[...] Τα κείμενα, που δημοσιεύονται σ' αυτό τον τόμο αναφέρονται: είτε στην Παναγία Μητέρα του Χριστού και Θεού μας, που όλα τα πιστά τέκνα της Εκκλησίας την αγαπούν και την αναγνωρίζουν ωσάν Μάνα στοργική και γλυκυτάτη, και τρέχουνε κοντά της σ' όποια δύσκολη στιγμή του βίου τους για να βρούνε μπάλσαμο και παρηγοριά στον πόνο τους' είτε στον αγαπημένο Νυμφίο της Εκκλησίας μας, το Χριστό, και τ' Άχραντα Πάθη Του. Είναι κείμενα, που, άλλα μεταδόθηκαν ως ραδιοφωνικές ομιλίες από το Α' Πρόγραμμα του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας και Τηλεοράσεως, και άλλα δόθηκαν ως διαλέξεις στην Αθήνα ή και σε άλλες πόλεις της Ελλάδος, με τις εόρτιες ευκαιρίες των Χριστουγέννων, των Χαιρετισμών της Θεοτόκου, της Μεγάλης Εβδομάδος και του Πάσχα. Επειδή ο συγγραφέας τους δεν μπορούσε ν' ανταποκριθεί ξεχωριστά στις αιτήσεις πολλών ακροατών, που συχνά του ζητούσαν να τους στείλει αντίγραφα των ομιλιών, αποφάσισε να τα συγκεντρώσει όλα μαζί σε έναν εύχρηστο τόμο, γνωρίζοντας βέβαια τις αναπόφευκτες αδυναμίες των κειμένων -γραμμένων για περιορισμένης διάρκειας χρονικά όρια-, αλλά υποχωρώντας από αγάπη στους αδελφούς του, που τα ήθελαν για πνευματικούς κυρίως λόγους. Και για έν' άλλο θέμα πρέπει να σημειώσω εδώ δυο λόγια. Σε τούτο το βιβλίο μου ο αναγνώστης θα βρει, όπως σημειώνεται και στον υπότιτλο, «λογοτεχνικά και κατανυκτικά κείμενα εισαγωγής εις την ορθόδοξον λειτουργικήν πνευματικότητα». Για όσους παραξενευτούν με αυτόν τον ιδιαίτερο χαρακτηρισμό της ορθοδόξου λειτουργικής πνευματικότητος, προοιμιακό, κεφάλαιο του τόμου αυτού, όπου τονίζεται, πως έξω από τη λειτουργική και μυστηριακή ζωή γενικώτερα, της Εκκλησίας μας ούτε πνευματική ζωή, νοείται υπαρκτή, ούτε -πολύ περισσότερο- ορθόδοξη πνευματικότης. Η πνευματική ζωή των ορθοδόξων χριστιανών πηγάζει, αυθεντικά και γνήσια, από τη μητέρα μας Εκκλησία, τρέφεται στις ιερές ακολουθίες της, και αυξάνει με τη χάρη του αγίου Πνεύματος και τη μετοχή των Αχράντων Μυστηρίων της Λειτουργίας της. Όλα τ' άλλα πνευματικά μέσα είναι ανεκτά ή χρήσιμα μόνο και κατά το μέτρο που οδηγούν στον τελικό κ' ευλογημένον αυτό σκοπό: στην ορθόδοξη λειτουργική πνευματικότητα, δηλαδή στη Λειτουργία και στην Ευχαριστία, όπως ακριβώς τα νοούν και τα διδάσκουν οι άγιοι Πατέρες. [...]
Απόσπασμα εκ του προλόγου του συγγραφέως
Αποσπασματικές αναρτήσεις εκ του βιβλίου
του Π. Β. Πάσχου: «Ο Γλυκασμός των Αγγέλων»,
εκδόσεις «Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος»,
3η έκδοση, Ιανουάριος 2003, σελ 111-115.
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση
«ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ»
1η έκδοση 1975
Π. Β. ΠΑΣΧΟΥ
«Ο ΓΛΥΚΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ»
Σχόλια στον Ακάθιστον Ύμνο, καθώς και άλλα λογοτεχνικά και κατανυκτικά
κείμενα εισαγωγής εις την ορθόδοξον λειτουργικήν πνευματικότητα.
