ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑΣ (1772 - 1822) - Α' ΜΕΡΟΣ

 

Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίο του Σαράντου Καργάκου: Νεότερη Ελληνική Ιστορία, Τόμος Β',
<<Μεγάλες μορφές και Μεγάλες Στιγμές του ΄21>>.
Δεύτερη έκδοση: <<Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ>>, Απρίλιος 2021, σελ. 402-406.
<<Και το βιβλίο αυτό είναι καρπός ευγνωμοσύνης προς τους πολυπληθείς ακροατές/μαθητές μου του <<Λαϊκού Πανεπιστημίου>>, που κατακλύζουν κάθε Τρίτη την αίθουσα τελετών της γεραράς <<Εταιρείας Φίλων του Λαού>>, για να ακούσουν πέμπτη χρονιά φέτος τα μαθήματά μου, παρά το νυκτερινό της ώρας (7-9 μ.μ.).
Στα μαθήματα αυτά προσέρχονται παιδιά όλων των ηλικιών, από 20 έως 85 ετών. Άλλα κρατούν σημειώσεις, άλλα κρατούν μαγνητόφωνα.
Αυτά μου έδωσαν το έναυσμα, το ερέθισμα και την ώθηση να δώσω στις παραδόσεις μου μορφή βιβλίου.
Την πρώτη χρονιά εδίδαξα έναν κύκλο μαθημάτων υπό τον τίτλο Το βυζαντινό ναυτικό, που πήρε μορφή καλαίσθητου βιβλίου από τις εκδόσεις Ιω. Σιδέρη (2007), τη δεύτερη χρονιά εδίδαξα τους πολιτικούς θεσμούς και τα πολιτικά σώματα της σπαρτιατικής πολιτείας, την τρίτη την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου,
που το 2008/09 σε πολύ διευρυμένη μορφή και με σπάνια βιβλιογραφία εκδόθηκε από τις Εκδόσεις ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΩΝ - ΚΑΡΤΕΡΗΣ, την τέταρτη χρονιά παρέδωσα <<Το λυκόφως της Σπάρτης>>,
που μαζί με τις προηγούμενες παραδόσεις μου αποτέλεσαν την πρωταρχική μαγιά για να συγγραφεί και να εκδοθεί το δίτομο έργο μου Ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης (Gutenberg, 2006).
Πέρσι είχα την ευκαιρία να διδάξω τρεις κύκλους μαθημάτων: α) Οι Τούρκοι και το Βυζάντιο, β) Το τουρκικό imperium και γ) Τουρκοκρατία, που πήραν μορφή βιβλίου και εκδόθηκαν σε καλαίσθητη μορφή από τις εκδόσεις Λεωνίδα Γεωργιάδη.
Τα φετινά μαθήματα θα είναι αφιερωμένα στην Ελληνική Επανάσταση. Αλλά το βιβλίο αυτό δεν εξετάζει καταλεπτώς το μεγάλο εκείνο γεγονός.
Περιορίζεται αυστηρώς σε όσα προτίθεμαι να παραδώσω και αυτά είναι ό,τι λέγει ο τίτλος: Μεγάλες μορφές και μεγάλες στιγμές του '21.
Όχι όλος ο Αγώνας στην πολυμορφία και την πολύπτυχη διάστασή του.
Οι βασικοί λόγοι είναι δύο: Εκ των πραγμάτων είναι αδύνατον να συμπεριληφθεί όλος ο Αγώνας σε σειρά δίωρων -ανά δεκαπενθήμερο- μαθημάτων ενός εξαμήνου και, δεύτερον -πέρα από άλλες εκδοτικές μου δραστηριότητες- μία τρίτομη ή τετράτομη Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως,
που θα εξετάζει εξονυχιστικά, με πνεύμα κριτικό και -στο μέτρο του ανθρώπινα δυνατού- αντικειμενικά κάθε γεγονός, είτε αυτό είναι στρατιωτικό, είτε πολιτικό, είτε διπλωματικό.
Και για τον λόγο αυτό υπάρχει ένας διαχωρισμός:
Στους δύο πρώτους τόμους εξετάζονται τα στρατιωτικά γεγονότα και στον τρίτο τα πολιτικά, διπλωματικά, οικονομικά γεγονότα, καθώς και ό,τι μπορεί να έχει σχέση με την οργάνωση της παιδείας στη διάρκεια της πολυχρονίου πολεμικής δοκιμασίας.
