Π. Β. ΠΑΣΧΟΥ: Ο ΓΛΥΚΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ (3ο ΜΕΡΟΣ)

 

[...] Τα κείμενα, που δημοσιεύονται σ' αυτό τον τόμο αναφέρονται: είτε στην Παναγία Μητέρα του Χριστού και Θεού μας, που όλα τα πιστά τέκνα της Εκκλησίας την αγαπούν και την αναγνωρίζουν ωσάν Μάνα στοργική και γλυκυτάτη, και τρέχουνε κοντά της σ' όποια δύσκολη στιγμή του βίου τους για να βρούνε μπάλσαμο και παρηγοριά στον πόνο τους' είτε στον αγαπημένο Νυμφίο της Εκκλησίας μας, το Χριστό, και τ' Άχραντα Πάθη Του. Είναι κείμενα, που, άλλα μεταδόθηκαν ως ραδιοφωνικές ομιλίες από το Α' Πρόγραμμα του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας και Τηλεοράσεως, και άλλα δόθηκαν ως διαλέξεις στην Αθήνα ή και σε άλλες πόλεις της Ελλάδος, με τις εόρτιες ευκαιρίες των Χριστουγέννων, των Χαιρετισμών της Θεοτόκου, της Μεγάλης Εβδομάδος και του Πάσχα. Επειδή ο συγγραφέας τους δεν μπορούσε ν' ανταποκριθεί ξεχωριστά στις αιτήσεις πολλών ακροατών, που συχνά του ζητούσαν να τους στείλει αντίγραφα των ομιλιών, αποφάσισε να τα συγκεντρώσει όλα μαζί σε έναν εύχρηστο τόμο, γνωρίζοντας βέβαια τις αναπόφευκτες αδυναμίες των κειμένων -γραμμένων για περιορισμένης διάρκειας χρονικά όρια-, αλλά υποχωρώντας από αγάπη στους αδελφούς του, που τα ήθελαν για πνευματικούς κυρίως λόγους. Και για έν' άλλο θέμα πρέπει να σημειώσω εδώ δυο λόγια. Σε τούτο το βιβλίο μου ο αναγνώστης θα βρει, όπως σημειώνεται και στον υπότιτλο, «λογοτεχνικά και κατανυκτικά κείμενα εισαγωγής εις την ορθόδοξον λειτουργικήν πνευματικότητα». Για όσους παραξενευτούν με αυτόν τον ιδιαίτερο χαρακτηρισμό της ορθοδόξου λειτουργικής πνευματικότητος, προοιμιακό, κεφάλαιο του τόμου αυτού, όπου τονίζεται, πως έξω από τη λειτουργική και μυστηριακή ζωή γενικώτερα, της Εκκλησίας μας ούτε πνευματική ζωή, νοείται υπαρκτή, ούτε -πολύ περισσότερο- ορθόδοξη πνευματικότης. Η πνευματική ζωή των ορθοδόξων χριστιανών πηγάζει, αυθεντικά και γνήσια, από τη μητέρα μας Εκκλησία, τρέφεται στις ιερές ακολουθίες της, και αυξάνει με τη χάρη του αγίου Πνεύματος και τη μετοχή των Αχράντων Μυστηρίων της Λειτουργίας της. Όλα τ' άλλα πνευματικά μέσα είναι ανεκτά ή χρήσιμα μόνο και κατά το μέτρο που οδηγούν στον τελικό κ' ευλογημένον αυτό σκοπό: στην ορθόδοξη λειτουργική πνευματικότητα, δηλαδή στη Λειτουργία και στην Ευχαριστία, όπως ακριβώς τα νοούν και τα διδάσκουν οι άγιοι Πατέρες. [...]

Απόσπασμα εκ του προλόγου του συγγραφέως

Αποσπασματικές αναρτήσεις εκ του βιβλίου
του Π. Β. Πάσχου: «Ο Γλυκασμός των Αγγέλων»,
εκδόσεις «Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος»,
3η έκδοση, Ιανουάριος 2003, σελ 36-39.
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση
«ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ»
1η έκδοση 1975

Π. Β. ΠΑΣΧΟΥ

«Ο ΓΛΥΚΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ»

Σχόλια στον Ακάθιστον Ύμνο, καθώς και άλλα λογοτεχνικά και κατανυκτικά
κείμενα εισαγωγής εις την ορθόδοξον λειτουργικήν πνευματικότητα.

