Συνακόλουθες αναρτήσεις εκ του βιβλίου
του Οσίου Θεοφάνους του Εγκλείστου (1815 - 1894),
<<Χειραγωγία στην Πνευματική Ζωή>>,
(αποσπάσματα επιστολών),
έκδοση της Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Μήλεσι Αττικής,
έκδοση δωδεκάτη, Απρίλιος 2019, σελ. 109-134.
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένων
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.
Εισαγωγικό σημείωμα
Ο Όσιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος, μεγάλος Ρώσος ιεράρχης και συγγραφέας του 19ου αιώνα, είναι ήδη γνωστός στο ελληνορθόδοξο αναγνωστικό κοινό από τις ομιλίες του <<ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΑΔΕΛΦΕΣ ΜΟΝΑΧΕΣ>> και από το <<ΑΠΑΝΘΙΣΜΑ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ>> του, δύο παλαιότερες εκδόσεις μας, του 1979 και του 1984 αντίστοιχα, με επανειλημμένες ανατυπώσεις μέχρι σήμερα. Ο αναγνώστης μπορεί να βρει σ' αυτές εκτενές βιογραφικό σημείωμα του οσίου. Έτσι περιοριζόμαστε εδώ μόνο σ' ένα σκιαγράφημα της ζωής του. Γεννήθηκε το 1815 σ' ένα χωριό της επαρχίας Ορλώφ. Σπούδασε στο Εκκλησιαστικό Σεμινάριο της γενέτειράς του και στη Θεολογική Ακαδημία του Κιέβου. Αμέσως μετά την αποφοίτησή του, το 1841, μοναχός ήδη, χειροτονήθηκε διάκονος και πρεσβύτερος. Δίδαξε σε διάφορες εκκλησιαστικές σχολές. Το 1857 έγινε πρύτανης της Θεολογικής Ακαδημίας της Πετρουπόλεως. Στα 44 χρόνια του χειροτονήθηκε επίσκοπος Ταμπώφ. Αργότερα καταστάθηκε στην επαρχία Βλαδιμίρ. Ως ποιμενάρχης εργάστηκε με περισσό ζήλο για την εποικοδομή και τη σωτηρία των ψυχών που του εμπιστεύθηκε ο Θεός. Έγραψε πολλά πνευματικά και ερμηνευτικά έργα. Μετέφρασε στα ρωσικά τη Φιλοκαλία, με σημαντικές προσθαφαιρέσεις. Το 1866,ύστερ' από είκοσι πέντε χρόνια καρποφόρας εκκλησιαστικής διακονίας, παραιτήθηκε από την επισκοπική του έδρα για να ζήσει ασκητικά. Κλείστηκε σ' ένα κελλί, στην έρημο Βισένσκ -γι' αυτό επονομάστηκε Βισένσκυ-, και διέμεινε εκεί ως την οσιακή κοίμησή του, το 1894. Περίπου έναν αιώνα αργότερα, το 1988, διακηρύχθηκε επίσημα η αγιότητά του από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ρωσίας. Στο διάστημα του εικοσιπεντάχρονου εγκλεισμού του, ο ασκητής ιεράρχης ασχολήθηκε συστηματικά με την εποικοδομητική επιστολογραφία. Καθημερινά έφταναν στο κελλί του από είκοσι μέχρι σαράντα γράμματα, από διάφορα πρόσωπα και με διάφορα ερωτήματα. Συνήθως απαντούσε σε όλα. Έτσι, ως την εκδημία του, έγραψε χιλιάδες επιστολές πάνω σε θέματα χριστιανικής πίστεως και ζωής, πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν σε τόμους όσο ακόμα ζούσε. Διακρίνονται για την απλότητα και την αμεσότητά τους, αλλά και για το ορθόδοξο ήθος, το εκκλησιαστικό φρόνημα, την πατερική διάκριση, την αγιογραφική θεμελίωσή τους. Το βιβλίο τούτο είναι ένα ακόμη ανθολόγημα επιστολικών παραινέσεων του οσίου Θεοφάνους, που αναφέρονται σε προβλήματα του εσωτερικού αγώνα και του καθημερινού βίου των πιστών, στρέφονται δηλαδή, άμεσα ή έμμεσα, γύρω από την πνευματική ζωή, στην οποία χειραγωγούν τον αναγνώστη δίχως σύστημα και μέθοδο, ελεύθερα, φυσικά και ζωντανά. <<Ζήστε πνευματικά>>, έγραφε ο άγιος επίσκοπος σε μια χριστιανή του καιρού του. Με την ίδια φιλάδελφη προτροπή παραδίνουμε τον μικρό τούτο θησαυρό των σοφών συμβουλών του στα χέρια των χριστιανών του καιρού μας -όσων εγκάρδια ποθούν <<περπατήσαι αξίως του Κυρίου εις πάσαν αρέσκειαν, εν παντί έργω αγαθώ καρποφορούντες και αυξανόμενοι εις την επίγνωσιν του Θεού>> (Κολ. 1:10).
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ
( Ε κ τ ο υ π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο υ )
Τί σημαίνει το μοναχικό Σχήμα. Με ρωτάτε: <<Τί να κάνω; Να γίνω μοναχός ή όχι;>>. Αυτό θα το αποφασίσετε εσείς. Εγώ δεν μπορώ –και δεν πρέπει να σας υποδείξω τι θα κάνετε. Το μοναχικό Σχήμα φανερώνει ότι ο μοναχός, που το φοράει, είναι νεκρός, ή μάλλον ζωντανός νεκρός. Είναι νεκρός για την παρούσα ζωή και ζωντανός για τη μέλλουσα. Πάνω στο Σχήμα είναι κεντημένος ένας μεγάλος σταυρός. Αυτό σημαίνει πώς ο μοναχός είναι καρφωμένος, όπως ο Χριστός, πάνω σ' ένα σταυρό, εκούσια σταυρωμένος, δηλαδή νεκρός για τον κόσμο, την αμαρτία και τα πάθη.
Αν θέλετε να γίνετε μοναχός, πρέπει να βιώνετε βαθιά και μόνιμα αυτό το αίσθημα της αυτοσταυρώσεως. Διαφορετικά, μη βιαστείτε να λάβετε το Σχήμα. Είστε ακόμα πολύ νέος, άλλωστε... Η αυτοσταύρωση, όπως καταλαβαίνετε, είναι εσωτερική κατάσταση, ανεξάρτητη από εξωτερικές αμφιέσεις. Μπορεί, λοιπόν, παίρνοντας το μοναχικό Σχήμα, να φαίνεστε αυτοσταυρωμένος, χωρίς όμως να είστε πραγματικά. Και τότε δεν θα είστε αληθινός μοναχός. Αλλά τι; Θεατρίνος! Για γέλια! Οι άνθρωποι, βέβαια, αγνοώντας την υποκρισία σας, ίσως δεν θα γελάνε. Ούτε οι άγγελοι –γιατι αυτοί θα κλαίνε! Οπωσδήποτε, όμως, θα γελάνε μαζί σας οι δαίμονες, και μάλιστα τόσο, που, αν ακούγονταν, θα κούφαιναν τον κόσμο όλο! Αναμφίβολα, η έλλειψη του αισθήματος της αυτοσταυρώσεως κατά την ώρα της Κουράς είναι δυνατό να αναπληρωθεί αργότερα. Αλλά μπορεί κανείς να το εγγυηθεί; Όχι. Πιο σίγουρο, λοιπόν, είναι τούτο: Πρώτα να σταυρώσετε τον εαυτό σας και μετά να λάβετε το Σχήμα.
Στην αρχή, φυσικά, η βίωση της αυτοσταυρώσεως ίσως να είναι ρηχή και ασθενική. Δεν πειράζει. Φτάνει να υπάρχει σταθερή βούληση για σκληρό πνευματικό αγώνα, που θα κάνει σιγά-σιγά το αίσθημα αυτό να ριζώσει, να απλωθεί και να κυριαρχήσει στην καρδιά. Πνευματική θερμότητα και ψυχρότητα. Η σχέση μας με τον Κύριο στηρίζεται στην προσευχή. Για το καθετί σ' αυτήν να καταφεύγετε. Αν έχετε προθυμία και ζήλο, θα εγκολπωθείτε την πνευματική ζωή. Και η πνευματική ζωή δεν είναι στάσιμη. Οπωσδήποτε θα κάνετε πρόοδο. Η παρατήρηση και παρακολούθηση της προόδου, όμως, δεν είναι δυνατή. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και με τα παιδιά μας: Επειδή βρίσκονται πάντα κοντά μας, μπροστά στα μάτια μας, δεν μπορούμε να παρακολουθήσουμε και ν' αντιληφθούμε την ανάπτυξή τους. Ο ένθεος ζήλος είναι καρπός της χάριτος.
Ο Κύριος σάς κάλεσε. Αυτό πάντοτε να το ομολογείτε με βαθειά ευγνωμοσύνη. Και αφού σας κάλεσε, δεν θα σας εγκαταλείψει, φτάνει να μην απομακρυνθείτε από κοντά Του. Γιατί δεν τα κάνει όλα ο Θεός. Κάτι πρέπει να κάνετε κι εσείς. Και τι είναι αυτό; Η ολόψυχη προσπάθεια ευαρεστήσεώς Του. Η προσπάθεια αυτή γίνεται, όσο υπάρχει προθυμία, ζήλος, πνευματική θερμότητα, που εκδηλώνεται με το άγρυπνο ενδιαφέρον για τη σωτηρία της ψυχής. Από την άλλη μεριά, υπάρχει η πνευματική ψυχρότητα, την οποία πρέπει με κάθε τρόπο ν' αποδιώχνουμε. Αιτία και αρχή αυτής της ψυχρότητος είναι η λήθη. Λησμονούμε τις ευεργεσίες του Θεού, τον ίδιο το Θεό, το θάνατο, τη σωτηρία μας... Ο νους ζοφώνεται, η πνευματική ζωή εγκαταλείπεται, η ψυχή νεκρώνεται... Αν δεν θέλετε να πέσετε σ' αυτόν τον γκρεμό, μην κάνετε το πρώτο βήμα –φυλαχθείτε από τη λήθη. Γι' αυτό να έχετε αχώριστο σύντροφό σας τη μνήμη του Θεού. Αυτή η μνήμη θα σας κρατάει πάντα κοντά σ' Εκείνον και θα θερμαίνει το ζήλο σας, θα θερμαίνει ολόκληρη τη ζωή σας!
