Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΓΕΡΟΝΤΩΝ (Γ')

 
Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίο του Πέτρου Μπότση
«Πατερικό της Όπτινα»,
β' έκδοση, Αθήνα 2006, σελ. 42-46.
«Στο βιβλίο αυτό, το «Πατερικό της Όπτινα», καταχωρήσαμε όσα στοιχεία διασώθηκαν, εκείνα που εμείς μπορέσαμε να βρούμε από τους βίους και τα κατορθώματα των οσίων εκείνων πατέρων. Η ύλη κατανεμήθηκε σε τέσσερα κεφάλαια ως εξής:
Στο Α' κεφάλαιο αναφερόμαστε στην ιστορία της Όπτινα και το θεσμό των γερόντων, όπως εγκαθιδρύθηκε στο μοναστήρι και τη σκήτη. Στο Β' κεφάλαιο παραθέτουμε τις βιογραφίες των δεκατεσσάρων στάρετς που έχουν ήδη ανακηρυχτεί άγιοι. Μολονότι, όπως προαναφέραμε, οι βιογραφίες των έξι από τους οσίους αυτούς έχουν κυκλοφορήσει ήδη στην ελληνική, τους συμπεριλάβαμε κι εκείνους με σύντομες περιλήψεις των βίων τους, γιατί φρονούμε πως χωρίς αυτούς δε θά' ταν ολοκληρωμένο το «Πατερικό».
Η σειρά με την οποία κατατάσσονται στο βιβλίο όλοι οι όσιοι, είναι χρονολογική κι όχι αξιολογική, αναφέρονται δηλαδή με τη σειρά προσέλευσης και διαμονής τους στο μοναστήρι. Θα πρέπει επίσης να σημειώσουμε πως, εκτός από τα βιβλία των έξι στάρετς που ήδη κυκλοφορούν στην ελληνική, για τους περισσότερους υπάρχουν πλήρεις και λεπτομερείς βιογραφίες (στη ρωσική ή στην αγγλική γλώσσα). Οι ανάγκες όμως κι ο σκοπός του βιβλίου αυτού μας περιορίζει στη σύντομη παρουσίασή τους. Στο ίδιο κεφάλαιο, σε παράρτημα, έχουμε παραθέσει τις σύντομες βιογραφίες πέντε άλλων οσίων στάρετς, των οποίων η αγιότητα δεν έχει ακόμα αναγνωριστεί από την Εκκλησία. Στο Γ' κεφάλαιο υπάρχουν οι βιογραφίες 19 οσίων και γερόντων που σχετίζονταν άμεσα με το μοναστήρι και τους γέροντες της Όπτινα.
Οι γέροντες αυτοί είτε προέρχονταν άμεσα από την Όπτινα κι αναγκάστηκαν για διάφορους λόγους ν' απομακρυνθούν απ' αυτήν, είτε ζούσαν σε κοντινά μοναστήρια κάτω από την απόλυτη καθοδήγηση των γερόντων. Αν και μερικές από τις βιογραφίες αυτές είναι πολύ σύντομες, θα συναντήσει κανείς περιστατικά θαυμαστά, γεμάτα δύναμη σημαντική. Στο Δ' Κεφάλαιο τέλος θεωρήσαμε σκόπιμο να παρουσιάσουμε έξι από τους σπουδαιότερους συγγραφείς που επηρεάστηκαν άμεσα από τους γέροντες της Όπτινα (Γκόγκολ, Ντοστογιέφσκυ, Τολστόϊ κλπ.). Αναφερόμαστε με συντομία στα βιογραφικά τους στοιχεία και δώσαμε περισσότερο χώρο και έμφαση στην παρουσίαση των περιστατικών εκείνων που φανερώνουν την καταλυτική σε πολλές περιπτώσεις επίδραση που είχε πάνω τους η συνάντηση κι η συναναστροφή τους με τους γέροντες.
Σε πολλούς από τους βίους των στάρετς ίσως να μη συναντήσει κανείς τη σοφία του κόσμου τούτου. Θα συναντήσει όμως, ακόμα και στην πιο σύντομη βιογραφία, την αύρα του Αγίου Πνεύματος, μια σοφία θεϊκή. Η χάρη του Θεού είναι ολοφάνερη και στους απλοϊκότερους των μοναχών, σ' αυτούς ίσως περισσότερο, γιατί «τα μωρά του κόσμου εξελέξατο ο Θεός ίνα τους σοφούς καταισχύνη». Το μοναστήρι της Όπτινα για έναν αιώνα, από το 1821 που επανιδρύθηκε ως το 1923 που το έκλεισαν οι μπολσεβίκοι, αναδείχτηκε σε ορμητήριο αναβάσεων πνευματικών. Με την επιρροή των μεγάλων μορφών των στάρετς, αυτών των ανυπέρβλητων καθοδηγητών των ψυχών, η Όπτινα έγινε φυτώριο αγίων, τόπος παραμυθίας, προσευχής και αγιότητας. Και όπως λέει ο Γκόγκολ, επίδρασή της δεν περιορίστηκε μόνο στους μοναχούς κι όσους εργάζονταν στο μοναστήρι και τη σκήτη.
Όλη η γύρω περιοχή είχε υποστεί την αγαθή επιρροή του σπουδαίου αυτού μοναστηριού. Είναι ευχάριστο και πολύ παρήγορο το γεγονός ότι στις μέρες μας, μετά από μερικές δεκαετίες σκληρής δοκιμασίας και ερήμωσης, στην Όπτινα άρχισαν πάλι να καλλιεργούνται τα θαυμαστά άνθη της ερήμου. Οι μοναχοί που ζουν σήμερα εκεί και που αγγίζουν ήδη τους εκατό, επιθυμούν κι ελπίζουν, όπως και όλοι μας, ν' αποκτήσει ξανά το άγιο αυτό μοναστήρι την παλιά της πνευματική δόξα και λαμπρότητα. Ν' αναστηθούν ξανά αναστήματα του μεγέθους των οσίων αυτών πατέρων, για να οικοδομήσουν τώρα την πίστη και την ευλάβεια στο δοκιμασμένο και βασανισμένο λαό».
Πέτρος Μπότσης - Ιανουάριος 2002.
(Απόσπασμα εκ του προλόγου).
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση
«ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ».

ΠΕΤΡΟΥ ΜΠΟΤΣΗ: ΠΑΤΕΡΙΚΟ ΤΗΣ ΟΠΤΙΝΑ

3. Ο Θεσμός των Γερόντων (Γ')

Οι δύο γέροντες ξεχώριζαν για τη σοφία τους.
Στο ξεκίνημα της μοναχικής τους ζωής είχαν κάνει κι δύο υποτακτικοί σε μαθητές του οσίου Παϊσίου Βελιτσκόφσκυ.
Ο π. Λεωνίδας στον όσιο γέροντα Θεόδωρο και ο π. Μακάριος στο γέροντα Αθανάσιο.
Έτσι μπορούσαν με σιγουριά να καθοδηγήσουν τόσο τους αρχάριους όσο και κείνους που ήταν προχωρημένοι στη πνευματική ζωή.
Κι ο στάρετς Μωϋσής,
μ' όλο που ο ίδιος ήταν πολύ έμπειρος και σοφός στην πνευματική καθοδήγηση, παρέδωσε στους δύο φωτισμένους γέροντες όλη την ευθύνη για την πνευματική προκοπή των μοναχών.
Ο ίδιος αρκέστηκε στα διοικητικά του μοναστηριού
και μόνο όταν τον παρακαλούσαν ξεδίπλωνε την πνευματική του σοφία, οπότε διαπίστωνε κανείς και το μέγεθος της ταπεινοφροσύνης του.

Η συμπαράσταση και η υποστήριξή του στο έργο ήταν πάντα αμέριστη και γενναία. Ποτίστηκε από τα δάκρυα του πνευματικά σοφού ηγουμένου και των αξίων βοηθών του, καλλιεργήθηκε από τους αναστεναγμούς της καρδιάς τους, από τις δοκιμασίες τους και τις προσευχές τους, αναπτύχθηκε και θέριεψε κι αργότερα έβγαλε καρπούς αγλαούς - την ευταξία του μοναστηριού.

