Η ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΕΞΙ: ΤΑ ΕΞΙΛΑΣΤΗΡΙΑ ΘΥΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΔΙΧΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΜΙΑΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ

 

Στις 31 Οκτωβρίου 1922 αρχίζει η Δίκη των “έξι” (Γούναρης, Στράτος, Πρωτοπαπαδάκης, Θεοτόκης, Μπαλτατζής, Χατζηανέστης), που θεωρήθηκαν από τους βενιζελικούς αξιωματικούς, υπεύθυνοι και πρωταίτιοι της μικρασιατικής καταστροφής. Η δίκη έγινε από το έκτακτο στρατοδικείο που συγκρότησαν οι βενιζελικοί αξιωματικοί της Επανάστασης του 1922 και εντάσσεται στο ευρύτερο κλίμα του Εθνικού Διχασμού του οποίου αποτελεί πολιτική προέκταση και συνθήκη. Η δίκη των έξι αποτελεί κορυφαίο επεισόδιο αλλά και τελική πράξη του εθνικού διχασμού.

του Βασίλη Σαϊσανά, Ιστορικού

Μετά την καταστροφή στο μικρασιατικό μέτωπο το Ελληνικό Κράτος παρουσίαζε εικόνα διάλυσης σε όλα τα επίπεδα θεσμικά και μη. Αμέσως εκδηλώθηκε στρατιωτικό κίνημα υπό τους Πλαστήρα και Γονατά και συγκροτήθηκε Επαναστατική Επιτροπή που ανέλαβε τον έλεγχο του κράτους και διέταξε εκτεταμένες συλλήψεις αντιβενιζελικών πολιτικών.

Η Επαναστατική Επιτροπή, υπό το βάρος της πίεσης της λαϊκής γνώμης χωρίς κανείς να μπορεί να παραλείψει την ύπαρξη πολιτικών κινήτρων υποκινούμενα από το πνεύμα του διχασμού, μέσω του πορίσματος της ανακριτικής επιτροπής, επικεφαλής της οποίας ανέλαβε ο σκληροπυρηνικός υποστράτηγος Θεόδωρος Πάγκαλος, παραπέμπει σε δίκη από Έκτακτο Στρατοδικείο με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας οκτώ πρόσωπα, που πρωταγωνίστησαν την περίοδο 1920 – 1922:

Δημήτριος Γούναρης (59 ετών, πρώην Πρωθυπουργός), Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης (68 ετών, πρώην Πρωθυπουργός), Νικόλαος Στράτος (50 ετών, πρώην Πρωθυπουργός ), Νικόλαος Θεοτόκης (44 ετών, Υπουργός Στρατιωτικών στην κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη), Γεώργιος Μπαλτατζής (56 ετών, Υπουργός Εξωτερικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη), Ξενοφών Στρατηγός, υποστράτηγος ε.α. (53 ετών, Υπουργός Συγκοινωνιών στην κυβέρνηση Γούναρη), Μιχαήλ Γούδας, υποναύαρχος ε.α. (54 ετών, Υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση Γούναρη), Γεώργιος Χατζανέστης, αντιστράτηγος (59 ετών, Αρχιστράτηγος Μικράς Ασίας και Θράκης).

Οι Πάγκαλος, Οθωναίος και Χατζηκυριάκος αλλά και ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου εκδηλώνουν αδιάλλακτη στάση και επιθυμούν τις εκτελέσεις των κατηγορουμένων ενώ αντίθετα οι Πλαστήρας, Δαγκλής και Γονατάς εμφανίζουν μετριοπαθή στάση όπως και οι μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης, που ζητούν από τον Πλαστήρα να αποφύγει βεβιασμένες και επιπόλαιες ενέργειες που καταστρατηγούν τις αρχές της δικαιοσύνης.

