Π. Β. ΠΑΣΧΟΥ: Ο ΓΛΥΚΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ (10ο ΜΕΡΟΣ)

 

[...] Τα κείμενα, που δημοσιεύονται σ' αυτό τον τόμο αναφέρονται: είτε στην Παναγία Μητέρα του Χριστού και Θεού μας, που όλα τα πιστά τέκνα της Εκκλησίας την αγαπούν και την αναγνωρίζουν ωσάν Μάνα στοργική και γλυκυτάτη, και τρέχουνε κοντά της σ' όποια δύσκολη στιγμή του βίου τους για να βρούνε μπάλσαμο και παρηγοριά στον πόνο τους' είτε στον αγαπημένο Νυμφίο της Εκκλησίας μας, το Χριστό, και τ' Άχραντα Πάθη Του. Είναι κείμενα, που, άλλα μεταδόθηκαν ως ραδιοφωνικές ομιλίες από το Α' Πρόγραμμα του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας και Τηλεοράσεως, και άλλα δόθηκαν ως διαλέξεις στην Αθήνα ή και σε άλλες πόλεις της Ελλάδος, με τις εόρτιες ευκαιρίες των Χριστουγέννων, των Χαιρετισμών της Θεοτόκου, της Μεγάλης Εβδομάδος και του Πάσχα. Επειδή ο συγγραφέας τους δεν μπορούσε ν' ανταποκριθεί ξεχωριστά στις αιτήσεις πολλών ακροατών, που συχνά του ζητούσαν να τους στείλει αντίγραφα των ομιλιών, αποφάσισε να τα συγκεντρώσει όλα μαζί σε έναν εύχρηστο τόμο, γνωρίζοντας βέβαια τις αναπόφευκτες αδυναμίες των κειμένων -γραμμένων για περιορισμένης διάρκειας χρονικά όρια-, αλλά υποχωρώντας από αγάπη στους αδελφούς του, που τα ήθελαν για πνευματικούς κυρίως λόγους. Και για έν' άλλο θέμα πρέπει να σημειώσω εδώ δυο λόγια. Σε τούτο το βιβλίο μου ο αναγνώστης θα βρει, όπως σημειώνεται και στον υπότιτλο, «λογοτεχνικά και κατανυκτικά κείμενα εισαγωγής εις την ορθόδοξον λειτουργικήν πνευματικότητα». Για όσους παραξενευτούν με αυτόν τον ιδιαίτερο χαρακτηρισμό της ορθοδόξου λειτουργικής πνευματικότητος, προοιμιακό, κεφάλαιο του τόμου αυτού, όπου τονίζεται, πως έξω από τη λειτουργική και μυστηριακή ζωή γενικώτερα, της Εκκλησίας μας ούτε πνευματική ζωή, νοείται υπαρκτή, ούτε -πολύ περισσότερο- ορθόδοξη πνευματικότης. Η πνευματική ζωή των ορθοδόξων χριστιανών πηγάζει, αυθεντικά και γνήσια, από τη μητέρα μας Εκκλησία, τρέφεται στις ιερές ακολουθίες της, και αυξάνει με τη χάρη του αγίου Πνεύματος και τη μετοχή των Αχράντων Μυστηρίων της Λειτουργίας της. Όλα τ' άλλα πνευματικά μέσα είναι ανεκτά ή χρήσιμα μόνο και κατά το μέτρο που οδηγούν στον τελικό κ' ευλογημένον αυτό σκοπό: στην ορθόδοξη λειτουργική πνευματικότητα, δηλαδή στη Λειτουργία και στην Ευχαριστία, όπως ακριβώς τα νοούν και τα διδάσκουν οι άγιοι Πατέρες. [...]

Απόσπασμα εκ του προλόγου του συγγραφέως

Αποσπασματικές αναρτήσεις εκ του βιβλίου
του Π. Β. Πάσχου: «Ο Γλυκασμός των Αγγέλων»,
εκδόσεις «Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος»,
3η έκδοση, Ιανουάριος 2003, σελ 116-120.
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση
«ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ»
1η έκδοση 1975

Π. Β. ΠΑΣΧΟΥ

«Ο ΓΛΥΚΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ»

Σχόλια στον Ακάθιστον Ύμνο, καθώς και άλλα λογοτεχνικά και κατανυκτικά
κείμενα εισαγωγής εις την ορθόδοξον λειτουργικήν πνευματικότητα.

ΑΝΑΒΑΘΜΟΙ ΚΑΤΑΝΥΞΕΩΣ

Από την ποίηση του Τριωδίου

Η επόμενη Κυριακή του Τριωδίου είναι του Ασώτου. Κι δεν υπάρχει περικοπή του Ευαγγελίου, που να έχει συγκινήσει και εμπνεύσει περισσότερο τους υμνογράφους της Εκκλησίας μας, από εκείνη που μας μιλάει για τον Άσωτο και την επιστροφή του στον Πατέρα. Ο γιος της απωλείας και της ασωτίας, που άλλοτε παίρνει το δρόμο τον ευλογημένο της επιστροφής, κι άλλοτε χάνεται σε χώρα μακρινή, με τις ύποπτες συντροφιές στους πανάθλιους δρόμους της αμαρτίας, είν' ένα θέμα που δεν φήνει ούτε το θέατρο και τον κινηματογράφο, ούτε την πεζογραφία και την ποίηση, μα ούτε και τ' άλλα είδη λόγου και τέχνης αδιάφορα και ασυγκίνητα.

Και είναι τόσες οι μάνες και οι πατεράδες, όπου κλαίνε τα τέκνα τους στην ξενιτιά χαμένα, για να μας πείσουν πως το θέμα δεν είναι παλιό ή αρχαίο, μα πάντα νέο και συγκλονιστικά ενδιαφέρον, με χαίουσες και ανοιχτές πληγές σχεδόν σε κάθε σύγχρονο σπίτι και οικογένεια. Όμως, ο υμνογράφος της Εκκλησίας μας βοηθάει να κάνουμε πότε-πότε μια πνευματική αναγωγή: να πάμε από το ανθρώπινο στο πανανθρώπινο. Και τούτο, με την ίδια ακριβώς ευκολία, που καταφέρνει να μας περάσει από το οικουμενικό στο προσωπικό. Η Ακολουθία της Κυριακής του Ασώτου στο Τριώδιο μας δείχνει φανερά τούτη την αλήθεια για την εκκλησιαστική μας ποίηση. Η μια περίπτωση του ενός ασώτου του Ευαγγελίου γίνεται τόσο πλατιά, που χωράει μέσα όλους τους άσωτους του κόσμου: του σήμερα, του χθες και όλων των εποχών, που ψιθυρίζουν τους στίχους του δοξαστικού του εσπερινού. 

Ω, πόσων αγαθών, ο άθλιος, εμαυτόν εστέρησα!
ω, ποίας βασιλείας εξέπεσα ο ταλαίπωρος εγώ!
τον πλούτον ηνάλωσα, όνπερ έλαβον.
Την εντολήν παρέβην. Οίμοι, τάλαινα ψυχή!
τω πυρί τω αιωνίω λοιπόν καταδικάζεσαι'
διό προ τέλους βόησον Χριστώ τω Θεώ'
ως τον άσωτον δέξαι με υιόν, ο Θεός,
και ελέησόν με.

Είπαμε νωρίτερα, πως ο υμνογράφος της Εκκλησίας μας αγαπά την αναγωγή, και πως την περίπτωση ενός ασώτου, την κάνει περίπτωση όλων των εποχών. Από αυτόν εδώ το δρόμο περνούμε στο προσωπικό δράμα του καθενός. Τούτο σημαίνει, πως ο υμνογράφος μας δανείζει τον ύμνο, που έγραψε για τον εαυτό του, να τον ψάλουμε εμείς, -ίδια σαν να γράφτηκε για τον εαυτό μας. Και αυτό είναι, αληθινά, δείγμα πολύ μεγάλης τέχνης, εξαγιασμένης από τη λειτουργική παράδοση της Ορθοδοξίας. Δεν μπορείς το κάθε ποίημα να το πάρεις και να το ψάλεις σα να 'ναι γραμμένο για σένα, για την περίπτωσή σου την προσωπική, για τη δική σου ψυχή. Όταν, όμως, πάρετε τον πεντηκοστό ψαλμό του Δαβίδ, ή κι ένα κατανυκτικό τροπάριο απ' την ακολουθία του ασώτου, ποιος δε θα θελήσει ή δε θα μπορέσει να αναγνωρίσει το δικό του πόνο και την κραυγή της δικής του ψυχής κάτω απ' τη σπαραχτική φωνή του ποιητού της Εκκλησίας μας; 

Επί πλείον πλύνόν με από της ανομίας μου
και από της αμαρτίας μου καυθάρισόν με,

κράζει ο εστεμμένος ποιητής της Παλαιάς Διαθήκης, νοσταλγώντας την καθαρότητα της «πρώτης στολής» του. Και ο βυζαντινός ποιητής μας, με τη φωνή του επιστρέφοντος ασώτου, ψάλλει μ' έναν τρόπο παράλληλο τον ύμνο της μετανοίας και της επιστροφής, όπως θα μπορούσε να τον ψάλει κάθε ορθόδοξος χριστιανός, που επιστρέφει στη μητέρα Εκκλησία, ύστερ' από την αμαρτία και την εκούσιαν αυτοεξορία του:

Της πατρώς δόξης σου αποσκιρτήσας αφρόνως,
εν κακοίς εσκόρπισα, ον μοι παρέδωκας πλούτον'
όθεν σοι, την του ασώτου φωνήν κραυγάζω'
ήμαρτον ενώπιόν σου, Πάτερ οικτίρμον'
δέξαι με μετανοούντα και ποιησόν με,
ώς ένα των μισθίων σου.

Δύο πραγματικά αριστουργήματα της βυζαντινής υμνογραφίας είναι τα πρώτα δυο ιδιόμελα του εσπερινού του Σαββάτου (του Ασώτου), οπού ψάλλονται στον πρώτον ήχο. Το δεύτερο απ' αυτά -για ν' αρχίσουμε κάπως πρωθύστερα- μας καλεί να γνωρίσουμε τη δύναμη, που κρύβει το βαθύ μυστήριο της υποδοχής του ασώτου από τον πατέρα του. Εδώ, αναπολώντας την παραβολή και την ερμηνεία της, θυμούμαστε πως όλη γενικά η ανθρωπότης είναι ένας άσωτος υιός, και πως ο Θεός και Πατέρας έσφαξε τον «μόσχον τον σιτευτόν», δηλαδή το μονάκριβο γιο του, για να μας φέρει στο δρόμο της σωτηρίας. Μας προσκαλεί ο υμνογράφος μας, λοιπόν, να θαυμάσουμε το μυστήριο της αγάπης του Πατέρα μας, που ανοίγει την αγκαλιά και την πατρικήν εστία-καρδιά του, και δέχεται πάλι τον αμαρτωλό γιο που επιστρέφει' τρέχει να τον προϋπαντήσει, καθώς τον αγναντεύει από μακριά' τον ασπάζεται, κι ας βρίσκεται ακόμη μέσα στα βρώμικα κουρέλια' του δίνει πάλι όλη του την πρώτη δόξα, και σφάζει το καλύτερο μοσχάρι για να γιορτάσει την επιστροφή και σωτηρία του παιδιού του. Και ό' αυτά όχι γι' άλλο λόγο, μα για να τα μετουσιώσουμε: από μυστήριο και τροπάριο, σε ζωή και βίωμα δικό μας:

...ίνα ημείς αξίως πολιτευσώμεθα,
τω τε θύσαντι φιλανθρώπω Πατρί
και τω ενδόξω θύματι,
τω Σωτήρι των ψυχών ημών.

Στο πρώτο από τα ιδιόμελα, που αναφέραμε βρίσκουμε κάπως διαφορετικό κλίμα, κι ένα χαρακτήρα ποιητικά γεωργικό-συμβολικό. Είναι, βέβαια, μια καθαρή αλληγορία. Μιλάει για μια χώρα, όπου ο άσωτος μπήκε υπηρέτης και βοσκός' μας μιλάει για σπαρμό, καλλιέργεια και θερισμό, για στάχια και δρεπάνια' για στοίβες από «χεριές» και δράγματα, για θημωνιές και γι' αλώνια' γι' άχυρο και λίχνισμα, γι' αμπάρια και σιταποθήκες. Όλα τούτα είναι παρμένα από τη γεωργική ζωή, που ωστόσο, με τις μηχανές που αναστάτωσαν την εποχή μας, -όχι μονάχα εμείς, οι άνθρωποι της πολιτείας, μα και οι πιο πολλοί γεωργοί των χωριών μας, μα και οι πιο πολλοί γεωργοί των χωριών μας- κοντεύουμε να τα λησμονήσουμε. 

( Σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι )

Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση
«ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ»
Αποσπασματικές αναρτήσεις εκ του βιβλίου
του Π. Β. Πάσχου: «Ο Γλυκασμός των Αγγέλων»,
εκδόσεις «Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος»,
3η έκδοση, Ιανουάριος 2003, σελ 116-120.
1η έκδοση 1975