς στον Θεό για χάρη των ανθρώπων, αλλά στους ανθρώπους για χάρη του Θεού. Αν κάνεις το αντίθετο, ακόμη και αν νομίζεις ότι επιδιώκεις την αρετή, Τον ερεθίζεις όμοια με εκείνον που δεν την επιδιώκει· διότι όπως εκείνος παράκουσε με το να μην πράξει, έτσι και εσύ με το να πράξεις παράνομα.

ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,

επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος

ΠΗΓΕΣ:

http://khazarzar.skeptik.net/pgm/PG_Migne/John%20Chrysostom_PG%2047-64/In%20Matthaeum.pdf(σελ.481-486).
Ιωάννου του Χρυσοστόμου Άπαντα τα έργα, Υπόμνημα στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, ομιλία Κ΄, πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ), εκδ. οίκος «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1978, τόμος 9, σελίδες 699- 705.http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html
Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.
Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.
http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm
http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm *Εκ του ιστολογίου <<Ακτίνες>> της 23.2.2023. Επιμέλεια, παρουσίαση ημετέρα.