Ας επανέλθουμε όμως, στο θέμα μας. Μιλώντας για την πνευματική ζωή στην Ορθόδοξη Εκκλησία, δεν πρέπει να ξεχνούμε, πως η αρχή και το τέλος του αγιασμού μας είναι το άγιο Πνεύμα. «Αγίω Πνεύματι το βασιλεύειν πέλει, το αγιάζειν, το κινείν την κτίσιν». «Αγίω Πνεύματι πάσα ψυχή ζωούται, και καθάρσει υψούται, λαμπρύνεται». «Αγίω Πνεύματι αναβλύζει τα της χάριτος ρείθρα, αρδεύοντα άπασαν την κτίσιν προς ζωογονίαν». «Αγίω Πνεύματι θεογνωσίας πλούτος θεωρίας και σοφίας». Γι' αυτό και όλες οι ακολουθίες της Εκκλησίας μας αρχίζουν με το  «Βασιλεύ ουράνιε», που είναι η πιο συνηθισμένη επίκληση του αγίου Πνεύματος. Όλα, από την ευλογία του θυμιατού, ως τη χειροτονία του επισκόπου, γίνονται και ιερουργούνται με τη χάρη του αγίου Πνεύματος μέσα στην Εκκλησία. Πηγή της πνευματικής ζωής, λοιπόν, και της ορθοδόξου πνευματικότητος είναι το τρίτο πρόσωπο της αγίας Τριάδος. Η «αενάως βρύουσα ζωτική του Πνεύματος πηγή», όπως διαβάζουμε στην ευχή της γονυκλισίας της Πεντηκοστής, βρίσκουμε και την μυσταγωγική πνευματολογία της αγίας Εκκλησίας μας. Από το άγιο Πνεύμα έρχεται η άυλη θεία έλλαμψη και η χάρη, «ορωμένη αοράτως και νοουμένη αγνώστως», όπως λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Με το άγιο Πνεύμα είναι που κάνουμε την πράξη θεωρία και τη θεωρία πράξη, σε σημείο που να μην υπάρχει αντίθεση, όπως επιγραμματικά γράφει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: «πράξίς έστι θεωρία ενεργουμένη' και θεωρία εστί πράξις μυσταγωγουμένη». Το άγιο Πνεύμα είναι που γονιμοποιεί και τις στείρες ψυχές, όταν νήψουν και ανοίξουν τα μέσα παράθυρα στο φως του αγίου Πνεύματος. Το λέει ο αββάς Κρόνιος με τη γλώσσα του «Γεροντικού»: «η ψυχή εάν νήψη και συστείλη εαυτήν από του περισπασμού και καταλείψη τα θελήματα εαυτής, τότε το Πνεύμα του Θεού παραβάλλει αυτή' και δύναται λοιπόν γεννήσαι' επειδή στείρα εστίν» (βλ. Γεροντικόν, επιστ. Π. Β. Πάσχου, σελ. 59). Ο άγιος Συμεών ο νέος Θεολόγος, μας μιλκάει και για το έργο του αγίου Πνεύματος στην καρδιά, που έχει αποκτήσει αρετές, και θέλει την καθαρότητα, μα έχει ανάγκη του Πνεύματος για να το κατορθώσει. «Λέγει ο Θεός' μακάριοι οι καθαροί τη καρδία, ότι αυτοί τον Θεόν όψονται' καρδίαν δε καθαράν δεν είναι δυνατόν να την κάμουν δύο, ή τρεις, ή δέκα αρεταί, αλλά όλαι ομού, όταν κατορθωθούν εις άκρον ωσάν να ήτο μία' και πάλιν ουδέ με τούτον τον τρόπον ημπορούν μοναχαί όλαι αι αρεταί να κάμουν καθαράν την καρδίαν, χωρίς την ενέργειαν και παρουσίαν του αγ. Πνεύματος' διότι, καθώς ο χαλκιάς δείχνει μεν διά μέσου των εργαλείων του την τέχνην την χαλκευτικήν, χωρίς δε την ενέργειαν του πυρός δεν ημπορεί υελείως να κατασκευάση εις έργον τίποτε' έτσι και ο άνθρωπος, όλα τα κάνει, και μεταχειρίζεται τας αρετάς ωσάν εργαλεία' χωρίς