Το βιβλίο αυτό, λόγω όγκου και τεράστιου κόστους, μόνο αν βρεθεί χορηγός θα καταστεί εφικτό να εκδοθεί.
Ευελπιστούμε ότι κάποιος θα συνδράμει.
Όχι πάντως η ελληνική πολιτεία.
Αυτή με τίμησε και με τιμά με το υπέρτατο βραβείον: το κώνειον>>!
(Απόσπασμα εκ του προλόγου)
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένου
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑΣ (1772 - 1822)

Η Επανάσταση στη Μακεδονία συνδέθηκε στη συνείδηση των Ελλήνων με το όνομα του εμπόρου Εμμανουήλ Παπά. Δύσκολα στην ιστορία των λαών μπορεί κανείς να βρει ανθρώπους με τόσο αυτοθυσιαστικό παλμό. Διότι ο Εμμ. Παπάς, ενώ μπορούσε να ζήσει -και ζούσε- σαν πασάς, προτίμησε να κάνει τον εαυτό του και την οικογένειά του σκήνωμα στον ναό της ελληνικής ελευθερίας. Ο Εμμανουήλ Παπάς, γιος εμπόρου, γεννήθηκε στις Σέρρες (Σέρρας προφέρεται από τους εντόπιους) στα τέλη του 18ου αιώνα. Οι Σέρρες τότε ήταν μια πλούσια πόλη, με έντονη βιοτεχνική και εμπορική δραστηριότητα. Ο Εμμανουήλ δεν αναπαύτηκε στα όσα βρήκε: ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα και σύντομα εξελίχτηκε σε τραπεζίτη. Σ' αυτόν προσέφευγαν για δανεισμό ή καταθέσεις Έλληνες και Τούρκοι. Η επιρροή μάλιστα που ασκούσε ως επίσημος τραπεζίτη του διοικητή Σερρών Ισμαήλ μπέη στάθηκε ευεργετική για τον τοπικό πληθυσμό. Ο Παπάς με τις παρεμβάσεις του γλύτωσε πολλούς συμπατριώτες του από τη φυλάκιση και τη θανάτωση. Επιπλέον, εξασφάλισε για την πόλη των Σερρών ειδικά προνόμια και ένα από αυτά ήταν δικαστικό: οι Σερραίοι να δικάζονται από τον τοπικό μητροπολίτη και όχι από τον Τούρκο <<κατή>> (=δικαστή), που εξαρτούσε την απόφαση συχνά από <<μπαξίς>>. Πρόοδο επίσης συνιστά και η ίδρυση εμποροδικείου. Σε μια πόλη εμπορική ήταν φυσικό να ανακύπτουν συνεχώς εμπορικές διαφορές. Οι Τούρκοι δικαστές ήταν αδύνατον να τις κατανοήσουν. Με το εμποροδικείο, που το αποτελούσαν έγκριτοι έμποροι από την προεδρία του μητροπολίτη, οι διακονισμοί πήραν έναν ομαλό ρυθμό και περιορίστηκαν σε χαμηλό βαθμό οι αδικίες. Όταν όμως πέθανε ο Ισμαήλ και τον διαδέχτηκε ο γιος του Γιουσούφ (κατόπιν γνωστός ως Γιουσούφ πασάς Σέρεσλης), η κατάσταση άλλαξε ριζικά, προς το χειρότερο, φυσικά. Διότι ο εν λόγω Γιουσούφ ήταν στις ηδονές έκδοτος και σπάταλος συνεχώς ζητούσε χρήματα από τον Παπά, πέρα από τα δικαιούμενα. Έφθασε μάλιστα στο σημείο να ασκήσει στον δανειστή του εκβιασμό, για να μπορέσει να καταχραστεί το τεράστιο ποσό του ενός εκατομμυρίου γροσίων! Επιπλέον, σκέφτηκε να τον δολοφονήσει' επίσης, στο φονικό σχέδιό του συμπεριέλαβε ως έτερο θύμα κι έναν Τούρκο επιφανή, τον Κιαζίμ μπέη. Αλλ' ο τελευταίος το μυρίστηκε και με τον υπηρέτη του ειδοποίησε τον Εμμ. Παπά. Εκείνος, για να ξεφύγει από την απειλή, υποχρεώθηκε να καταφύγει το 1817 στην Κωνσταντινούπολη, όπου άρχισε δικαστικό αγώνα κατά του Γιουσούφ. Ύστερα από προσπάθειες δύο ετών κατόρθωσε να αποσπάσει από τον Γιουσούφ μέρος των οφειλών του. Τότε, το 1819, γνωρίστηκε με τον Κωνσταντίνο Παπαδάτο, που τον μύησε στη Φιλική Εταιρεία. Ο Παπάς στη διάρκεια της μυήσεώς του υποσχέθηκε στον μητροπολίτη Χρύσανθο ότι θα καταθέσει στην <<Κάσα> της Εταιρείας το ποσό των 1.000 γροσίων για την ολοκλήρωση της <<ενεργουμένης Σχολής της Πατρίδος>>. Στην κωδική γλώσσα της Φιλικής <<Σχολείο>> ονομάζεται η ετοιμαζομένη Επανάσταση. Στο πίνακα των Φιλικών στα περί Παπά σημειώνεται το εξής: ...Εμμανουήλ Παπάς, Σέραλης, Χρόνων 47. Διά Κωνσταντίνου Παπαδάτου. 1819 Δεκεμβρίου 21, Κωνσταντινούπολις. Τω Αγίω Χρυσάνθω Σερρών εις Σέρρας Γρ. 1.000... Εφόσον το 1819 ο Παπάς ήταν 47 ετών, πρέπει να θεωρήσουμε ως χρόνο γεννήσεώς του το 1772 (βλ. παραπ. υποσημ.). Ο Παπάς, παρά τη δικαστική δικαίωσή του, δεν επέστρεψε στις Σέρρες, όπου τον αντικαθιστούσε ο μεγαλύτερος γιος του, που δε διστ΄ζει ατόκως να δανείσει περίπου 10.000 γρόσια στους συμπατριώτες του, τα οποία μάλλον δεν εισπράχθηκαν ποτέ. Μετά την πάροδο διετίας άρχισε με τον Αλέξ. Υψηλάντη η Επανάσταση στη Μολδοβλαχία. Ο Παπάς συναισθάνθηκε πως ήλθε και η ώρα της Μακεδονίας. <<Σε συνεννόηση με τον Γρηγόριο τον Ε' αγοράζει όπλα και πολεμοφόδια αξίας 20.000 μαχμουτιέδων, δηλαδή 500.000 αργυρών δραχμών, και στη συνέχεια τα φορτώνει στο καράβι του (κατά τον Πέννα Λημνίου κατά τον Κ. Βακαλόπουλο Αινίτη) Χατζή Βισβίκη (Τσανακάρης, ό.π., σ.15). Στόχος ήταν η άφιξη στη μοναστική πολιτεία του Άθωνος, όπου στις 20 οχυρές μονές υπήρχαν 3.000, το πλείστον, νέοι μοναχοί, οι περισσότεροι μυημένοι στη Φιλική. Όντως, τον πλαισίωσαν πολλοί και σχηματίστηκε ο πρώτος πυρήνας επαναστατικού στρατού στη Χαλκιδική. Ο Κασομούλης, που βρισκόταν εκείνον τον καιρό στη Μακεδονία, γράφει πως ο Παπάς από το Άγιο Όρος <<ειδοποίησε το φθάσιμόν του τον (μητροπολίτη) Σερρών και λοιπούς παρακινώντας τους να κινηθούν>>. Αλλ' ο απαγχονισμός του Πατριάρχη έκανε τους πάντες να έχουν μουδιάσει. Μοιραία, η Επανάσταση περιορίστηκε στη Χαλκιδική, η οποία, κατά τον Λάμπρο Κουτσονίκα (ό.π. σ.86) δεν είχε, λόγω απαγορεύσεως των Οθωμανών, κανέναν αρματολό και συνεπώς της έλειπε το πολεμικό δυναμικό. Ο Παππάς, φθάνοντας ως εκεί, εξέδωκε <<τας κατά της Οθωμανικής τυραννίας προκηρύξεις>> και έλαβε τον τίτλο του <<υπερασπιστή της Μακεδονίας>>. Οι κάτοικοι του έδωσαν την επωνυμία <<Άρχοντας>>.

Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένου
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ
Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίου του Σαράντου Καργάκου:
Νεότερη Ελληνική Ιστορία, Τόμος Β',
<<Μεγάλες μορφές και Μεγάλες Στιγμές του ΄21>>.
Δεύτερη έκδοση: <<Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ>>, Απρίλιος 2021, σελ. 402-406.