«ΟΙ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΟΜΒΩΝ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ»

«Στην εποχή του σοβιετοποιημένου Πατριαρχείου, ο πιστός που ήθελε να κρατήσει του στον τομέα της θρησκείας ήταν υποχρεωμένος να δραστηριοποιηθεί «παράνομα στο σπίτι του» τονίζει ο θεολόγος, φιλόλογος Αντώνιος Μάρκου

Η Ρωσική Εκκλησία των Κατακομβών ήταν η παράνομη για το αθεϊστικό καθεστώς εκκλησιαστική δραστηριότητα στην Σοβιετική Ένωση, από την Επανάσταση του 1917 μέχρι την πτώση του, το 1989.

Συνέντευξη στη Σοφία Χατζή του Ραδιοφώνου της Πειραϊκής Εκκλησίας

Όταν λέμε Εκκλησία των Κατακομβών, δεν εννοούμε κατακόμβες ρωμαϊκού τύπου, υπόγειες δηλαδή στοές, στις οποίες οι Χριστιανοί συγκεντρώνονταν για να τελέσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα και να θάψουν τους νεκρούς τους. Το σοβιετικό καθεστώς ήταν εξ ορισμού αθεϊστικό και η Ορθόδοξη Εκκλησία αντιμετώπιζε έναν διωγμό, με σκοπό την φυσική Της εξόντωση και την αντικατάστασή Της με ένα νέο «εκκλησιαστικό» μόρφωμα, δημιούργημα του καθεστώτος, στην υπηρεσία του καθεστώτος.

Ο κ. Αντώνιος Μάρκου, θεολόγος, φιλόλογος και συγγραφέας. γνωρίζοντας τη Ρωσική γλώσσα έχει ερευνήσει επί χρόνια για την Εκκλησία των κατακομβών αλλά και για τους χιλιάδες νεομάρτυρες της.


Πώς ζούσε την πνευματική και εκκλησιαστική ζωή εκείνη την εποχή ο πιστός που είχε συνείδηση; Στην εποχή του σοβιετοποιημένου Πατριαρχείου, ο πιστός πού ήθελε να κρατήσει την ελευθερία του στον τομέα της θρησκείας και της λατρείας, ήταν υποχρεωμένος να δραστηριοποιηθεί «παράνομα» στο σπίτι του. Οπότε, ο όρος που εκφράζει περισσότερο την Εκκλησία των Κατακομβών, είναι η «κατ΄ οίκον εκκλησία» του Αποστόλου Παύλου.

Σ΄ αυτή λοιπόν την «κατ΄ οίκον εκκλησία», γίνονταν η θρησκευτική διδασκαλία/κατήχηση των παιδιών, η ατομική και κοινή προσευχή, μυστικές Λειτουργίες από περιοδεύοντες μυστικούς Ιερείς και η τέλεση Μυστηρίων γάμων και βαπτίσεων. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που γράφει στα απομνημονεύματά του ο τελευταίος Σοβιετικός Ηγέτης, ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, ότι τον είχε βαπτίσει κρυφά η γιαγιά του στο σπίτι, σε μία πλαστική λεκάνη

Οι ιερείς βίωναν διωγμό

Η Εκκλησία των Κατακομβών εμφανίζεται στο ιστορικό προσκήνιο ήδη από το 1917. Όταν μία εκκλησία έκλεινε και στη συνέχεια άλλαζε χρήση ή καταστρέφονταν, ο εφημέριος έπρεπε να βρει μία εργασία για να ζήσει αυτός και η οικογένειά του. Ο Ιερέας όμως και χωρίς ράσα παρέμενε Ιερέας και κάτω από το κάλυμμα του ταχυδρομικού ή σιδηροδρομικού υπαλλήλου ή ενός ηλεκτρολόγου δρούσε σαν Ιερέας, εξυπηρετώντας μυστηριακά τους πιστούς που του το ζητούσαν.

Με αυτόν τον τρόπο τα μυστήρια της εκκλησίας θα ήταν απρόσιτα στους ορθοδόξους.

Ακριβώς. Γι' αυτό οι πιστοί επινοούσαν τρόπους για να λάβουν την ευλογία της Εκκλησίας, στις κορυφαίες στιγμές της ζωής τους. Έκαναν μεν πολιτικό γάμο για να είναι νόμιμοι απέναντι στην Πολιτεία, έστελναν όμως τις βέρες τους να ευλογηθούν από έναν Ιερέα, ο οποίος ιερολογούσε τον Γάμο στις…βέρες!