δε την παρουσίαν του αγίου Πνεύματος, μένουν όλα ανενέργητα και ανωφελή, με το να μη καθαρίζουν τον μολυσμόν της ψυχής» (βλ. έργα του, έκδ. Σπανού, σελ. 538α). Ένας άλλος άγιος θεωρητικός της ορθοδόξου πνευματικότητος, το κάνει πιο απλό με την εικόνα της φωτιάς και του πυρός, για το οποίο είχαμε μιλήσει στην αρχή. Φαίνονται θεωρητικοί αυτοί οι λόγοι του αββά Μακαρίου του Αιγυπτίου, μα είναι απόσταγμα μεγάλης πείρας, την οποία και πολλοί από μας μπορούμε να ιδούμε στον εαυτό μας, όταν επιμείνουμε πολύ. Το θέμα είναι η χάρη και η αμαρτία και η καρδιά, την οποία θέλουν, η κάθε μία τους, να την κάνει όργανό της: «Ώσπερ, όταν η πυρ έξωθεν χαλκείου, λοιπόν εάν υποβάλης ξύλα, ιδού έκπυρον γίνεται, και το έσωθεν του σκεύους έψεται, και βράσσει, του πυρός έξωθεν υποκαιομένου' ει δε τις αμελήσει και μη υποβάλη ξύλα, άρχεται χλιαρώτερον γίγνεσθαι το πυρ, και ώσπερ κατασβέννυσθαι' ούτω και η χάρις, το πυρ το ουράνιον και έσωθέν σου εστί. Λοιπόν, εάν εύξη, και δώσης τους λογισμούς σου εις αγάπην του Χριστού, ίδε πώς υπέβαλες τα ξύλα και γίνονται οι λογισμοί σου πυρ, και βάπτονται εις τον πόθον του Θεού. Ει δε και υποχωρεί το πνεύμα ως εξώτερόν σου παραφαίνεται. Εάν δε αμελήση τις, ολίγον εκδούς ευτόν ή εις κοσμικά πράγματα, ή εις ρεμβασμόν, πάλιν έρχεται η κακία και ενδύεται την ψυχήν, και όλον τον άνθρωπον άρχεται θλίβειν' μνημονεύει ουν η ψυχή της προτέρας αναπαύσεως, και έρχεται θλίβεσθαι και συνεχέστερον ταλαιπωρείν. Πάλιν προσέσχεν ο νους προς τον Θεόν, ήρξατο προσεγγίζειν αυτώ η προτέρα ανάπαυσις, άρχεται σφοδροτέρως επιζητείν' δέομαί σου, φησί, Κύριε' κατά μικρόν προστίθεται αυτώ το πυρ, εξάπτον και αναπαύον την ψυχήν' ώσπερ το άγκιστρον ίρει εκ του βυθού τον ιχθύν κατά μικρόν' ει γαρ μη τούτο ην και εγεύετο του πικρού και του θανάτου, πως ηδύνατο διακρίναι το πικρόν από του γλυκέος, και τον θάνατον από της ζωής, και ευχαριστήσαι τω ζωοποιώ Πατρί και Υιώ και αγίω Πνεύματι;» (βλ. ομιλία μ'). Όμως εδώ δεν είναι σκοπός μας να ξανοιχτούμε σε όλα τα θέματα της ορθοδόξου πνευματικότητος, για τα οποία η «Φιλοκαλία» στο χώρο της λειτουργικής πνευματικότητος, θα μπορούσαμε να συστήσουμε πρώτα το «Ευχολόγιον το Μέγα», μετά το «Ιερόν Πηδάλιον», το «Ωρολόγιον το Μέγα»' και ύστερα όλα τα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας μας, για όποιον θέλει και μπορεί να ξανοιχτεί βαθύτερα, πρακτικά πελάγη παράλληλα με τη θεωρία της «Φιλοκαλίας».

Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση
«ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ»
Αποσπασματικές αναρτήσεις εκ του βιβλίου
του Π. Β. Πάσχου: «Ο Γλυκασμός των Αγγέλων»,
εκδόσεις «Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος»,
3η έκδοση, Ιανουάριος 2003, σελ 36-39.
1η έκδοση 1975