Η ψυχική χαύνωση και αναισθησία. <<Μέ κυριεύει μια άλογη αναισθησία>>, γράφετε. <<Κινούμαι σαν μηχανή, δίχως να σκέφτομαι, δίχως να αισθάνομαι...>>. Τέτοιες καταστάσεις οφείλονται είτε σε δική μας υποχώρηση στο κακό είτε σε παιδαγωγία του Θεού. Στη δεύτερη περίπτωση η θεία χάρη μάς εγκαταλείπει ως ένα βαθμό, για να διαπιστώσουμε πόσο αδύναμοι είμαστε χωρίς αυτήν. Έτσι απαλλασσόμαστε από την εγωιστική αυτοπεποίθηση, αποκτάμε ταπείνωση και στηριζόμαστε αποκλειστικά στον παντοδύναμο Θεό. Πολύ βαρειά, πολύ κουραστική για την ψυχή είναι ή αναισθησία τούτη, που συνεπάγεται πνευματική ψυχρότητα, ξηρότητα και αθυμία. Όσο βαρειά κι αν είναι, πάντως, οφείλουμε να τη σηκώσουμε με καρτερία, πιστεύοντας αφενός ότι είμαστε άξιοι της εγκαταλείψεως του Θεού και περιμένοντας αφετέρου την επίσκεψη του ελέους Του. Γιατί η αναζωογόνηση της ψυχής και η αναθέρμανση του πνευματικού ζήλου εξαρτώνται από τη θεία βούληση, από κανέναν κι από τίποτε άλλο. Ας κραυγάζουμε, λοιπόν, στον Κύριο: Ελέησέ με! Λύτρωσέ με!.
Παράλληλα, ας μην υποχωρούμε σε καμιάν αδυναμία, γιατί αλλιώς δεν θα πετύχουμε τίποτα. Λυπάστε για τη ζοφερή σας κατάσταση και μ' όλη σας τη δύναμη αγωνίζεστε εναντίον της. Καλά κάνετε. Ο φόβος σας, ωστόσο, ότι θα βασανίζεστε έτσι αιώνια, είναι αβάσιμος. Ούτε η αιώνια μακαριότητα ούτε η αιώνια κόλαση μπορούν να συγκριθούν μ' οποιεσδήποτε γήινες καταστάσεις. Τόσο η μία όσο και η άλλη είναι ασύλληπτες, ανείκαστες και ανεικόνιστες. Η πνευματική ψυχρότητα και ξηρότητα, η ψυχική χαύνωση και αθυμία παρουσιάζονται περιοδικά στη χριστιανική ζωή με παραχώρηση του Θεού, όπως λένε οι άγιοι πατέρες, για ν' αποφύγουμε την έπαρση και να οικειωθούμε σταθερά την ταπεινοφροσύνη. Σας ανησυχεί και σας θλίβει η αναισθησία της ψυχής σας, ή αναλγησία και σκληρότητα της καρδιάς σας. Η κατάσταση αυτή έχει πολλές αιτίες, διαφορετικές σε κάθε άνθρωπο. Η κύρια αιτία της, όμως, είναι η μακροχρόνια αμέλεια και ασθένεια της ψυχής. Η αναισθησία αυξάνεται με την πολυκαιρινή δουλεία στα πάθη και παγιώνεται με την κακή συνήθεια.
Για να θεραπευθείτε, λοιπόν, πρέπει να επιστρατεύσετε όλες σας τις δυνάμεις με άκαμπτη θεληματικότητα, ώστε να ζωογονηθεί και ενεργοποιηθεί πάλι η νεκρωμένη πνευματική σας αίσθηση. Να, ήδη κάτι κινήθηκε μέσα σας, καθώς ακούγατε να ψάλλεται ο 136ος ψαλμός: <<Επί των ποταμών Βαβυλώνος εκεί εκαθίσαμεν και έκλαύσαμεν...>>. Νά πηγαίνετε συχνότερα στην εκκλησία.
Η χάρη του Θεού, που ξεχύνεται πλούσια μες από τα Μυστήρια και τις τελετές της εκκλησιαστικής μας λατρείας, θα σας βοηθήσει να λυτρωθείτε από τη χαύνωση του νου και τη νάρκωση της καρδιάς. Να σκέφτεστε ακόμα πόσο μεγάλη είναι η αγάπη του Κυρίου για σας, πόση η φιλανθρωπία Του, πόση η φροντίδα Του, πόση η επιθυμία του για τη σωτηρία σας!