Τελούσαν την πολιτική κηδεία, αλλά έστελναν λίγο χώμα από τον τάφο για να διαβάσει εκεί ο Ιερέας την θρησκευτική κηδεία και μετά το έριχναν στο τάφο.

Εφόσον το σύνολο σχεδόν των μοναστηριών έκλεισε, τι απέγιναν οι μοναχοί και όσοι είχαν κλήση για τον μοναχισμό;

Οι πιστοί που ήθελαν να μονάσουν, δέχονταν μυστικά μοναχική κουρά και δραστηριοποιούνταν στα νοσοκομεία σαν γιατροί και νοσηλευτές ή έφευγαν στα δάση και τα βουνά, κάτι που το καθεστώς ήξερε ότι συμβαίνει και όταν το ανακάλυπτε ξεσπούσε πάνω σε αυτούς τους μυστικούς μοναχούς με ιδιαίτερη μανία. Λ.χ. την 26η Οκτωβρίου 1930 εκτελέστηκαν 21 μοναχοί του Νέου Άθωνα στο Σουχούμι, όπου είχαν ιδρύσει μυστικό μοναστήρι στα απάτητα βουνά του Καυκάσου.

Σταδιακά, αυτή η παράνομη για το καθεστώς εκκλησιαστική δραστηριότητα, μπήκε στον Σοβιετικό Ποινικό Κώδικα (συνήθως χαρακτηρίζονται σαν φιλομοναρχική δραστηριότητα) και αντιμετωπίζονταν με συλλήψεις, εξορίες, εκτοπίσεις σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως και εκτελέσεις. Αργότερα δε και με εγκλεισμό σε ψυχιατρικές κλινικές, διότι το καθεστώς έπρεπε να πείσει την κοινή γνώμη ότι οι πιστοί ήταν αντικοινωνικά στοιχεία, επικίνδυνα για την κοινωνία.

Είναι γνωστό ότι οι τρεις αιώνες των Ρωμαϊκών διωγμών έδωσαν στην Εκκλησία περίπου 11.000.000 γνωστούς Μάρτυρες! Αυτό που δεν είναι γνωστό στο ευρύ κοινό είναι ότι, στα 70 χρόνια του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού στην τέως Σοβιετική Ένωση, υπήρξαν περίπου 20.000.000 θύματα που θανατώθηκαν για την πίστη τους στον Χριστό! Πρόκειται για τους Ρώσους Νεομάρτυρες. Τι βρίσκουμε στην βιβλιογραφία γι' αυτούς;

Ο Ρώσος Θεολόγος και Μοναχός Επιφάνιος Τσέρνωφ, ενδεχομένως μυστικός Επίσκοπος, που κοιμήθηκε στα 1994, γράφει χαρακτηριστικά: Ποτάμια, θάλασσες καί λίμνες οἱ τάφοι τῶν ἀνωνύμων Μαρτύρων. Η βιβλιογραφία είναι εκτεταμένη και εξαιρετικά ακριβής. Μετά την πτώση του καθεστώτος άνοιξαν αρχεία (της Μυστικής Αστυνομίας KGB, των Δήμων και διαφόρων κρατικών υπηρεσιών), από τα οποία προέκυψαν συγκλονιστικοί αριθμοί διώξεων, εξοριών, εκτοπίσεων και εκτελέσεων Σοβιετικών πολιτών, λόγω της θρησκευτικής τους πίστης. Από τις Αρχές της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών ανακοινώθηκε ότι θανατώθηκαν (για διάφορους λόγους) περίπου 80 εκατομμύρια άνθρωποι! Στο Μπούτοβο της Μόσχας λ.χ. μόνο κατά την περίοδο 8.8.37 – 19.12.38 εκτελέστηκαν 20.764 άνθρωποι, από τους οποίους οι 430 ήταν εκκλησιαστικοί.

Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του Στρατοπέδου Σολόβκι στη Λευκή Θάλασσα. Επρόκειτο για μοναστήρι που ιδρύθηκε τον 15ο αιώνα από τους Οσίους Γερμανό και Σαββάτιο. Κατά την Επανάσταση το μοναστήρι μετατράπηκε σε κολαστήριο, όπου το καθεστώς έστελνε τους επικίνδυνους γι΄ αυτό Ορθοδόξους πιστούς, κυρίως κληρικούς. 

Χιλιάδες κρατούμενοι έζησαν εκεί, στοιβαγμένοι στα κατεστραμμένα κτίρια της μονής και σε άθλιες παράγκες, ντυμένοι με κουρέλια, υποχρεωμένοι να εργάζονται πολλές ώρες στους -25 βαθμούς και με ανεπαρκή τροφή. Το 1927 οι κρατούμενοι Επίσκοποι στο Σολόβκι ήταν 80.

Η Ρωσίδα διανοήτρια Τατιάνα Γκορίτσεβα γράφει σχετικά: Η ώρα του μαρτυρίου ήταν για την Ρωσική Εκκλησία η καλύτερη ώρα, η ώρα της ανθήσεως. Η Εκκλησία που εξωτερικά δεν είχε σχεδόν καμία δύναμη, έγινε εσωτερικά τόσο δυνατή, τόσο καθαρή, που τώρα είναι πραγματικά Εκκλησία. Δεν είναι οργανισμός, δεν είναι ίδρυμα. Είναι το Σώμα του Χριστού που υποφέρει, που σταυρώθηκε και αναστήθηκε.

Περιγράψτε μας κάποιες χαρακτηριστικές περιπτώσεις Νεομαρτύρων

Μόνο το 1918· ο Επίσκοπος Ισίδωρος του Μιχαήλωφ ψήθηκε στη σχάρα, σαν τον Αρχιδιάκονο της Ρώμης άγιο Λαυρέντιο· ο Αρχιεπίσκοπος Ιωακείμ του Νίζνι Νόβγκοροντ, μαρτύρησε κρεμασμένος ανάποδα, στην Ωραία Πύλη του Μητροπολιτικού Ναού της Σεβαστουπόλεως· ο Ιερέας Κωνσταντίνος του Κιρζεμάνι, σταυρώθηκε στην πόρτα της εκκλησίας του (το 1992 το λείψανο του Ιερομάρτυρα βρέθηκε άφθαρτο)·

ο Ιερέας Γρηγόριος Δημητριέφσκυ αποκεφαλίστηκε στο Σμολένσκ, αφού προηγουμένως του έκοψαν τα αυτιά και την μύτη· ο Ιερέας Θεόδωρος Βογκογιαλένσκυ τελειώθηκε θαμμένος ζωντανός, με το κεφάλι προς τα κάτω, στην περιφέρεια του Τομπόλσκ· ο Ιερέας Τιμόθεος Στρελκώφ αποκεφαλίστηκε, αναστήθηκε θαυματουργικά, έζησε κρυπτόμενος 12 χρόνια, για να εκτελεστεί το 1930· ο Ιερέας Γαβριήλ Μοκώφσκυ διαμελίστηκε ζωντανός και όταν η Πρεσβυτέρα του προσπάθησε να μαζέψει τα κομμάτια του την εκτέλεσαν, αφού προηγουμένως της έκοψαν τα χέρια, τα πόδια και τους μαστούς!

Το 1922 εκτελέστηκαν 2.691 Κληρικοί, 1.922 Μοναχοί και Μοναχές και 3.447 μέλη λαϊκῶν Ἀδελφοτήτων (μεταξύ αυτών και ο Μητροπολίτης Βενιαμίν της Πετρουπόλεως), με αφορμή την αντίδραση κατά της δημεύσεως των ιερών σκευών.

Το 1930 ο Επίσκοπος Σέργιος του Μπουζουλούκ, μαζί με κάποιον Ηγούμενο, κλείστηκαν σε ένα άθλιο κελί, όπου φαγώθηκαν ζωντανοί από τους αρουραίους!

Το 1933 έκλεισε η Μονή αγ. Ιωάννου του Θεολόγου στο Ριαζάν και περίπου 180 μοναχοί της οδηγήθηκαν στο παρακείμενο δάσος και αφέθηκαν να πεθάνουν από το κρύο!