Τελικά με απόφαση του Εκτάκτου Στρατοδικείου, την ετυμηγορία του οποίου διαβάζει ο Πρόεδρος Αλέξανδρος Οθωναίος, οι Γούναρης, Στράτος, Πρωτοπαπαδάκης, Θεοτόκης, Μπαλτατζής, Χατζηανέστης καταδικάζονται σε θάνατο. Στις 10:30 δύο φορτηγά παραλαμβάνουν τους καταδικασθέντες και τους μεταφέρουν στο Γουδή όπου εκτελούνται.

Οι ΄έξι΄ αποτέλεσαν σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο τα εξιλαστήρια θύματα της τεράστιας εθνικής τραγωδίας που υπέστη ο Ελληνισμός στην Μικρά Ασία αλλά και στο επίπεδο της νομικής διαδικασίας υπέστησαν σοβαρές αδικίες. Να τονιστεί ότι δεν έγινε δεκτό το δίκαιο αίτημα των κατηγορουμένων να δικασθούν από το Ειδικό Δικαστήριο κατ’ εφαρμογή του νόμου περί ευθύνης Υπουργών καθώς απορρίφθηκε από τον Πάγκαλο ενώ δεν προβλεπόταν η υποβολή ένδικων μέσων από τους ίδιους μετά την απόφαση καταδίκης τους.

Η δίκη ήταν μία πολιτική αναγκαιότητα της εποχής που εξυπηρετούσε πολιτικά κίνητρα καθώς η βαριά κατηγορία της ενσυνείδητης εσχάτης προδοσίας δεν μπορούσε να στοιχειοθετηθεί για τα θύματα. Ο ιστορικός Τ. Βουρνάς θεωρεί ότι η κατηγορία της ενσυνείδητης προδοσίας δεν μπορεί να ευσταθήσει. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μετέπειτα συμφώνησε στο ότι δεν δύναται να κατηγορηθούν δια πράξιν προδοσίας της Πατρίδος ενώ ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος είπε ότι υπήρξαν μοιραία και αναγκαία θύματα εις τον βωμόν της Πατρίδος.

Και ο ίδιος ο Νικόλαος Πλαστήρας φέρεται να μετάνιωσε αργότερα σύμφωνα με μαρτυρία φίλου του. Ο Βρετανός πρέσβης Λίντλη, ο οποίος είχε επισκεφθεί τον Πλαστήρα, κατά μαρτυρία του ίδιου του Πλαστήρα, και του ζήτησε να παρέμβει για να ματαιώσει τη δίκη ή να πιέσει τους στρατοδίκες να εκδώσουν αθωωτική απόφαση, χαρακτήρισε την δίκη των έξι αληθινή φάρσα ενώ ο Ολλανδός ομόλογός του ένα είδος θεατρικής παράστασης.

Ο ιστορικός Θάνος Βερέμης υποστηρίζει στο έργο του Οι επεμβάσεις του στρατού στην ελληνική πολιτική ότι η δίκη των έξι εντασσόταν στις προσπάθειες των στρατιωτικών κύκλων να μετακυλίσουν αλλού τις ευθύνες της καταστροφής ενώ ο Γεώργιος Ζορμπάς, επίτιμος αντιεισαγγελέας του Αρείου Πάγου και πρόεδρος της Αρχής Καταπολέμησης Βρώμικου Χρήματος αναφερόμενος στο νομικό πλαίσιο της δίκης είπε: «Το στρατοδικείο και η ενώπιον αυτού διαδικασία καταπάτησε στοιχειώδη υπερασπιστικά δικαιώματα των κατηγορουμένων».

Τον Οκτώβριο του 2010 το ανώτατο δικαστήριο, κάνοντας δεκτή την αίτηση του Μιχάλη Πρωτοπαπαδάκη, εγγονού του Πέτρου, που ζήτησε την ακύρωση της απόφασης του έκτακτου στρατοδικείου, έκρινε αθώους τους καταδικασθέντες.*Εκ του ιστολογίου «cognoscoteam.gr» της 2.9.2024. Επιμέλεια, παρουσίαση ημετέρα.