Ο στάρετς Λεωνίδας (1768-1841) πήγε στην Όπτινα το 1829, μετά από πρόσκληση του ηγουμένου Μωϋσή. Ως μεγαλόσχημος έλαβε το όνομα Λέων. Εκείνος χρεώνεται με την ίδρυση του θεσμού των γερόντων κι ήταν ο πρώτος κρίκος της χρυσής αλυσίδας των στάρετς στην Όπτινα. Ο στάρετς Λεωνίδας ήταν δυνατή και πολύπλευρη προσωπικότητα, άνθρωπος με ισχυρή θέληση αλλά και με μεγάλη ταπείνωση και αγιότητα. Το 1834 πήγε στην Όπτινα κι ο παλιός γνώριμος και μαθητής του στάρετς Μακάριος, που είχε τις ίδιες μυστικές αναβάσεις με το γέροντά του.

Ο στάρετς Μακάριος έμεινε γνωστός για την αγία ζωή του, καθώς και για τη μεταφραστική και εκδοτική του δραστηριότητα, μαζί με μια ομάδα μαθητών του και ανθρώπων των γραμμάτων, μοναχών και λαϊκών, που είχε στην καθοδήγησή του. Εκείνοι μετέφρεσαν στη Ρωσική τις σλαβονικές μεταφράσεις που είχε κάνει από την ελληνική ο όσιος Παϊσιος Βελιτσκόφσκυ. Ασχολήθηκαν κυρίως με τα έργα των αρχαίων ασκητικών πατέρων, μεταξύ των οποίων του Ισαάκ του Σύρου, Μακαρίου του Μεγάλου, του αγίου Ιωάννη της Κλίμακος κ. α.

Στην επιρροή του στάρετς Μακαρίου βρισκόταν κι ο φιλόσοφος Ιβάν Κιρεγιέφσκυ, που βοήθησε σημαντικά τόσο στη μετάφραση όσο και στην έκδοση των πατερικών συγγραμμάτων. Η Όπτινα έφτασε στο απόγειο της δόξας της στις μέρες του στάρετς Αμβροσίου, πού 'ταν μαθητής και των δύο γερόντων, Λεωνίδα και Μακαρίου. Η φήμη του στάρετς Αμβροσίου διαδόθηκε από την μια άκρη της Ρωσίας στην άλλη. Άνθρωποι έτρεχαν κοντά του από κάθε γωνιά της ρωσικής γης. Ο στάρετς Αμβρόσιος είχε μια πολύ μεγάλη συμπάθια κι αγάπη για τους ανθρώπους που ήταν προικισμένοι με πολλά χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, ανάμεσα στο οποίο ξεχώριζε το προορατικό, το οποίο όμως κατάφερνε να το κρύβει χρησιμοποιώντας τακτικά αστειάκια και χαριτολογήματα.

Όλο το διάστημα που η Όπτινα βρισκόταν σε άνθιση, χιλιάδες χιλιάδων ανθρώπων βρήκαν παρηγοριά και στήριξη στα πόδια των μεγάλων στάρετς, ιδιαίτερα κοντά στο στάρετς Αμβρόσιο. Και την παράδοσή του τη συνέχισαν μετά απ' αυτόν οι γέροντες που τον ακολούθησαν: ο σύγχρονός του Ανατόλιος (Ζερττάλωφ), ο Ιωσήφ, πού 'ταν ο πιο άμεσος μαθητής κι ο κληρονόμος των χαρισμάτων του, ο Βαρσανούφριος, που πριν ήταν συνταγματάρχης του ρωσικού στρατού κι ο οποίος διακρίθηκε για τα χαρίσματά του, καθώς κι οι τελευταίοι γέροντες Θεοδόσιος ο σοφός, Ανατόλιος ο νεότερος (Ποτάποφ), γνωστός ως ο Παρηγορητής, κι ο Νεκτάριος.

Ο Νεκτάριος, ο τελευταίος κρίκος της χρυσής αλυσίδας των στάρετς της Όπτινα, έζησε στα τραχειά χρόνια του μετασχηματισμού της ρωσικής κοινωνίας, στη διάρκεια της επανάστασης. Ενώ ο ίδιος βρισκόταν σε διωγμό κι εξόριστος, προσπαθούσε να κορέσει την πνευματική δίψα των πιστών στα δύσκολα αυτά χρόνια. Η επίδραση που ασκούσε τότε το μοναστήρι της Όπτινα κι οι άγιοι γέροντές του στους πιστούς ήταν πολύ μεγάλη. Όποιος αξιωνόταν να πάει προσκυνητής στην Όπτινα ήταν να σαν να πήγαινε στους Αγίους Τόπους. Αναβαπτιζόταν.

Να πως περιγράφει τις εντυπώσεις που αποκόμισε από την Όπτινα ένας ιερέας προσκυνητής, που την επισκέφτηκε λίγο πριν ξεσπάσει η λαίλαπα της κομμουνιστικής επανάστασης: «Αχ, αγία Όπτινα! Ποιά καρδιά δε θα ριγούσε στην ενθύμησή σου! Αχ, αξέχαστες μέρες - οι μέρες που έμεινα στο άγιο αυτό μοναστήρι! Ποιός θα μου δώσει δύναμη δημιουργική, για να εξιστορήσω με την πιστότητα που της αρμόζει όλη την περίτεχνη και μεγαλόπρεπη εικόνα της, όπως την ίδια εκεί και μάγεψε; Ομολογώ την αδυναμία μου προκαταρκτικά. Αλλά «εκ του περισσεύματος της καρδίας λαλεί το στόμα» (Ματθ. ιβ' 34). Γι' αυτό και δεν μπορώ να συγκρατηθώ.

Μ' όλο που η πέννα μου δεν είναι δυνατή και στη γλώσσα βραδύς, θα προσπαθήσω ν' αποκαλύψω και στους άλλους εκείνα που είδα με τα ίδια μου τα μάτια. Η καρδιά μου πλημμύρισε από χαρά μ' αυτό το θαυμάσιο κάλλος του καινούργιου πνευματικού κόσμου που αποκαλύφθηκε ξαφνικά μπροστά μου. Η ενθύμησή του συνεχίζει να με συναρπάζει, να με γεμίζει χαρά, να μου γεννά τους πιο αγαθούς λογισμούς. Νιώθω απέραντη ευφροσύνη. Για πολλά χρόνια ονειρευόμουν να επισκεφτώ την Όπτινα κι αξιώθηκα να βρεθώ εκεί μόλις το Σεπτέμβριο του 1908.

Ρωτώντας για το ταξίδι μου και για το μοναστήρι, άκουσα από μια κυρία που μόλις είχε γυρίσει από εκεί να μου λέει: -Τί γέροντες είναι αυτοί, τι αγάπη είναι αυτή που έχουν! Ο στάρετς Βαρσανούφριος στον οποίο εξομολογήθηκα, με κατέπληξε με το προορατικό του χάρισμα, μου αποκάλυψε όλα τα μυστικά μου, τις πιο μύχιες σκέψεις της ψυχής μου... Ο όρθρος στην Όπτινα αρχίζει στις 1.30 και κρατά ως τις 5.30... Μετά τον όρθρο ακολουθεί η θεία λειτουργία.

Όσο κρατούν οι ιερές ακολουθίες, ακούς την ήρεμη, όμορφη και χωρίς βιάση, πραγματικά ερημική ψαλμωδία. Όλα μέσα στο ναό έχουν ευταξία, όλα γίνονται όμορφα, ήρεμα, χωρίς κανένας να τρέχεται ή να βιάζεται. Δεν υπάρχει ο συνηθισμένος ξέφρενος ρυθμός της ζωής εκεί. Κάθε δόκιμος δείχνει νά 'χει σεβασμό στο διακόνημά του, δε μοιάζει να εργάζεται αλλά να λειτουργεί... Κοντολογίς, στην Όπτινα ζεις πραγματικά σαν σε άλλον κόσμο, έναν κόσμο με ιδιαίτερη ευταξία. Όλα σου θυμίζουν την έρημο...».

Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.
Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίο του Πέτρου Μπότση:
«Πατερικό της Όπτινα», β' έκδοση,
Αθήνα 2006, σελ. 42-46.