Το 1934, ο Επίσκοπος Βίκτωρας της Βιάτκας, μετά από πολλές φυλακίσεις και εξορίες (ακόμη και στο Στρατόπεδο Σολόβκι), βρέθηκε νεκρός από το κρύο στην παγωμένη τάϊγκα. (Το 1997 το Λείψανό του ανακαλύφθηκε αδιάφθορο και σήμερα φυλάσσεται στη Μονή Αγίας Τριάδος Βιάτκας).

Το 1934 επίσης εκτελέστηκαν στο Ροστώφ 120 Ιερείς και Ιερομόναχοι. Το 1990 στα υπόγεια του Ναού της Αγίας Σκέπης, στο Τερνοπόλ της Ουκρανίας, βρέθηκαν τα Λείψανα 150 θυμάτων της Μυστικής Αστυνομίας· ανάμεσά τους και τρείς Ιερείς, ντυμένοι με τα άμφιά τους. Ένας, γέροντας σήμερα, κάτοικος κατέθεσε, ότι μετέφερε ασβέστη στο ναό, μετά από διαταγή της Αστυνομίας, γιά να περιλουστοῦν τα πτώματα!

Η Λυδία της Ούφα

Η Νεομάρτυρας Λυδία της Ούφα (πόλεως της Σιβηρίας), ήταν υπάλληλος της Δασικής Υπηρεσίας και μέλος της Εκκλησίας των Κατακομβών. Το έγκλημά της κατά του καθεστώτος ήταν ότι στην γραφομηχανή του γραφείου της πληκτρολογούσε το Πάτερ ημών, το οποία μοίραζε σε όσους το ήθελαν.

Όταν κάποια αντίγραφα έπεσαν στα χέρια της Μυστικής Αστυνομίας, ένας παρατηρητικός αστυνομικός πρόσεξε ότι το Κ στη γραφομηχανή που είχε πληκτρολογηθεί είχε μία σπασμένη άκρη. Άρχισε τότε ένας μεγάλος έλεγχος σε όλες τις γραφομηχανές της περιοχής και η επίμαχη βρέθηκε στο γραφείο της Λυδίας.

Η Λυδία ανακρίθηκε επί 10 ημέρες και υπέστη φοβερά ψυχολογικά και σωματικά βασανιστήρια (μεταξύ άλλων τις έβγαλαν τις αρθρώσεις), για να αποκαλύψει άλλα μέλη των Κατακομβών, αλλά δεν «έσπασε». Τότε αποφάσισαν να τη βιάσουν ομαδικά και ζήτησαν τη βοήθεια του στρατιώτη Κύριλλου Ατάεφ, 23 ετών, αυτός όμως όταν είδε την κατάσταση της κοπέλας προσπάθησε να την υπερασπιστεί, με αποτέλεσμα να εκτελεστεί επί τόπου.

Πέθανε ζητώντας από την Μάρτυρα «να τον πάρει μαζί της»! Αυτή η ομολογία Πίστεως ενός νέου που είχε μεγαλώσει μέσα στην Επανάσταση και γαλουχηθεί με τις αρχές της, προκάλεσε αμόκ στους βασανιστές και η Λυδία εκτελέστηκε επί τόπου. Αργότερα ένας από τους δράστες ομολόγησε το έγκλημα στο φίλο του Λοχία Αλέξιο Ικόνικωφ, ο οποίος μεταστράφηκε στην Πίστη και έγινε διαπρύσιος κήρυκας του μαρτυρίου της Λυδίας και του Κυρίλλου, με αποτέλεσμα να εκτελεστεί και ο ίδιος. Η μνήμη των Νεομαρτύρων τιμάται την 20η Ιουλίου.

Όταν βλέπουμε χριστιανούς να εξουθενώνονται από μαρτύρια καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για τις σπάνιες στιγμές στην ιστορία που εξισώνονται κάποιοι από εμάς, με τους αλιείς μαθητές του Χριστού και τότε ξέρουμε στα σίγουρα ότι συνεχίζεται η πορεία της Εκκλησίας με αυθεντικό τρόπο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι την αγιότητα των Ρώσων Νεομαρτύρων διακήρυξε αρχικά η Ρωσική Εκκλησία της Διασποράς και τελικά και το ίδιο το Πατριαρχείο Μόσχας.

* Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ορθόδοξη Αλήθεια» της 25.05.2022 και αναδημοσιεύθηκε από το ιστολόγιο «Αναστάσιος» της 28.5.2022. Επιμέλεια ημετέρα.