Όλα τούτα θα μαλακώσουν και θα κατανύξουν την καρδιά σας. Τέλος, καθημερινά να χτυπάτε την αναισθησία με το μαστίγιο της αδιάλειπτης προσευχής, του θείου φόβου και της μελέτης του θανάτου, της Κρίσεως, της απολογίας σας στον δίκαιο Κριτή. Κάθε τόσο να φωνάζετε στην ψυχή σας: <<Να, έρχεται ο θάνατος! Να, πλησιάζει η ώρα της απολογίας σου! Τί θά πεις στο Θεό; Κύριε, ελέησον! Σπλαχνίσου με, πολυέλεε!>>.
Νόμιζα ότι σας κατέχει μια διαρκής πνευματική ψυχρότητα, καρδιακή ξηρότητα, ψυχική αναισθησία. Αλλά δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Υποφέρετε απ' αυτό που παθαίνουμε όλοι κάπου-κάπου. Το αναφέρουν κάποιοι πατέρες, που έγραψαν για την πνευματική ζωή. Πρόκειται για μια κατάσταση παραλύσεως, θα λέγαμε, όλων των ψυχικών δυνάμεων, που επιτρέπει σε τρείς φοβερές κακίες -γίγαντες του διαβόλου τις ονομάζει ο όσιος Μάρκος ο ασκητής-, την άγνοια, τη λήθη και τη ραθυμία, να κατακυριεύσουν την ψυχή και να την κάνουν αναίσθητη, ρίχνοντάς την ύστερα χωρίς δυσκολία σ' όλα τα πάθη.
Γι' αυτό ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, στην τέταρτη από τις είκοσι τέσσερις μικρές προσευχές του, ικετεύει τον Κύριο να τον λυτρώσει από <<αγνοίας και λήθης και ραθυμίας και της λιθώδους αναισθησίας>>. Πώς, όμως, μπορείτε να νικήσετε τις τρεις αυτές μεγάλες κακίες, ξεφεύγοντας έτσι από τα δίχτυα της ψυχικής αναισθησίας; Με τα αντίθετά τους όπλα της δικαιοσύνης: Τη λήθη, με τη μνήμη του Θεού και της Κρίσεως: την άγνοια, με τη φωτισμένη θεία γνώση, που ξαναξυπνάει την ψυχή και τη ραθυμία, με το ζήλο και την προθυμία.
Περισσότερο απ' όλα, πάντως, θα σας βοηθήσουν η υπομονή και η προσευχή, που θα ελκύσει πάνω σας την παντοδύναμη θεία χάρη. Η ζοφερή τούτη κατάσταση ίσως να προέρχεται από τον ίδιο το Θεό, που θέλει έτσι να σας παιδαγωγήσει, ώστε να μη βασίζεστε στον εαυτό σας. Μερικές φορές πολλά σηκώνουμε στους ώμους μας και πολλά περιμένουμε από τις δυνάμεις μας, τις ικανότητές μας, τους κόπους μας. Τότε, λοιπόν, ο Κύριος μας παίρνει τη χάρη Του. Και μένουμε μόνοι, άοπλοι, αδύναμοι. Σαν να μάς λέει: <<Να, δοκίμασε τώρα, πόση δύναμη έχεις!>>. Όσο περισσότερα φυσικά χαρίσματα έχουμε -δώρα κι αυτά του Θεού-, τόσο μεγαλύτερη δοκιμασία μας χρειάζεται. Αν αυτό το συναισθανόμαστε, θα κάνουμε ευκολότερα υπομονή. Καμιά φορά η εγκατάλειψή μας από τη θεία χάρη είναι και τιμωρία, τιμωρία για την αδικαιολόγητη παράδοσή μας στα πάθη, που δεν τα πολεμήσαμε, και για την εμμονή μας στην αμαρτία, πού δεν την εξαλείψαμε με τη μετάνοια. Με ειλικρινή αυτοέλεγχο, λοιπόν, πρέπει να διαπιστώσετε αν η ξηρότητα και αναισθησία της ψυχής σας οφείλεται στην αιχμαλώτισή της από κάποιο πάθος ή στη διάπραξη κάποιου αμαρτήματος, οπότε δεν έχετε παρά να μετανοήσετε ενώπιον του Κυρίου και να ξαναρχίσετε τον αγώνα με προσοχή και νήψη.