ΑΝΑΒΑΘΜΟΙ ΚΑΤΑΝΥΞΕΩΣ
Από την ποίηση του Τριωδίου
Έχει παρατηρηθεί πολλές φορές -και από τον γράφοντα- ότι όλο το Τριώδιο, είναι μια πνευματική κλίμαξ, σοφά συνταιριασμένη και τοποθετημένη, από τους αγίους Πατέρες της Ορθοδόξου Εκκλησίας, στην περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Τα σκαλιά και οι αναβαθμοί αυτής της πνευματικής κλίμακος είναι οι Κυριακές και οι γιορτές που έχουμε σ' αυτή την περίοδο, δηλ. από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου μέχρι το Μέγα Σάββατο. Μέσα στα όρια μιας ομιλίας δεν είναι φρόνιμο να επιχειρήσουμε μια εισαγωγή στην ποίηση του Τριωδίου, το οποίο παρέχει αυτούς τους αναβαθμούς, που μπορούν να μας ανεβάσουν, με την κατάνυξη, στο πιο ψηλό σκαλί. Ούτε καν να επισημάνουμε τα πιο καλά ποιήματα - ύμνους του ωραίου αυτού βιβλίου της Εκκλησίας μας. Αναδρομή μόνο και κορφολόγημα πρόχειρο, σε μια σύντομη επαφή, κ' ένα πολύ απλό ξεφύλλισμα του Τριωδίου θα επιχειρήσω μαζί σας, αγαπητοί αναγνώστες. α'. «Τον αιθέρα του ουρανού». Αρχίζοντας τη σύντομη περιήγησή μας, λοιπόν, τώρα, για την ποία μιλήσαμε στην αρχή, βρισκόμαστε μπροστά στην εικόνα του Τελώνου και του Φαρισαίου. Την Κυριακή, που χαρακτηρίζεται, με τα ονόματά τους, όπως είναι γνωστό, η Ορθόδοξη Εκκλησία μας ανοίγει ένα καινούργιο βιβλίο, που σφραγίζει λειτουργικά όλη αυτή την περίοδο: είναι το βιβλίο, που ονομάζεται Τριώδιο, χάρη στο ιδιότυπο είδος μερικών κανόνων του με τρεις μονάχα ωδές (ενώ οι κανόνες, γενικά, έχουν οκτώ ή εννιά ωδές). Έτσι, και, η περίοδος της Εκκλησίας που αρχίζει τώρα, με το λειτουργικό αυτό βιβλίο, για να κλείσει το Μέγα Σάββατο το βράδυ, ονομάζεται Μεγάλη Τεσσαρακοστή, ή Τριώδιο, ή -καλύτερα- Κατανυκτικό Τριώδιο, για να την ξεχωρίσουμε από το Τριώδιο των Ρόδων, που είναι το Πεντηκοστάριο. Για την ακρίβεια, βέβαια, η Σαρακοστή αρχίζει κανονικά από την Κυριακή της Τυρινής ή Τυροφάγου. Αυτή η περίοδος η εκκλησιαστική είναι κατάσπαρτη από θεσπέσιους ύμνους, που δεν έχουν σκοπό να μας ευχαριστήσουν ή να μας τέρψουν με την λογοτεχνικήν αξία και τέχνη τους, αλλά να κατανύξουν την ψυχή μας και να μας γεμίσουν δάκρυα λυτρωτικά, δάκρυα συντριβής και μετάνοιας. Από την πρώτη Κυριακή κιόλας, μας μαθαίνουν να αποφεύγουμε την εγωιστική κ' επηρμένη στάση του Φαρισαίου, που ήταν γεμάτος κενοδοξία και καύχηση -στοιχεία τόσον αντιπνευματικά' ενώ, από την άλλη μεριά, μας προτείνουν το παράδειγμα του αμαρτωλού Τελώνη, ο οποίος, με ειλικρινή συντριβή και ταπείνωση, που είναι η βάση όλων των αρετών, κατά τους αγίους Πατέρας, κέρδισε τον Παράδεισο, ανοίγοντάς τον κυριολεκτικά με τα θερμά του δάκρυα. Στο δοξαστικό του Εσπερινού ο υμνογράφος το υπογραμμίζει: «Παντοκράτορ, Κύριε, οίδα πόσα δύνανται τα δάκρυα... τον δε Τελώνην, υπέρ τον Φαρισαίον εδικαίωσαν...». Μ' αυτό τον τρόπον, ο Τελώνης θα γίνει ένα σύμβολο στη γλώσσα και στην ποίηση της Εκκλησίας μας. Από τις άπειρες περιπτώσεις, ας ξεχωρίσουμε μία μόνο: είναι το δοξαστικό των Αποστίχων του Εσπερινού, σε ήχο πλάγιο του α'.
Βεβαρημένων των οφθαλμών μου
εκ των ανομιών μου
ου δύναμαι ατενείσαι και ιδείν
τον αιθέρα του ουρανού'
αλλά δέξαι με ως τον Τελώνην
μετανοούντα, Σωτήρ,
και ελέησόν με.
Οι χαρακτηριστικώτεροι, πιστεύω, από τους ύμνους της Μεγάλης Σαρακοστής, που τους ακούμε κάθε Κυριακή στον όρθρο, και που αποτελούν μιαν κατανυκτικήν εισαγωγή στο κλίμα του ποιητικού Τριωδίου, είναι τα τρία ιδιόμελα που ακολουθούν τον πεντηκοστό ψαλμό: τα δύο πρώτα στον ήχο του πλαγίου τετάρτου, το τρίτο στον πλάγιο του δευτέρου. Ξέρω πολλούς, αδελφούς εν πνεύματι, που για να μη χάσουν αυτά τα ωραία τροπάρια, ξυπνούν πολύ νωρίς την Κυριακή πρωί και τρέχουνε στην εκκλησία, όπου ο υμνωδός, με το στόμα και τη φωνή των ιεροψαλτών, προσεύχεται:
Ω Ζωοδότη, άνοικέ μου εσύ τη θύρα,
απ' όπου θα μπορέσω νά' μπω στη μετάνοια'
γιατί το πνεύμα μου απ' τα βαθιά χαράματα
τρέχει στον άγιο ναό σου,
φέρνοντας πάνω του γεμάτο από κηλίδες
εκείνον το σωματικό ναό του'
όμως, εσύ καθάρισέ τον, Πολυέλεε,
με τη σπλαχνιά γιομάτη κ' έλεος καρδιά σου!
Το δεύτερο ιδιόμελο είναι θεοτοκίο, δηλαδή αναφέρεται στη Θεοτόκο. Θα μπορούσαμε να το πούμε προσόμοιο, γιατί από άποψη και εσωτερικού τονικού μέτρου είναι ακριβώς όμοιο με το προηγούμενο τροπάριο, σε άπταιστο 15σύλλαβο, όπως στα δημοτικά μας τραγούδια.
Της μετανοίας άνοιξόν μοι πύλας, Ζωοδότα...
Της σωτηρίας εύθυνόν μοι τρίβους, Θεοτόκε...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου