Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΓΕΡΟΝΤΩΝ (Β')

Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίο του Πέτρου Μπότση
«Πατερικό της Όπτινα»,
β' έκδοση, Αθήνα 2006, σελ. 38-42.
«Στο βιβλίο αυτό, το «Πατερικό της Όπτινα», καταχωρήσαμε όσα στοιχεία διασώθηκαν, εκείνα που εμείς μπορέσαμε να βρούμε από τους βίους και τα κατορθώματα των οσίων εκείνων πατέρων. Η ύλη κατανεμήθηκε σε τέσσερα κεφάλαια ως εξής:
Στο Α' κεφάλαιο αναφερόμαστε στην ιστορία της Όπτινα και το θεσμό των γερόντων, όπως εγκαθιδρύθηκε στο μοναστήρι και τη σκήτη. Στο Β' κεφάλαιο παραθέτουμε τις βιογραφίες των δεκατεσσάρων στάρετς που έχουν ήδη ανακηρυχτεί άγιοι. Μολονότι, όπως προαναφέραμε, οι βιογραφίες των έξι από τους οσίους αυτούς έχουν κυκλοφορήσει ήδη στην ελληνική, τους συμπεριλάβαμε κι εκείνους με σύντομες περιλήψεις των βίων τους, γιατί φρονούμε πως χωρίς αυτούς δε θά' ταν ολοκληρωμένο το «Πατερικό».
Η σειρά με την οποία κατατάσσονται στο βιβλίο όλοι οι όσιοι, είναι χρονολογική κι όχι αξιολογική, αναφέρονται δηλαδή με τη σειρά προσέλευσης και διαμονής τους στο μοναστήρι. Θα πρέπει επίσης να σημειώσουμε πως, εκτός από τα βιβλία των έξι στάρετς που ήδη κυκλοφορούν στην ελληνική, για τους περισσότερους υπάρχουν πλήρεις και λεπτομερείς βιογραφίες (στη ρωσική ή στην αγγλική γλώσσα). Οι ανάγκες όμως κι ο σκοπός του βιβλίου αυτού μας περιορίζει στη σύντομη παρουσίασή τους. Στο ίδιο κεφάλαιο, σε παράρτημα, έχουμε παραθέσει τις σύντομες βιογραφίες πέντε άλλων οσίων στάρετς, των οποίων η αγιότητα δεν έχει ακόμα αναγνωριστεί από την Εκκλησία. Στο Γ' κεφάλαιο υπάρχουν οι βιογραφίες 19 οσίων και γερόντων που σχετίζονταν άμεσα με το μοναστήρι και τους γέροντες της Όπτινα.
Οι γέροντες αυτοί είτε προέρχονταν άμεσα από την Όπτινα κι αναγκάστηκαν για διάφορους λόγους ν' απομακρυνθούν απ' αυτήν, είτε ζούσαν σε κοντινά μοναστήρια κάτω από την απόλυτη καθοδήγηση των γερόντων. Αν και μερικές από τις βιογραφίες αυτές είναι πολύ σύντομες, θα συναντήσει κανείς περιστατικά θαυμαστά, γεμάτα δύναμη σημαντική. Στο Δ' Κεφάλαιο τέλος θεωρήσαμε σκόπιμο να παρουσιάσουμε έξι από τους σπουδαιότερους συγγραφείς που επηρεάστηκαν άμεσα από τους γέροντες της Όπτινα (Γκόγκολ, Ντοστογιέφσκυ, Τολστόϊ κλπ.). Αναφερόμαστε με συντομία στα βιογραφικά τους στοιχεία και δώσαμε περισσότερο χώρο και έμφαση στην παρουσίαση των περιστατικών εκείνων που φανερώνουν την καταλυτική σε πολλές περιπτώσεις επίδραση που είχε πάνω τους η συνάντηση κι η συναναστροφή τους με τους γέροντες.
Σε πολλούς από τους βίους των στάρετς ίσως να μη συναντήσει κανείς τη σοφία του κόσμου τούτου. Θα συναντήσει όμως, ακόμα και στην πιο σύντομη βιογραφία, την αύρα του Αγίου Πνεύματος, μια σοφία θεϊκή. Η χάρη του Θεού είναι ολοφάνερη και στους απλοϊκότερους των μοναχών, σ' αυτούς ίσως περισσότερο, γιατί «τα μωρά του κόσμου εξελέξατο ο Θεός ίνα τους σοφούς καταισχύνη». Το μοναστήρι της Όπτινα για έναν αιώνα, από το 1821 που επανιδρύθηκε ως το 1923 που το έκλεισαν οι μπολσεβίκοι, αναδείχτηκε σε ορμητήριο αναβάσεων πνευματικών. Με την επιρροή των μεγάλων μορφών των στάρετς, αυτών των ανυπέρβλητων καθοδηγητών των ψυχών, η Όπτινα έγινε φυτώριο αγίων, τόπος παραμυθίας, προσευχής και αγιότητας. Και όπως λέει ο Γκόγκολ, επίδρασή της δεν περιορίστηκε μόνο στους μοναχούς κι όσους εργάζονταν στο μοναστήρι και τη σκήτη.
Όλη η γύρω περιοχή είχε υποστεί την αγαθή επιρροή του σπουδαίου αυτού μοναστηριού. Είναι ευχάριστο και πολύ παρήγορο το γεγονός ότι στις μέρες μας, μετά από μερικές δεκαετίες σκληρής δοκιμασίας και ερήμωσης, στην Όπτινα άρχισαν πάλι να καλλιεργούνται τα θαυμαστά άνθη της ερήμου. Οι μοναχοί που ζουν σήμερα εκεί και που αγγίζουν ήδη τους εκατό, επιθυμούν κι ελπίζουν, όπως και όλοι μας, ν' αποκτήσει ξανά το άγιο αυτό μοναστήρι την παλιά της πνευματική δόξα και λαμπρότητα. Ν' αναστηθούν ξανά αναστήματα του μεγέθους των οσίων αυτών πατέρων, για να οικοδομήσουν τώρα την πίστη και την ευλάβεια στο δοκιμασμένο και βασανισμένο λαό».
Πέτρος Μπότσης - Ιανουάριος 2002.
(Απόσπασμα εκ του προλόγου).
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση
«ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ».

ΠΕΤΡΟΥ ΜΠΟΤΣΗ: ΠΑΤΕΡΙΚΟ ΤΗΣ ΟΠΤΙΝΑ

3. Ο Θεσμός των Γερόντων (Β')

Ο στάρετς διακρίνεται για τα χαρίσματα της διόρασης και της πνευματικής διάκρισης,
πού 'ναι καρπός
μακρόχρονης σπουδής στην προσευχή και την άσκηση.
Ζει με εσωτερική ησυχία, κοντά του όμως μπορούν να βρουν τη σωτηρία τους χιλιάδες άνθρωποι.
Με το προορατικό του χάρισμα ο στάρετς βοηθάει τον εξομολογούμενο με πολλούς τρόπους.
Με έντεχνες και διακριτικές ερωτήσεις του αποσπά αμαρτίες ή λογισμούς που ο τελευταίος
δεν ανέφερε επειδή είτε τις είχε ξεχάσει είτε δεν τις είχε λογαριάσει άξιες για την εξαγόρευση
είτε κι από υστερόβουλη σκοπιμότητα καμία φορά, από αίσθημα ντροπής.

Και κοντά στις συμβουλές και τις παρατηρήσεις του ο στάρετς δεν ξεχνά ποτέ να προσεύχεται για τα πνευματικά του παιδιά, ενισχύοντας έτσι το σύνδεσμο της αγάπης. Συμμετέχει κοντά τους σ' όλες τις χαρές και τις λύπες τους, τις λογαριάζει δικές του. Παίρνει στους ώμους του κάθε ανησυχία και στενοχώρια, κουβαλάει κάθε στεναγμό ενοχής, τους ανακουφίζει με την αγάπη του. Για νά 'ναι κανείς αληθινός στάρετς πρέπει να χαίρεται με τα πνευματικά του παιδιά, να πάσχει μαζί τους και κυρίως να προσεύχεται πολύ γι' αυτά. Ο στάρετς έχει μια ξεχωριστή συμβολή για τον καθένα, που θα τον ωφελήσει στη συγκεκριμένη περίπτωση. Δεν αναφέρεται σε γενικολογίες ούτε κι επαναλαμβάνει κλασσικές εκφράσεις γενικής οικοδομής. Παρακολουθεί με προσοχή, προσευχή και διακριτικότητα την πορεία κάθε ψυχής, τους πειρασμούς, τις δυσκολίες, μα και τις χαρές και την προκοπή τους στην αρετή. Με το προορατικό του χάρισμα βλέπει τις κινήσεις της ψυχής και δίνει συμβουλές που αφορούν στα πιο ποικίλα προβλήματα και τις δραστηριότητες της πνευματικής μα και της κοινωνικής ζωής της. Οι στάρετς μιλούν για νοερά προσευχή, για τήρηση των εντολών του Θεού και χριστιανική συμπεριφορά, μα και για συνοικέσια, για εμπορικές δραστηριότητες, ανατροφή παιδιών, φιλονικίες ανάμεσα σε συζύγους, αδέρφια ή συγγενείς, λύνουν απορίες σε δύσκολα χωρία της Αγίας Γραφής κ.α. Η αληθινή σχέση του γέροντα με τον υποτακτικό του στην ασκητική φιλολογία ονομάζεται «πνευματικό μυστήριο». Όλα γίνονται με την επίβλεψη και την καθοδήγηση του Αγίου Πνεύματος. Εκείνοι που υποτάσσονται απόλυτα στην καθοδήγηση του αληθινού γέροντα, νιώθουν ένα ευχάριστο αίσθημα και μια ελευθερία εν Κυρίω. Ο γέροντας είναι ο άμεσος φορέας του θελήματος του Θεού. Η κοινωνία με το Θεό συνοδεύεται πάντα από ένα αίσθημα πνευματικής ελευθερίας, χαράς και απερίγραπτης εσωτερικής ειρήνης. Η αγάπη του στάρετς για τον άνθρωπο είναι απεριόριστη, συγκλονιστική. Είναι διακριτικός, λεπτός, δεν επιτιμά, συμβουλεύει. Ο στάρετς Ιωσήφ όταν ήθελε να πει κάτι στους υποτακτικούς του δεν τους έδινε εντολές, αλλά τους έλεγε: -Νομίζω πως θα πρέπει να κάνουμε αυτό κι αυτό... ή... έχω την εντύπωση πως θά 'ταν καλύτερα να συμπεριφερθείς έτσι. Ποτέ ο στάρετς δεν καταπιέζει τον άνθρωπο ν' ακολουθήσει τη συμβουλή του. Την εσωτερική του ελευθερία τη θεωρεί πάντα απαραβίαστη και προσπαθεί μάλιστα να την ενισχύσει. Γνωρίζει πως η αναγκαστική υπακοή δεν φέρνει την εσωτερική αλλοίωση, γι' αυτό φροντίζει να τον φέρει σε πνευματική ωριμότητα τέτοια, ώστε μόνος του ν' αποφασίσει για την πνευματική του πορεία. Αν ο ίδιος δεν επιθυμεί ή δεν έχει τη δύναμη ν' ακολουθήσει τις συμβουλές του, ο στάρετς δεν μπορεί με κανένα τρόπο να τον βοηθήσει, παρά μόνο με την προσευχή του... Ζώντας κοντά στο Θεό ο στάρετς εκφράζει την αλήθειά Του. Γίνεται ο ίδιος φορέας της θείας αλήθειας και μπορεί να τη μεταδίδει και σε μάς. Έτσι η ύπαρξη ενός στάρετς ανάμεσά μας είναι η μεγαλύτερη παρηγοριά. «Ας είμαστε εμείς αμαρτωλοί, γράφει ο Ντοστογέφσκυ, ας κολυμπάμε στο ψέμμα κι ας μας τριγυρίζει ο πειρασμός. Κάπου σ' αυτόν τον κόσμο, σε κάποιο μέρος, υπάρχει ένας άγιος. Αυτός ζει μέσα στη αλήθεια, γνωρίζει την αλήθεια. Πα να πει πως δεν πεθαίνει η αλήθεια στον κόσμο κι έτσι θά 'ρθει κάποτε και σε μας, θα ξαναδοθεί σ' όλους τους ανθρώπους όπως μας είναι υποσχεμένο» (Φ. Ντοστογέφσκυ, «Αδελφοί Καραμαζώφ», εκδ. «Γκοβόστη», τ. Α', σελ. 36). 4.

Ο «χρυσούς αιώνας» του ρωσικού μοναχισμού

Αυτές είναι οι προϋποθέσεις του πραγματικού γέροντα, του στάρετς. Κι ο π. Μωυσής ήθελε να φέρει κοντά του τέτοιους φωτισμένους στάρετς για να προσφέρει οπωσδήποτε στην αδελφότητα τον πιο πρόσφορο τρόπο που οδηγεί στην εσωτερική τελείωση, την κάθαρση και το θείο φωτισμό. Γι' αυτό το λόγο προσευχήθηκε πολύ και θερμά στο Θεό. Κι ο Θεός σαν απάντηση του έστειλε στο μοναστήρι αρχικά τους γέροντες Λεωνίδα και Μακάριο. Εκείνοι ήταν αστέρια πραγματικά και φωτεινά, υποδείγματα ευλάβειας, ευαγγελικής πίστης και τέλειου μοναχικού βίου. Ο επίσκοπος Ιγνάτιος Μπριαντσανίνωφ που τους γνώριζε καλά έλεγε γι' αυτούς: «Κι οι δυο γέροντες ήταν διαποτισμένοι με τα πατερικά κείμενα για τη μοναχική ζωή. Από τα κείμενα αυτά καθογηγούνταν οι ίδιοι και τα ίδια κείμενα χρησιμοποιούσαν για να καθοδηγούν τους άλλους. Ο νους τους ήταν πλημμυρισμένος από άγιες σκέψεις. Ποτέ τους δεν συμβούλευαν σύμφωνα με τη δική τους γνώμη. Πάντα δίδασκαν όσα λέει η Αγία Γραφή και οι άγιοι πατέρες. Αυτό έδινε κύρος στη συμβουλή τους. Όσοι ήθελαν ν' αντισταθούν στην ανθρώπινη γνώμη άκουγαν ευλαβικά το λόγο του Θεού. Έβρισκαν πως έπρεπε να υποτάξουν τη λογική τους σ' αυτόν» (Ascetic Experience (Ασκητικές Εμπειρίες), τεύχος Α', σελ. 535-542).

( Σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι )

Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.
Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίο του Πέτρου Μπότση:
«Πατερικό της Όπτινα», β' έκδοση,
Αθήνα 2006, σελ. 38-42.