Τη χάρη του Θεού απομακρύνουν κυρίως τέσσερις κακίες: η οργή, η αδικία, η κατάκριση και η έπαρση. Και την ελκύουν οι αντίθετες σ' αυτές αρετές: η πραότητα, η δικαιοσύνη, το ακατάκριτο και η ταπεινοφροσύνη. Όταν μας κυριεύει πνευματική ψυχρότητα, δεν πρέπει να παραμελούμε τον συνηθισμένο προσευχητικό κανόνα μας. Να τον εκτελούμε με συνέπεια, αναγκάζοντας, όσο είναι δυνατόν, το νου μας ν' ακολουθήσει τα λόγια της προσευχής και την καρδιά μας να κινηθεί, να θερμανθεί, να κατανυχθεί. Έστω και με μισό νου, έστω και με μισή καρδιά, ας προσευχόμαστε. Και η μισή προσευχή, προσευχή είναι. Είναι, βέβαια, πολύ δύσκολο, όσο διαρκεί αυτή η κατάσταση της ψυχικής παραλυσίας, να συγκεντρώσει κανείς την προσοχή του στην καρδιά και να προσευχηθεί δύσκολο, μα όχι αδύνατο. Σε πείσμα του εαυτού μας, πρέπει να προσπαθήσουμε, ν' ασκήσουμε βία στην ψυχή μας. Αυτή η βία είναι που θα ελκύσει το έλεος του Κυρίου και θα μας φέρει πάλι στην ευλογημένη κατάσταση της χάριτος. Θα δει ο Θεός, λέει ο άγιος Μακάριος, πόσο σφοδρά ποθούμε τη χάρη Του, και θα μας τη στείλει. Ας μην περιοριζόμαστε, όμως, μόνο στις στερεότυπες προσευχές του κανόνα μας. Ας απευθυνόμαστε στον ουράνιο Πατέρα μας και με δικά μας λόγια, δείχνοντάς του την αξιολύπητη ψυχή μας, έτσι καθώς είναι σχεδόν νεκρή, και λέγοντάς του με πόνο: <<Βλέπεις, Κύριε, σε τι κατάσταση βρίσκεται! Ωστόσο, μ' ένα Σου λόγο μονάχα, μπορεί να συνέλθει>>.
Έτσι, με πίστη και ελπίδα, να ζητάτε τη βοήθεια του Θεού πολλές φορές την ημέρα. Aθυμία και μελαγχολία. Τα αίτιά τους. Ο Θεός, με την πανάγαθη και πάνσοφη βουλή Του, τα οικονομεί όλα για το συμφέρον μας. Λέτε ότι βρήκατε πνευματική ανάπαυση σ' αυτή την πόλη. Εύχομαι να την αυξήσει και να τη βαθύνει ο Κύριος. Όσο για την αθυμία που σας κυριεύει καμιά φορά, αυτή οφείλεται στη σωματική σας αδυναμία. Η αδυναμία, όταν διαρκεί για πολύ, δημιουργεί στην ψυχή μιαν αίσθηση εγκαταλείψεως απ' όλους, αίσθηση που γεννάει στην καρδιά φόβο και μελαγχολία. Αλλά μην ξεχνάτε ποτέ πώς ο Θεός είναι κοντά σας. Όλοι είμαστε παιδιά Του. Αποπαίδια δεν έχει. Και κανέναν δεν αφήνει. Όλα για το καλό μας τα παραχωρεί, ακόμα και τις πιο μεγάλες συμφορές. Νομίζω πως το έχετε αντιληφθεί, γι' αυτό παραδώσατε ήδη με εμπιστοσύνη τον εαυτό σας και τη ζωή σας στα χέρια Του. Όποιος ελπίζει στο Θεό, αξιώνεται να λάβει το έλεός Του. <<Η ελπίς ου καταισχύνει...» (Ρωμ. 5:5). Να επικαλείστε τη μεσιτεία της Κυρίας Θεοτόκου. Και όταν μελαγχολείτε, να ψάλλετε τα δυο τούτα τροπάριά της: <<Μακαρίζομέν σε πάσαι αι γενεαί, Θεοτόκε Παρθένε: εν σοί γάρ ο αχώρητος Χριστός ο Θεός ημών χωρηθήναι ηυδόκησε. Μακάριοί εσμεν και ημείς προστασίαν σε έχοντες ημέρας γάρ και νυκτός πρεσβεύεις υπέρ ημών και τα σκήπτρα της βασιλείας ταις σαις ικεσίαις κρατύνονται διό ανυμνούντες βοώμέν σοι: Χαίρε κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σού>>.
<<Σε το απόρθητον τείχος, το της σωτηρίας οχύρωμα, Θεοτόκε Παρθένε, ικετεύομεν τας των εναντίων βουλάς διασκέδασον: του λαού σου την λύπην εις χαράν μετάβαλε την πόλιν σου περιτείχισον τω βασιλεί συμμάχησον τον κόσμον σου ανακάλεσον τους ευσεβείς κραταίωσον: υπέρ ειρήνης του κόσμου πρέσβευε ότι συ ει, Θεοτόκε, η ελπίς ημών>>. Πώς να νικάμε την ακηδία. Σάς κυριεύει η ακηδία. Τι να κάνετε; Να επινοήσετε τρόπους αναθερμάνσεως τού ζήλου και της φιλοπονίας σας. Ποιός δέν έχει βασανιστεί απ' αυτή την ψυχική ατονία; Τσακιζόμαστε για να τη νικήσουμε. Αλλά βλέπουμε ότι ματαιοπονούμε. Έτσι δεν μας απομένει τίποτ' άλλο από το να την υπομείνουμε καρτερικά, περιμένοντας την επέμβαση του Κυρίου. Όταν Εκείνος ευδοκήσει, θα μας δώσει νέα ζωή, θα μας παρηγορήσει και θα μας δυναμώσει. Δοκιμάστε, πάντως, και τούτον τον τρόπο: Καταπιαστείτε με μια δουλειά που απαιτεί κόπο και θυσία. Ίσως έτσι να κινητοποιηθεί η ψυχή σας. Διαφορετικά, δεν έχετε παρά να κάνετε υπομονή, όπως σας είπα. Αυτό το αίσθημα της ακηδίας και της ατονίας είναι παροδικό. Καμιά φορά προέρχεται από σωματική κόπωση ή αδυναμία. 'Άλλοτε πάλι οφείλεται σε κάποια κατάσταση αναμονής.
