ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ (1797 - 1864)

 

Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίο του Σαράντου Καργάκου: Νεότερη Ελληνική Ιστορία, Τόμος Β',
<<Μεγάλες μορφές και Μεγάλες Στιγμές του ΄21>>.
Δεύτερη έκδοση: <<Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ>>, Απρίλιος 2021, σελ. 490-493.
<<Και το βιβλίο αυτό είναι καρπός ευγνωμοσύνης προς τους πολυπληθείς ακροατές/μαθητές μου του <<Λαϊκού Πανεπιστημίου>>, που κατακλύζουν κάθε Τρίτη την αίθουσα τελετών της γεραράς <<Εταιρείας Φίλων του Λαού>>, για να ακούσουν πέμπτη χρονιά φέτος τα μαθήματά μου, παρά το νυκτερινό της ώρας (7-9 μ.μ.).
Στα μαθήματα αυτά προσέρχονται παιδιά όλων των ηλικιών, από 20 έως 85 ετών. Άλλα κρατούν σημειώσεις, άλλα κρατούν μαγνητόφωνα.
Αυτά μου έδωσαν το έναυσμα, το ερέθισμα και την ώθηση να δώσω στις παραδόσεις μου μορφή βιβλίου.
Την πρώτη χρονιά εδίδαξα έναν κύκλο μαθημάτων υπό τον τίτλο Το βυζαντινό ναυτικό, που πήρε μορφή καλαίσθητου βιβλίου από τις εκδόσεις Ιω. Σιδέρη (2007), τη δεύτερη χρονιά εδίδαξα τους πολιτικούς θεσμούς και τα πολιτικά σώματα της σπαρτιατικής πολιτείας, την τρίτη την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου,
που το 2008/09 σε πολύ διευρυμένη μορφή και με σπάνια βιβλιογραφία εκδόθηκε από τις Εκδόσεις ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΩΝ - ΚΑΡΤΕΡΗΣ, την τέταρτη χρονιά παρέδωσα <<Το λυκόφως της Σπάρτης>>,
που μαζί με τις προηγούμενες παραδόσεις μου αποτέλεσαν την πρωταρχική μαγιά για να συγγραφεί και να εκδοθεί το δίτομο έργο μου Ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης (Gutenberg, 2006).
Πέρσι είχα την ευκαιρία να διδάξω τρεις κύκλους μαθημάτων: α) Οι Τούρκοι και το Βυζάντιο, β) Το τουρκικό imperium και γ) Τουρκοκρατία, που πήραν μορφή βιβλίου και εκδόθηκαν σε καλαίσθητη μορφή από τις εκδόσεις Λεωνίδα Γεωργιάδη.
Τα φετινά μαθήματα θα είναι αφιερωμένα στην Ελληνική Επανάσταση. Αλλά το βιβλίο αυτό δεν εξετάζει καταλεπτώς το μεγάλο εκείνο γεγονός.
Περιορίζεται αυστηρώς σε όσα προτίθεμαι να παραδώσω και αυτά είναι ό,τι λέγει ο τίτλος: Μεγάλες μορφές και μεγάλες στιγμές του '21.
Όχι όλος ο Αγώνας στην πολυμορφία και την πολύπτυχη διάστασή του.
Οι βασικοί λόγοι είναι δύο: Εκ των πραγμάτων είναι αδύνατον να συμπεριληφθεί όλος ο Αγώνας σε σειρά δίωρων -ανά δεκαπενθήμερο- μαθημάτων ενός εξαμήνου και, δεύτερον -πέρα από άλλες εκδοτικές μου δραστηριότητες- μία τρίτομη ή τετράτομη Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως,
που θα εξετάζει εξονυχιστικά, με πνεύμα κριτικό και -στο μέτρο του ανθρώπινα δυνατού- αντικειμενικά κάθε γεγονός, είτε αυτό είναι στρατιωτικό, είτε πολιτικό, είτε διπλωματικό.
Και για τον λόγο αυτό υπάρχει ένας διαχωρισμός:
Στους δύο πρώτους τόμους εξετάζονται τα στρατιωτικά γεγονότα και στον τρίτο τα πολιτικά, διπλωματικά, οικονομικά γεγονότα, καθώς και ό,τι μπορεί να έχει σχέση με την οργάνωση της παιδείας στη διάρκεια της πολυχρονίου πολεμικής δοκιμασίας.
Το βιβλίο αυτό, λόγω όγκου και τεράστιου κόστους, μόνο αν βρεθεί χορηγός θα καταστεί εφικτό να εκδοθεί.
Ευελπιστούμε ότι κάποιος θα συνδράμει.
Όχι πάντως η ελληνική πολιτεία.
Αυτή με τίμησε και με τιμά με το υπέρτατο βραβείον: το κώνειον>>!
(Απόσπασμα εκ του προλόγου)
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένου
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ

ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ (1797 - 1864)

Εισαγωγή

Κι άξιο ξαντίμημα του μόχτου μας ας είναι
που απ' τις εφτά πληγές Σου, στρατηγέ μας,
που σιωπηλά ξανάνοιξαν και τρέχουν
σαν από εφτά πηγές
και ωσάν εφτά ν' ανάβρυζαν μπροστά μας άγια κεφαλάρια,
σε τούτα σκύβοντας,
πλατειά τη δίψα μας
βαθειά την πίκρα μας
να ξελαφρώσουμε μπορούμε!

ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ

«Μακρυγιάννης»

Ο Γιώργος Βλαχογιάννης, που βρήκε τα γραπτά του Μακρυγιάννη και τα αναστήλωσε έπειτα από πολύμηνη αναγνωστική περιπέτεια, παρέδωσε το 1907 («εκ του τυπογραφείου Σ. Κ. Βλαστού») την τρίτομη μνημειώδη έκδοση των Απάντων του στρατηγού, ένα κείμενο που γαλούχησε τρεις γενιές Ελληνοπαίδων και που κάποτε υψώθηκε σε επαναστατικό Ευαγγέλιο.

Σήμερα, δυστυχώς -και όταν λέω «σήμερα» εννοώ το εντεύθεν του 1976 θλιβερό από πνευματική άποψη χρονικό διάστημα-, ο Μακρυγιάννης έπαψε πια να είναι νεανικό ανάγνωσμα. Μπορεί να μπήκε σε τραγούδι («Μπάρμπα-Γιάννη Μακρυγιάννη...» κατά το «Μπάρμπα-Γιάννη Κανατά...»), αλλ' έμεινε «εκτός παιδιάς». Η ελληνική παιδεία και τα σημερινά βρίσκονται, για να ξαναγυρίσω στον Σικελιανό, μακριά «από το δίστομο σπαθί του λόγου του».

Βέβαια, μετά τη Δικτατορία ένας άκρατος πατριωτικοθρησκευτικός ενθουσιασμός ώθησε πολλούς να προτείνουν την αγιοκατάταξη του λαϊκού αγωνιστή. Όταν το 1983 ο Άγγελος Παπακώστας δημοσίευσε το άλλο χειρόγραφο του στρατηγού (που το είχε κι αυτό περισώσει ο Βλαχογιάννης), με τον τίτλο Οράματα και Θάματα, ο παλαιός ενθουσιασμός για τον στρατηγό ξεθύμανε. Μπαίναμε σε μια φάση α-εθνικής και α-θρησκευτικής αγωγής και παιδείας, οπότε ο βαθύς πατριωτισμός και θρησκευτισμός, που έφθανε μέχρι θρησκοληψίας, του Μακρυγιάννη ήταν ενοχλητικός για τους νέους πνευματικούς μας ταγούς.

Στο παρελθόν ο στρατιωτικός ρόλος του Μακρυγιάννη είχε υπερτιμηθεί, λόγω της ενθουσιαστικής αποδοχής των όσων αυτός πρωτίστως γράφει και λόγω της ομολογουμένως εκπληκτικής συγγραφικής ιδιομορφίας του. Σήμερα, όμως, μπορούμε πιο νηφάλια να σταθούμε απέναντι στον στρατηγό ως άνθρωπο (ψυχογραφία του Μακρυγιάννη έχω κάνει στο Τετράδιο Ευθύνης), ως ιστορικό, ως στρατιωτικό και πολιτικό.

Είναι αναμφισβήτητη η συγγραφική αξία του Μακρυγιάννη. Είναι τεράστιο κεφάλαιο των γραμμάτων μας. Αλλ' η ιστορική βαρύτητα των όσων λέγει είναι αμφισβητήσιμη, διότι με την πικρία του αγνοημένου -που δεν ήταν- υπερβάλλει σε ό,τι αφορά τη δράση του (συχνά παρουσιάζει τον εαυτό του σαν πρωταγωνιστή, χωρίς να είναι) και είναι αμείλικτα μειωτικός και επικριτικός έναντι αγωνιστών που τον ξεπερνούσαν σε στρατιωτική αξία και πολεμική δράση.

Έντονη επίσης είναι και η τοπικιστική του διάθεση' κι ενώ με τα λόγια μάχεται τη διαίρεση, έπαιξε ρόλο πρωταγωνιστικό στον Εμφύλιο, τον οποίο ακολούθως καταγγέλλει. Γενικά, η γραφή του είναι αντιφατική, όπως η ζωή του. Ο αναγνώστης πρέπει να έχει υπόψη του πως ο Μακρυγιάννης γράφει σαν αδικημένος, χωρίς να είναι, δεδομένου ότι η κτηματική του έκταση, που φέρει και σήμερα το όνομά του (περιοχή Μακρυγιάννη), η οποία έφθανε ως κάτω από τους Στύλους του Ολυμπίου Διος και σε μέρος της περιοχής απ' όπου αρχίζει η Λεωφόρος Συγγρού, ήταν από τις πλέον προνομιακές της τότε και τωρινής Αθήνας (μισό χιλιόμετρο από το Παλάτι).

Δεν θα μακρολογήσουμε στα περί Μακρυγιάννη, διότι στην Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως αφιερώνουμε ειδικό και εκτενές κεφάλαιο περί Αυτού. Άλλωστε, στην ψυχογραφία του έχουμε αναφερθεί σε ειδική μελέτη. Επιπλέον, περί Μακρυγιάννη έχουν γραφεί πλήθος μελέτες -όχι όλες αξιοσέβαστες- και είναι ευχερές στον αναγνώστη να κατατοπιστεί για τη ζωή και τα res gesta του σχεδόν αγράμματου αγωνιστή, που ωστόσο με την «απελέκητη» γραφή του διεκδικεί μία από τις πρώτες θέσεις στη λογοτεχνία μας. Είναι το αντίστοιχο του δημοτικού τραγουδιού στην πεζογραφία μας. Επίσης, δε θα γίνει εκτενής λόγος για τη μεταπαναστατική δράση του Μακρυγιάννη, που ναι μεν υπήρξε εξαιρετικά σημαντική, αλλά εκφεύγει από τα όρια της παρούσας εργασίας.

Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένου
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ
Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίου του Σαράντου Καργάκου:
Νεότερη Ελληνική Ιστορία, Τόμος Β',
<<Μεγάλες μορφές και Μεγάλες Στιγμές του ΄21>>.
Δεύτερη έκδοση: <<Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ>>, Απρίλιος 2021, σελ. 494-493.