Η Κυρία Θεοτόκος ας μεσιτεύει στον Υιό της για την ενίσχυσή μας... Αλήθεια, πως οι παλαιοί ασκητές, που ζούσαν κλεισμένοι σ' ένα κελλί, που κανέναν δεν έβλεπαν, που τίποτα δεν άκουγαν, που καμιά παρηγοριά δεν είχαν, ήταν πάντοτε <<τη σπουδή μη οκνηροί, το πνεύματι ζέοντες» (Ρωμ. 12:11); Με τη χάρη του Κυρίου. Και πως κατόρθωναν να ελκύουν τη χάρη; Με την αδιάλειπτη προσευχή. Να το πιο αποτελεσματικό όπλο εναντίον της ακηδίας. Εμείς όχι μόνο αδιάλειπτα δεν προσευχόμαστε, μα ούτε καν συχνά. Και η προσευχή μας, όποτε γίνεται, είναι απρόσεκτη, ψυχρή, τυπική. Πώς να κρατήσουμε, λοιπόν, τη θεία χάρη; Πώς να διατηρούμε την καρδιακή θερμότητα. Η καρδιακή θερμότητα, που αισθάνεστε, είναι μια καλή κατάσταση, γι' αυτό πρέπει να τη συντηρείτε και να την ενισχύετε. Όταν βλέπετε πως φεύγει, να την επαναφέρετε με τον τρόπο που ήδη γνωρίζετε: Συγκεντρώνοντας την προσοχή στην καρδιά με αδιάλειπτη επίκληση του Κυρίου. Για να μην απομακρύνεται η προσοχή από την καρδιά, πρέπει ν' αποφεύγετε τούς περισπασμούς και ν' αποδιώχνετε όλους τούς λογισμούς, όλες τις φαντασιώσεις, όλα τα αισθήματα που σας επισκέπτονται, δημιουργώντας μέσα σας εντυπώσεις άσχετες με την προσευχητική σας κατάσταση και φυγαδεύοντας την καρδιακή σας θέρμη.
Καμιά εικόνα ας μη σχηματίζεται στην καρδιά. Και καμιά φροντίδα ας μην τραβάει την προσοχή. Νους και καρδιά ας είναι αδιάσπαστα στραμμένα στο Θεό. Και το σώμα, με διαρκή άσκηση βίας, υποταγμένο στην ψυχή. Έτσι θα διατηρήσετε την καρδιακή θέρμη. Επειδή, πάντως, κι αυτή είναι δώρο του θείου ελέους, το κυριότερο που έχετε να κάνετε είναι να ικετεύετε τον Κύριο για τη διατήρησή της. Καλά και κακά έργα. Η στάση μας απέναντί τους. Αν μας έσωζαν τα καλά μας έργα, τότε θα ήμασταν σαν τούς μαθητές του σχολείου, που βαθμολογούνται ανάλογα με την απόδοσή τους. Η σωτηρία, όμως, δεν είναι ανταμοιβή έργων. Ο Θεός μας σώζει δωρεάν, με τη χάρη Του. Γιατί, λοιπόν, να σημειώνουμε και να θυμόμαστε τα έργα μας; Κάναμε ή έχουμε κάτι καλό; Ας είναι κανόνας της ζωής μας να το λησμονούμε. Θυμάται κανένας μας ότι αναπνέει; Όχι, βέβαια. Γιατί, στα πλαίσια της βιολογικής ζωής, είναι κάτι τόσο φυσικό, ώστε έχει γίνει αυτονόητο. Το ίδιο φυσικό και αυτονόητο, στα πλαίσια της πνευματικής ζωής, είναι –πρέπει να είναι- κάθε καλό έργο, ό,τι δηλαδή συμφωνεί με το θέλημα του Θεού. Γι' αυτό και δεν υπάρχει λόγος να το θυμόμαστε. Ας το αφήνουμε να περνάει απαρατήρητο. Απεναντίας, ένα έργο κακό, ασύμφωνο δηλαδή με το θέλημα του Θεού, οφείλουμε να το παρατηρούμε, για να ευαισθητοποιούμε και να ισχυροποιούμε τη συνείδησή μας, για να μετανοούμε και να διορθωνόμαστε το συντομότερο.
Βέβαια, για θανάσιμα αμαρτήματα δεν χρειάζεται να πω τίποτα. Αυτά δεν έχουν θέση στη ζωή των συνειδητών χριστιανών, εκείνων που με ζήλο αγωνίζονται για τη σωτηρία τους. Συχνά είναι, πάντως, στη ζωή όλων μας τα συγγνωστά αμαρτήματα –κάποιος κακός λογισμός σχηματίζεται στο νου μας, κάποιος άπρεπος λόγος ξεφεύγει από το στόμα μας, κάποια ταραχή αναστατώνει την καρδιά μας... Για όλα αυτά η συνείδηση μας ελέγχει. Τι θα κάνουμε; Μόλις αντιληφθούμε ότι νικηθήκαμε από ένα πάθος, την ίδια κιόλας στιγμή να μετανοούμε εσωτερικά ενώπιον του Κυρίου. Και κάθε βράδυ, πριν κοιμηθούμε, να κάνουμε έναν απολογισμό των πτώσεων της ημέρας και να ζητάμε συγχώρηση από τον Πλάστη μας. Τέλος, με την πρώτη ευκαιρία, να καταφεύγουμε στον πνευματικό και να παίρνουμε τη μυστηριακή άφεση.
Βιοτικά έργα και βιοτικές μέριμνες. Οι κοσμικοί ασχολούνται με τα κοσμικά έργα. Οι αρνητές του κόσμου με τα ουράνια. Εσείς είστε μισοκοσμική. Πώς να βαδίσει κανείς κάπου ανάμεσα;... Ο φίλος του κόσμου είναι εχθρός του Θεού. Φαίνεται να μην υπάρχει μέση κατάσταση. Ωστόσο, χωρίς κοσμικά και βιοτικά έργα, χωρίς κοσμικές και βιοτικές ασχολίες, δεν μπορούμε να ζήσουμε. Τί θα κάνουμε, λοιπόν; Απλούστατα, εξωτερικά μεν θα εκτελούμε κάθε αναγκαίο βιοτικό έργο, εσωτερικά όμως θα μένουμε μακριά του, δεν θ' αφήνουμε δηλαδή την καρδιά μας να αιχμαλωτίζεται απ' αυτό. Όλα τα βιοτικά έργα απαιτούν φροντίδες και μέριμνες. Αλλά μπορούμε σχεδόν πάντοτε να τα μεταποιήσουμε σε έργα αγάπης, υπομονής και υποταγής στη βουλή του Θεού. 'Αλλωστε, κατά την εκτέλεση ακόμα και των πιο πολυμέριμνων εργασιών, έχουμε τη δυνατότητα να διατηρούμε μέσα μας την προσευχή. Να προσέχετε τον εαυτό σας. Και να υπομένετε... Ο πιο μεγάλος κίνδυνος από τις αδιάκοπες μέριμνες είναι η λήθη του Θεού και η υποβάθμιση της πνευματικής ζωής. Νομίζω πως έχετε σχετική εμπειρία.
Και θα είναι πολύ θλιβερό να φτάσετε ως την τέλεια ψύχρανση του θείου ζήλου, όπως φοβάστε. Αυτό, πάντως, δεν προκαλείται από τα ίδια τα βιοτικά έργα, άλλο από τη δική μας αμέλεια. Εμείς αφήνουμε τον εαυτό μας να <<λασπωθεί>> και με τις σκέψεις και με τα αισθήματα και με τα θελήματα και με τις κοσμικές φροντίδες. Μπορείτε ν' αποφύγετε το <<λάσπωμα>> τούτο της ψυχής; Ναι. Αρχίζοντάς τα όλα με την προσευχή, συνεχίζοντας με την ελπίδα και τελειώνοντας με την ευχαριστία. Έτσι κάθε έργο σας θα είναι τυλιγμένο με θεϊκό ένδυμα και δεν θα εκτοπίζει τον Κύριο από την ψυχή. Όταν, πάλι, τελειώσετε μια δουλειά και πριν καταπιαστείτε με άλλη, διώξτε για λίγο από το νου και την καρδιά σας καθετί βιοτικό. Μείνετε μόνο με το Θεό. Δώστε σ' Αυτόν την προσοχή σας, κάθε σκέψη και κάθε αίσθημά σας. Επαναλάβετε, αν θέλετε, κάποιους αγαπημένους σας στίχους από το Ψαλτήρι. Όσο εργάζεστε, να προσεύχεστε νοερά. Και κάθε φορά που αντιλαμβάνεστε ότι η προσευχή μέσα σας διακόπηκε, να ξαναρχίζετε τον νοερό αγώνα χωρίς καθυστέρηση. Να μελετήσετε και βιβλία σχετικά με την προσευχή. Έτσι, σιγά-σιγά, θα φουντώσει ο πόθος σας και θα επιταχυνθεί η πορεία σας προς το Θεό. Αυτή ας είναι η κύρια φροντίδα της ζωής σας. Ικετεύετε τον Κύριο να μη σας στερήσει τις προσευχητικές παρηγορίες.
Aπό το ανθρώπινα έργα κανένα δεν πραγματοποιείται δίχως κόπο. Τα πνευματικά έργα απαιτούν κι αυτά κόπο πολύ αλλά και ασταμάτητο. Η ζωή μας είναι γεμάτη φροντίδες. Αν θελήσουμε ν' απαλλαγούμε απ' όλες, δεν θα μπορέσουμε να επιβιώσουμε. 'Αλλωστε, δεν μας επιβάλλει κάτι τέτοιο και θείος νόμος. Ακόμα και οι ερημίτες καλλιεργούσαν μικρούς κήπους με λαχανικά και φρόντιζαν, φυσικά, γι' αυτούς. Πρέπει, όμως, να εργαζόμαστε έτσι ώστε οι φροντίδες να μη μας καταβροχθίσουν. Να τις θεωρούμε όχι ως το κύριο έργο μας, που είναι η ψυχική σωτηρία, αλλά ως πάρεργο. <<Πώς μπορώ να διατηρήσω τη νήψη μέσα στις φροντίδες;>>. Μ' ό,τι κι αν ασχολείστε, κάντε το εγκάρδια, προσεκτικά, συστηματικά, χωρίς βιασύνη. Σας αναθέτουν κάποια εργασία; Δεχθείτε την όπως αν σας την είχε αναθέσει ο ίδιος ο Θεός και εκτελέστε την σαν έργο δικό Του. Έτσι η σκέψη σας θα είναι κοντά στο Θεό. Αγωνιστείτε γι' αυτό, κι Εκείνος θα σας βοηθήσει. Οι βιοτικές μέριμνες σας πνίγουν τόσο, ώστε δεν ευκαιρείτε ούτε να προσευχηθείτε. Του εχθρού κατόρθωμα είναι τούτο. Το σπίτι, τα ενδύματα, η τροφή και πολλά άλλα πράγματα είναι απαραίτητα για την καλή διαβίωση του ανθρώπου. Χρειάζεται, λοιπόν, να φροντίζουμε για την απόκτησή τους. Αυτό δεν είναι εφάμαρτο.
Έτσι θέλησε ο Θεός να ρυθμίσει τη ζωή μας. Ο πανούργος διάβολος, όμως, καθώς πασχίζει ακατάπαυστα να μεταποιεί καθετί καλό σε κακό, διαστρέφει την εύλογη, μετρημένη και υγιή φροντίδα σε άλογη, συνεχή και αγχώδη μέριμνα, που σκοτίζει το νου και στενοχωρεί την καρδιά. Αυτή η κατάσταση καταντάει, ούτε λίγο ούτε πολύ, σε ψυχική ασθένεια, στη θεραπεία της οποίας στοχεύουν οι νουθεσίες του Κυρίου για την εμπιστοσύνη στη θεία πρόνοια: <<Μη μεριμνήσητε λέγοντες, τι φάγωμεν ή τι πίωμεν ή τι περιβαλώμεθα;... οίδε γάρ ο πατήρ υμών ο ουράνιος ότι χρήζετε τούτων απάντων... μη ουν μεριμνήσητε εις την αύριον: η γαρ αύριον μεριμνήσει τα εαυτής>> (Ματθ. 6: 31-34). Αυτό δεν σημαίνει να μην κάνουμε τίποτε, αλλά, φροντίζοντας για ό,τι είναι αναγκαίο, να μη φορτωνόμαστε με περιττές μέριμνες, που συνεπάγονται κόπο σωματικό και ψυχικό. Το εφάμαρτο στοιχείο της πολυμεριμνίας είναι τούτο, ότι επιδιώκει εγωιστικά την αυτάρκεια. Όλα θέλει να τα κάνει μόνη της, όλα θέλει να τα κατορθώσει χωρίς το Θεό.
Στηρίζοντας κάθε ελπίδα στον εαυτό της, στις ικανότητές της και στα όποια υλικά μέσα διαθέτει, αγνοεί ή και περιφρονεί τη θεία πρόνοια. Ως κύριο σκοπό της ζωής έχει την απόκτηση εγκόσμιων αγαθών. Και την ίδια την επίγεια ζωή τη θεωρεί ως αυτοσκοπό. Για τη μελλοντική και αιώνια ζωή αδιαφορεί. Βλέπετε, τι θεομάχο πνεύμα βρίσκεται μέσα στην πολυμεριμνία! Παλέψτε, λοιπόν, μ' αυτό το κακό! Αντισταθείτε στον εχθρό, όπως αν σας παρακινούσε να διαπράξετε φόνο! <<Πώς ν' αγωνιστώ;>> θα με ρωτήσετε. Αρχίστε και θα μάθετε... Αρχίστε πρώτα-πρώτα από την προσευχή. Απαλλάξτε την από κάθε βιοτική μέριμνα. Το ίδιο να κάνετε στη συνέχεια και μ' όλες τις άλλες πράξεις και ασχολίες σας. Ο τρόπος είναι απλός: Την ώρα της προσευχής, μόλις εμφανίζεται στο νου σας κάποιος λογισμός, να τον διώχνετε χωρίς καθυστέρηση. Κι αν πάλι έρχεται, πάλι να τον διώχνετε. Έτσι να κάνετε συνέχεια και ακούραστα. Μην επιτρέπετε στις μέριμνες να σταθούν ούτε για μια στιγμή στο νου σας, όταν προσεύχεστε. Αυτός είναι ο αγώνας! Και θα δείτε καρπούς. Φτάνει να επιμείνετε.
( Σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι )
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου