Η ΧΕΙΡΟΤΟΝΙΑ ΤΟΥ ΕΥΓΡΑΦΟΥ ΚΟΒΑΛΕΦΣΚΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΜΑΞΙΜΟΒΙΤΣ ΚΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ''ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ''

Αριστερά ο Eugrapf Kovalevsky, μετέπειτα π. Jean-Nectaire
κατά την περίοδο της μοναχικής του κουράς και αργότερα
κατά την χειροτονία του σε Πρεσβύτερο και Επίσκοπο
από τον Άγιο Ιωάννη Μαξίμοβιτς -δίπλα του-
και τον Ρουμάνο Επίσκοπο Θεόφιλο Ιονέσκο,
αμφότεροι Ιεράρχες της POEΔ.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ

Μας ετέθη από ευγενή και διακριτικό αναγνώστη μας, το ερώτημα για το αν ο Άγιος Ιωάννης Μαξίμοβιτς χειροτόνησε στη Γαλλία το 1964, ''τον νεοπασχαλίτη ιερέα π. Eugrapf Kovalevsky εδώ''. Φυσικά η πραγματικότητα είναι διαφορετική, όσο και ιδιάζουσα για την περίπτωση του Eugrapf Kovalevsky, όπως και για τον προηγούμενο από αυτόν, πρώην Ρωμαιοκαθολικό ιερέα και αργότερα προσήλυτο στο Πατριαρχείο της Μόσχας, τον Ειρηναίο Louis-Churls Winnaert. Το ζήτημα δεν είναι καινούριο, αφού και πολύ παλαιότερα είχε απασχολήσει, ιδίως ακόμη και κληρικούς της ROCOR, οι οποίοι, όχι μόνο είχαν κατακρίνει τον άγιο, αλλά και τον είχαν κατασυκοφαντήσει για τις προθέσεις του. Κάποια πράγματα δεν μπορούμε να τα βλέπουμε ''ορθολογιστικά ασφαλείς'' εκ του μακρόθεν, αλλά σύμφωνα με τους άγραφους νόμους της ιστοριοδιφίας και της θεολογίας να εντρυφήσουμε στις συνθήκες και στις ιδιαιτερότητες κάθε εποχής. Η εργασία μας που ακολουθεί, δεν έχει σκοπό να αιτιολογήσει, αλλά να επεξηγήσει μέσα από την έρευνα τα πού, τα πότε, τα πώς και τα γιατί. Άλλωστε έχουμε διασαφηνίσει από καιρού στο αναγνωστικό μας κοινό, πως η επαγγελματική μας ιδιότητα προσδιορίζει την έρευνα προς ανάδειξη της αλήθειας και μόνο, ενώ η θεολογική μας κατάρτιση βρίσκεται ακόμη σε προνηπιακή ηλικία! Βιβλία που σχετίζονται με την ονομαζόμενη ''Δυτική Ορθοδοξία'' ή ''Ορθοδοξία Δυτικού Τυπικού'' έχουν πρόσφατα δημοσιευτεί στα Γαλλικά. Όλα προέρχονται από μια ομάδα Γάλλων, που δημιούργησαν έναν ιστότοπο για τον Επίσκοπο Jean de Saint-Denis (Eugraph Kovalevsky) στα τέλη του 2017 και συλλέγουν υλικό για τη ζωή και το έργο του. Εκτός από τον ιστότοπο, έχουν δημιουργήσει για το σκοπό αυτό έναν εκδοτικό οίκο, τον ''Εditions de Forgeville''. Αυτή η πρωτοβουλία προέρχεται από άτομα που βρίσκονται κυρίως κοντά στην ονομαζόμενη από τον Eugrapf Kovalevsky, ως ''Ορθόδοξη Εκκλησία της Γαλλίας'' (Église catholique orthodoxe de France, ECOF). Η ομάδα αυτή δεν είναι πλέον σε επαφή με καμμία Ορθόδοξη Εκκλησία, ακολουθεί τη δική της πορεία και θεωρείται, ως μη κανονική. Με τα χρόνια, ορισμένες ενορίες έχουν εγκαταλείψει την επονομαζόμενη ''Ορθόδοξη Εκκλησία της Γαλλίας'' και έχουν ενταχθεί σε κανονικές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Ένας τόμος, που πρόσφατα δημοσιεύθηκε στο Παρίσι, φέρει τον τίτλο ''L'Eveque Jean de Saint-Denis'' (σε συγγραφή και επιμέλεια της Marie-France Guillaud-Tanazacq) και καλύπτει τα έτη (1905 έως 1945). Ο δεύτερος τόμος καλύπτει τη ζωή του Kovalevsky από (το 1945 έως το 1970) και περιέχει μια λεπτομερή μελέτη για την αρχαία ιεροτελεστία της Γαλικίας (1957), αυτό που ονομάζεται ως αρχαίο ''Δυτικό Τυπικό''. Εύχεσθε!

Γιώργος  Δ. Δημακόπουλος

Δημοσιογράφος

Η ΧΕΙΡΟΤΟΝΙΑ ΤΟΥ ΕΥΓΡΑΦΟΥ ΚΟΒΑΛΕΦΣΚΙ ΑΠΟ ΤΟΝ 

ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΜΑΞΙΜΟΒΙΤΣ 

ΚΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ''ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ''

Το 1924, ένας πρώην Ρωμαιοκαθολικός ιερέας o Louis-Churls Winnaert1, μαζί με το ποίμνιό του δημιούργησαν στη Γαλλία αυτόνομα την ''Ευαγγελική Καθολική Εκκλησία'' με στοιχεία, τόσο από τον Προτεσταντισμό, όσο και από τον Καθολικισμό. Το έτος 1936, μη βρίσκοντας την αληθινή, χριστιανική πίστη έκανε αίτημα προς το Πατριαρχείο όπως προσχωρήσει μαζί με το ποίμνιό του στη Ρωσική Εκκλησία του Μητροπολίτη Σεργίου Στραγκορόντσκι2. Την ίδια χρονιά έγινε δεκτός από την Ρωσική Εκκλησία, αφού αναχειροτονήθηκε, για να αποβιώσει την επομένη χρονιά του 1937. Ο νέος ιερέας είχε ζητήσει από το Ρωσικό Πατριαρχείο να του επιτρέψουν να διατηρήσει μόνο, το προ του σχίσματος του 1054 δυτικό τυπικό στη λατρεία, τυπικό που κατά τον ίδιο ήταν πιο ευπρόσιτο στους Γάλλους, ένα ζήτημα που έγινε αποδεκτό από την Ρωσική Εκκλησία. Από τον π. Louis-Churls Winnaert ξεκίνησε η ιδέα μιας ''ορθόδοξης εκκλησίας δυτικού τυπικού'' για τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και η οποία αργότερα μεταφυτεύθηκε στο μυαλό του π. Eugrapf Kovalevsky, για τον οποίο ασχολούμαστε στη παρούσα εργασία μας.

Ο Louis-Churls Winnaert -εδώ ως πρώην Ρωμαιοκαθολικός ιερέας-
και αργότερα προσήλυτος στο Πατριαρχείο της Μόσχας, ως Ειρηναίος.

Ο Eugrapf Kovalevsky γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας, στις 26 Μαρτίου του 1905, σύμφωνα με το πάτριο, εκκλησιαστικό ημερολόγιο. Το 1920, η οικογένειά του, λόγω των κυβερνητικών διώξεων των Μπολσεβίκων3 μετακομίζει στη Γαλλία, όπου και χειροτονείται αναγνώστης από τον Μητροπολίτη Ευλόγιο Γκεοργκιέφσκι4, που μέχρι τότε ήταν Έξαρχος Δυτικής Ευρώπης και επίσκοπος Γαλλίας. Έκανε ανώτερε σπουδές θεολογίας στο πανεπιστήμιο institut saint-serge του Παρισιού. Το δε έτος 1925 ίδρυσε μαζί με Ρώσους συναδέλφους του -μαζί και με τον Μητροπολίτη Ευλόγιο- το Ορθόδοξο Θεολογικό Ινστιτούτο του Αγίου Φωτίου, στόχος του οποίου ήταν να ανακαλυφθούν εκ νέου οι ρίζες της Ορθοδοξίας στην Γαλλία, πριν το μεγάλο Σχίσμα του 1054. Το ινστιτούτο αυτό σύντομα έγινε πνευματικό κέντρο καταφυγής πολλών γνωστών θεολόγων της εποχής, συμπεριλαμβανομένων του π. Γεωργίου Φλορόφσκι, του Αλεξάνδρου Σμέμαν, του Ιωάννη Μάγεντορφ και άλλων.

Η χειροτονία σε Επίσκοπο του Eugrapf Kovalevsky, αφού ήδη
είχε προηγηθεί η κουρά του σε μοναχό και κατόπιν πρεσβύτερο
με το όνομα  Jean-Nectaire,
Ιωάννης (προς τιμήν του Αγίου Ιωάννη της Κροστάνδης) και
Νεκτάριος (προς τιμήν του Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως.

Το 1927, υπήρξε ένας από τους ιδρυτές της πρώτης γαλλόφωνης Ορθόδοξης ενορίας. Στις 6 Μαρτίου του 1937, ο Eugrapf Kovalevsky χειροτονήθηκε ιερέας από τον Μητροπολίτη Λιθουανίας Ελευθέριο Μπογκογιαβλένσκι5, Έξαρχο του Πατριαρχείου Μόσχας στη Δυτική Ευρώπη, που είχε αντικαταστήσει τον προηγούμενο Μητροπολίτη Ευλόγιο Γκεοργκιέφσκι. Το 1940, αιχμαλωτίστηκε από τους Γερμανούς κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και έγινε ιερέας των Ορθόδοξων του Γαλλικού στρατού. Το 1944 απελευθερώθηκε και επέστρεψε στο Παρίσι, ιδρύοντας το Γαλλικό Ορθόδοξο Ινστιτούτο ''Saint-Denys l'Aréopagite''6, ''Άγιος Διονύσιος ο Αεροπαγίτης''. Μετά το 1946, ο π. Eugrapf Kovalevsky άρχισε να ανασυνθέτει μια Ιεροτελεστία της αρχαίας Γαλικίας7, βασισμένος σε συγγράμματα του Αγίου Γερμανού επισκόπου Παρισίων8 (6ος αιώνας). Ουσιαστικά επρόκειτο για δυτικές λειτουργίες προ του σχίσματος του 1054 και κάποιες βυζαντινές προσθήκες, ετοιμάζοντας με αυτόν τον τρόπο το Δυτικό Τυπικό στη λατρεία.

Ο Αρχιμανδρίτης και αργότερα Επίσκοπος Alexis van der Mensbrugghe
 της ''Ορθόδοξης Γαλλικής Εκκλησίας'' Δυτικού Τυπικού.

Στο κύκλο του π. Eugrapf Kovalevsky βρισκόταν και ο Αρχιμανδρίτης Alexis van der Mensbrugghe9, πρώην Ρωμαιοκαθολικός μοναχός και μετέπειτα χειροτονημένος ιερέας του Πατριαρχείου της Μόσχας, ο οποίος προσπάθησε να αποκαταστήσει το αρχαίο ρωμαικό Τυπικό, αντικαθιστώντας τις μεσαιωνικές επιδράσεις, με γαλλικές και βυζαντινές επεμβάσεις. Ανάμεσα στους δύο επήλθε μία σύγκρουση, αποτέλεσμα της οποίας ήταν το οριακό έτος του 1953. Τότε η Ρωσική Εκκλησία, πιέζοντας για επαναφορά του Ανατολικού Τυπικού και λαμβάνοντας υπ' όψιν της κάποιες κατηγορίες -που αποδείχθηκαν αβάσιμες- κατά του π. Eugrapf, χειροτόνησε τον Αρχιμανδρίτη Alexis van der Mensbrugghe, Επίσκοπο στη Γαλλία. Μετά από αυτό, ο δεύτερος αποχώρησε από το Πατριαρχείο της Μόσχας, ονομάζοντας την εκκλησία του, ως ''Ορθόδοξη Εκκλησία της Γαλλίας''. Ύστερα από αρκετά χρόνια απομόνωσης, η αυτή Εκκλησία αναγνωρίστηκε, ως αυτόνομη, από τον Αρχιεπίσκοπο της Ρωσικής Συνόδου της Διασποράς (ROCOR), Αναστάσιο Gribanovsky10, και περιήλθε σε κοινωνία με την ROCOR, από το 1959 μέχρι το 1966.

Η χειροτονία του π. Jean-Nectaire Kovalevsky σε Επίσκοπο
από τον Άγιο Ιωάννη Μαξίμοβιτς
και τον Ρουμάνο Επίσκοπο Θεόφιλο Ιονέσκο το 1964.
 

Στη συμφωνία που υπέγραψαν τα δύο μέρη τονιζόταν, πως θα τηρούνταν όλα τα δόγματα της Ορθόδοξης Εκκλησίας και το εκκλησιαστικό εορτολόγιο, το μόνο που επιτρεπόταν -σε ένα πειραματικό στάδιο- ήταν η λειτουργία του Δυτικού Τυπικού11. Εδώ να αναφέρουμε, πως οι ναοί της περί ης ο λόγος Εκκλησίας στη Γαλλία δεν εκοσμούντο από αγάλματα, αναγεννησιακές εικόνες κ.λ.π., όπως στις καθολικές εκκλησίες. Χρησιμοποιούνταν μόνο οι βυζαντινές εικόνες στη θεία λατρεία και φυσικά το ζυμωμένο ψωμί στην ετοιμασία της Θείας Μετάληψης. Έτσι, φτάνουμε στο έτος 1964, όπου ο Άγιος Ιωάννης Μαξίμοβιτς, ως Αρχιεπίσκοπος Δυτικής Ευρώπης, ο οποίος βρισκόταν ήδη εγκατεστημένος στη Γαλλία από το 1951, σε συνεννόηση με την ROCOR, προχωρεί στην μοναχική κουρά12 του Eugrapf Kovalevsky, δίδοντάς του το όνομα Jean-Nectaire, Ιωάννης (προς τιμήν του Αγίου Ιωάννη της Κροστάνδης) και Νεκτάριος (προς τιμήν του Αγίου Νεκταρίου.

Ο π. Jean-Nectaire μαζί με τον π. Γερμανό.

Αμέσως μετά, ο ήδη Μοναχός Jean-Nectaire, χειροτονήθηκε13 από τους δύο Επισκόπους της ROCOR (ο δεύτερος ήταν ο Ρουμάνος Επίσκοπος Θεόφιλος Ιονέσκο, σε Πρεσβύτερο και Επίσκοπο αντίστοιχα. Όμως, δύο χρόνια μετά -στις 2 Ιουλίου 1964- κοιμήθηκε ο Άγιος Ιωάννης Μαξίμοβιτς και πλέον ο Επίσκοπος Jean-Nectaire Kovalevsky δεν βρήκε υποστήριξη για την λειτουργία του ιδιόρρυθμου αυτού ''Δυτικού Τυπικού'', από τη Σύνοδο των Ρώσων της Διασποράς, γεγονός που σήμανε το τέλος της κοινωνίας με την ROCOR. Το έτος 1970 κοιμήθηκε και ο Επίσκοπος Jean-Nectaire Kovalevsky και η Εκκλησία του14 θα βρει -το 1972- πνευματική στέγη στην Ρουμανική Εκκλησία. Τότε, ο Gilles Bertrand-Hardy χειροτονήθηκε μοναχός με το όνομα Germain και κατόπιν Πρεσβύτερος και Επίσκοπος της επισκοπής του Αγίου Διονυσίου Αεροπαγίτη (Saint-Denis). Το 1993 όμως, μετά από μακρά σύγκρουση που προέκυψε από την αυξανόμενη αντιπάθεια μεταξύ των Ανατολικών, Ορθόδοξων Εκκλησιών προς μια δυτική λειτουργική και πολιτιστική έκφραση της Ορθοδοξίας και η Ρουμανική Εκκλησία διέκοψε την κοινωνία της με την εν λόγω ορθόδοξη εκκλησία δυτικού τυπικού.

Η Αδελφότητα του Αγίου Διονυσίου Αεροπαγίτη (Saint-Denis) στο Παρίσι.

Π α ρ α π ο μ π έ ς - Ε π ι σ η μ ά ν σ ε ι ς

1. Ο Louis-Charles Winnaert γεννήθηκε στο Dunkirk της Γαλλίας, στις 4 Ιουνίου του 1880. Το 1905 χειροτονήθηκε ιερέας στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, γρήγορα όμως έγινε υποστηρικτής των ''Μοντερνιστών'' και ως συνέπεια εγκατέλειψε την κοινωνία με τη Ρώμη, δημοσιεύοντας το 1919 ένα σύγγραμμα υπό τον τίτλο ''Προς έναν ελεύθερο Καθολικισμό''. Στη συνέχεια πλησίασε την φιλελεύθερη Καθολική Εκκλησία και χειροτονήθηκε επίσκοπος από τον κ. James Ingall Wedgwood, με την εκκλησία του να αποκαλείται ''Ευαγγελική Καθολική Εκκλησία''. Από το 1927 ήρθε σε επαφή με κύκλους του ''Ινστιτούτου του Αγίου Φωτίου'' και μέσω αυτού, με τον Μητροπολίτη Σέργιο του Πατριαρχείου Μόσχας. Ο τελευταίος ήρθε σε κοινωνία με την Εκκλησία του Winnaert, χειροτονήθηκε ορθόδοξος ιερέας και εξουσιοδοτήθηκε να ασκήσει τη Δυτική ιεροτελεστία, με διάταγμα του 1936.

2. Στις 5 Μαίου 1922, ο Άγιος Πατριάρχης Ρωσίας Τύχων φυλακίστηκε από το Κομμουνιστικό καθεστώς και δημιουργήθηκε ένα σχίσμα ''ανακαινιστών'' από τις μυστικές υπηρεσίες του κράτους, που αυτοονομάστηκε ''Ζώσα Εκκλησία''... Αυτή η ψευδοεκκλησία χειραγωγήθηκε υπό τον Σέργιο (1867-1944), κατά κόσμον Ιβάν Νικολάεβιτς Στραγκορόντσκη και αναγνωρίστηκε από ένα πολύ μικρό μέρος του κλήρου, καθώς η πλειοψηφία του δεν την αναγνώρισε ποτέ. Ο Πατριάρχης Τύχων, την καταδίκασε με την από 15/07/1923 Εγκύκλιό του και με τον από 02/04/1924 αφορισμό του.

3. Βλ: Ναταλίας Demushkina: ''Η Θεολογία της απολύτρωσης κατά τον Αρχιεπίσκοπο Πολτάβας Θεοφάνη Μπυστρόφ (1874-1940)'', Θεσσαλονίκη 2011. ''Ο διωγμός κατά της Ρωσικής Εκκλησίας είχε αρχίσει ήδη από το 1917. Μέχρι το 1919 οι περίφημοι ναοί του Κρεμλίνου είχαν κλειστεί, όπως και τα εκκλησιαστικά τυπογραφεία. 28 ιεράρχες είχαν φονευθεί, με πρώτο τον έχοντα τα πρεσβεία της αρχιεροσύνης μητροπολίτη Κιέβου Βλαδίμηρο και χιλιάδες κληρικοί είχαν φονευθεί, εξορισθεί ή φυλακισθεί. Από τους χιλιάδες ναούς της Ρωσίας, πολλοί καταστράφηκαν ή άλλαξαν χρήση, καθώς και οι περισσότερες από τις μονές μετατράπηκαν σε στρατόπεδα ή άσυλα. Από το 1919 μέχρι το 1922 τα άφθαρτα λείψανα 63 αγίων αφαιρέθηκαν από τους τόπους λατρείας, διακωμωδήθηκαν, υποβλήθηκαν σε δήθεν επιστημονικές εξετάσεις, παρουσιάστηκαν σαν μούμιες ή και πλαστά, άλλα καταστράφηκαν και άλλα εκτέθηκαν σε αντιθρησκευτικά μουσεία''.

4. Τον Αύγουστο του 1937, ο Μητροπολίτης Ευλόγιος (Georgievsky) υπέρμαχος της λεγόμενης οικουμενικής κίνησης συμμετείχε στη γνωστή ''Διάσκεψη πίστης και τάξης'', μιας ευρείας ποικιλίας χριστιανών στο Εδιμβούργο της Σκωτίας. Υπήρχαν πολλά είδη ορθόδοξων χριστιανών επισκόπων, ιερέων και μελετητών μεταξύ των 414 αντιπροσώπων από 122 χριστιανικές κοινότητες σε 43 διαφορετικές χώρες. Το συνέδριο, που διήρκεσε ένα δεκαπενθήμερο, με επικεφαλής τον Δρ. William Temple, τον Αγγλικανικό Αρχιεπίσκοπο της Υόρκης. Αυτό το συνέδριο αποφάσισε να σχηματίσει το ''Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών''. Διετέλεσε συμπρόεδρος του Ορθόδοξου-Αγγλικανικού διαλόγου (από το 1928). Στα Συνέδρια των Χριστιανικών Εκκλησιών στη Λωζάνη (1927) και στο Εδιμβούργο (1937), συμμετείχε σε κοινές ομιλίες εκπροσώπων των Ορθόδοξων Εκκλησιών, στις οποίες περιγράφεται η θέση του απαραβίαστου των θεμελίων των ορθόδοξων χριστιανικών θρησκειών.

5. Γεννήθηκε στο Νόβι Οσκόλ του Κυβερνείου Κούρσκ στις 14 Σεπτεμβρίου 1868. Το 1904 εκάρη μοναχός. Στις 11 Ιουλίου 1921 προήχθη σε Αρχιεπίσκοπο και εξελέγη Αρχιεπίσκοπος Βίλνας και Λιθουανίας. Το 1923 απελάθηκε από την Πολωνία και εγκαταστάθηκε στο Κοβνό (Κάουνας) προσωρινή πρωτεύουσα της Λιθουανίας. Στις 28 Νοεμβρίου 1928 προήχθη σε Μητροπολίτη. Κοιμήθηκε στη Βίλνα στις 31 Δεκεμβρίου 1940.

6. Το Θεολογικό Ινστιτούτο ''Άγιος Διονύσιος ο Αεροπαγίτης'' (St. Denys Theological Institute) είναι ένα ορθόδοξο, θεολογικό ίδρυμα στο Παρίσι. Το ινστιτούτο λειτουργεί υπό την αιγίδα της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Γαλλίας. Το ίδρυμα ιδρύθηκε με τη βοήθεια της ''Αδελφότητας του Αγίου Φωτίου'', ως αναφέραμε παραπάνω.

7. Βλ. Βασιλείου Ευσταθίου, Δρ. Φυσικής, πτ. Θεολογίας (Τμ. Κοιν. Θ. ΕΚΠΑ): ''Oρθοδοξία αλά Λατινικά (ή Δυτικού Τυπικού)''. ''Την δεκαετία του 1840, ο Ουίλιαμ Πάλμερ αλληλογραφούσε με τον Μητροπολίτη Άγιο Φιλάρετο της Μόσχας, και τον π. Αλέξιο Στεφάνοβιτς Χομιάκοφ με αντικείμενο την μελέτη ίδρυσης μιας Δυτικού Τυπικού Ορθοδόξου Εκκλησίας στην Αγγλία, το οποίο εκ των πραγμάτων δεν ήταν τελικά δυνατόν να πραγματοποιηθεί τότε, λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων. Ο πρώην Ρωμαιοκαθολικός ιερέας Ιούλιος Ιωσήφ Όβερμπεκ, αφού μετεστράφει στον Λουθηρανισμό, μετά την μελέτη του Αγγλικανισμού και της Ορθοδοξίας, το 1865 εἰσήλθε διά του π. Εὐγενίου Ποπόφ στην Ορθοδοξία. Έκανε γνωστό το αίτημά του για μια Δυτικού Τυπικού Ορθόδοξη Εκκλησία. Το 1870, το αίτημά του εγκρίθηκε από την Συνοδική Επιτροπή στην Αγία Πετρούπολη, που είχε συστήσει η "Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (1721–1917). Η Σύνοδος της Ρωσικής Ἱεραρχίας ορίστηκε να παρουσιάσει μια αναθεωρημένη Δυτική Λειτουργία, πράγμα που το έκανε το ίδιο έτος, και εγκρίθηκε για χρήση (αρχικά στις Βρετανικές Νήσους)''.

8. Άγιος Γερμανός Επίσκοπος Παρισίων. Ο Άγιος Γερμανός γεννήθηκε στην πόλη Αουτόν της Γαλλίας το 496 μ.Χ. Από αγάπη προς τον Θεό ακολούθησε τον μοναχικό βίο και εκάρη μοναχός. Διετέλεσε ηγούμενος της μονής του Αγίου Συμφοριανού (+ 22 Αυγούστου) και το 556 μ.Χ. εξελέγη Επίσκοπος της πόλεως των Παρισίων. Διακρίθηκε για την αγιότητα του βίου του, την ακτημοσύνη και τη φιλανθρωπία του. Γι' αυτό και αποκαλείται ''πατέρας και προστάτης των πτωχών''. Ο Θεός του δώρισε το χάρισμα της θαυματουργίας. Κοιμήθηκε ειρηνικά το 576 μ.Χ. Εορτάζει στις 28 Μαίου.

9. Βλ. Βασιλείου Ευσταθίου, Δρ. Φυσικής, πτ. Θεολογίας (Τμ. Κοιν. Θ. ΕΚΠΑ): ''Oρθοδοξία αλά Λατινικά (ή Δυτικού Τυπικού)'' εδώ.

10. Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος της ROCOR ανέβηκε στη θέση του Μητροπολίτη και διορίστηκε βοηθός του Μητροπολίτη Αντωνίου (Khrapovitsky). Μετά το θάνατο του Μητροπολίτη Αντωνίου το 1936 εξελέγη ομόφωνα ως νέος Πρώτος Ιεράρχης της ROCOR. Το 1938, ο Μητροπολίτης Αναστάσιος προήδρευσε του δεύτερου Συμβουλίου της Ρωσικής Διασποράς Εκτός Ρωσίας. Λόγω της κακής του υγείας, ο Μητροπολίτης Αναστάσιος υπέβαλε αίτηση για την εκλογή διαδόχου το 1964. Για το σκοπό αυτό, το Συμβούλιο των Επισκόπων συνεδρίασε στις 27 Μαίου 1964 και εξέλεξε τον Άγιο Επίσκοπο Φιλάρετο Βοζνενσένκι του Μπρίσμπειν.

11. Βλ. Maria Hammerli και Jean - Francois Mayer: ''Orthodox indentities in Western Europe, Αγγλία 2014.

12. Βλ. περιοδικό ''Άγιοι Κολλυβάδες του π. Νικολάου Δημαρά, με αφιέρωμα στον Άγιο Ιωάννη Μαξίμοβιτς, σελ. 19-20 ακολούθως εδώ: ''Μερικοί, βέβαια, Ιεράρχες αντέδρασαν, και γι' αυτό πολέμησαν στην συνέχεια τον Άγιο, όταν εκείνος μαζί με τον Αρχιεπίσκοπο Χιλής Θεόφιλο Ιονέσκο χειροτόνησαν ως Eπίσκοπο Γαλλίας τον π. Εύγραφο Κοβαλέφσκι, που του έδωσε το όνομα του αγαπημένου του Αγίου Ιωάννου της Κρονστάνδης, όταν πριν την Eπισκοπική χειροτονία τον έκειρε Μοναχό. Τον έντυσε με το ράσο και το μοναχικό κουκούλι του προηγούμενου Αγίου Ιεράρχου του Σάν Φραντσίσκο, Αρχιεπικόπου Τύχωνος, πού είχε κατανοήσει και υποστηρίξει το γαλλικό Eγχείρημα. Ο Αρχιεπίσκοπος Ιωάννης τέλεσε την Θεία Λειτουργία του Αγίου Γερμανού των Παρισίων στα γαλλικά, κατά το παλαιό τυπικό της δυτικής εκκλησίας, μαζί με τον γαλλικό κλήρο, και στην συνέχεια έλαβε χώρα Eπισκοπική χειροτονία. Αυτό ξένισε και προκάλεσε αντιδράσεις, όπως ήταν φυσικό, και γι' αυτό κατακρίθηκε ο Άγιος Ιωάννης. Ωστόσο όλες οι αποφάσεις του υπαγορεύονταν από την υπέρμετρη αγάπη του για την Ιεραποστολή, όπως και οι ενέργειές του να αναδείξει τους αγίους της Δυτικής Ευρώπης προ του Σχίσματος, που είχαν ξεχασθεί μετά την πτώση του Παπισμού και των Λατίνων από την Ορθοδοξία! Ακόμη και αν θεωρήσουμε όλοι οι νγνωστικοί των Εσχάτων χρόνων, με βάση τα δικά μας κριτήρια της σήμερον, ως "σφάλμα" την ενέργεια αυτή του αγίου Ιωάννου του Μαξίμοβιτς, ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, στον Επιτάφιον εις τον Μέγαν Βασίλειον μας διδάσκει ότι: "Άπτεται γάρ ου των πολλών μόνον, αλλά και των αρίστωνο μώμος,ου μόνον αν είναι του Θεού το παντελώς άπταιστον και αναλοίωτον πάθεσι". Ο Άγιος δεν είναι αλάθητος. Αρκεί να θυμηθούμε την έριδα μεταξύ του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου και του αγίου Επιφανίου Κύπρου, την μεγάλη διαμάχη μεταξύ του Μεγάλου Φωτίου και του αγίου Ιγνατίου στην Κωνσταντινούπολη και την αφισβήτηση για πολλά χρόνια της αγιότητος του Χρυσορρήμονος Πατρός από τον Μέγαν Κύριλλον, Πατριάρχην Αλεξανδρείας. Ουδείς είναι αναμάρτητος, όπως το διδάσκει και ο ίδιος ο Κύριος στο Ευαγγέλιον. Ούτε ο άγιος! Άγιος, κατά τον Άγιον Ισαάκ τον Σύρον, σημαίνει "πορεία ψυχής συνεχώς μετανοούσης και διά κρείττονα βιαζομένης". Στην πορεία προς την Θέωση υπάρχουν πτώσεις και ολισθήματα, ακόμη και στο πεδίοτης διδασκαλίας και της συγγραφής!''

13. Βλ. Maria Hammerli και Jean - Francois Mayer: ''Orthodox indentities in Western Europe, Αγγλία 2014.13. Βλ. Βασιλείου Πνευματικάκη: ''L’émigration russe et la naissance d’une orthodoxie française 1925-1953''.

14. Το 1972 η ομάδα αυτή έγινε δεκτή από το Πατριαρχείο Ρουμανίας με τον τίτλο "Ορθόδοξη Καθολική Επισκοπή Γαλλίας". Ο επικεφαλής της ομάδας Gilles Bertrand-Hardy εκάρη μοναχός με το όνομα Γερμανός και στις 11 Ιουνίου 1972 χειροτονήθηκε Επίσκοπος Αγίου Διονυσίου. Στις 23 Ιανουαρίου 1993 το Πατριαρχείο Ρουμανίας διέκοψε κάθε κανονική σχέση με τον Επίσκοπο Γερμανό. Για όσες ενορίες συνέχισαν να υπάγονται στην Εκκλησία της Ρουμανίας τέθηκε επικεφαλής ο αδελφός του Διονυσίου Πρωθιερέας Γρηγόριος Bertrand-Hardy. Ο Γερμανός ονόμασε την ομάδα του "Ορθόδοξη Εκκλησία της Γαλλίας" , η οποία συνεχίζει να υφίσταται χωρίς κανονικούς δεσμούς με την υπόλοιπη Ορθόδοξη Εκκλησία.

14. Μετάφραση από τα αγγλικά κείμενα, Ζωή Δημακοπούλου, φοιτήτρια Αγγλικής γλώσσας και Φιλολογίας στο Ε.Κ.Π.Α.

15. Μετάφραση εκ των γαλλικών κειμένων, Απόστολος Μωραίτης, καθηγητής Γαλλικής Φιλολογίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

16. Ο ιστότοπος φίλων του Ευγράφου Κοβαλέφσκι, οι οποίοι τον έχουν ανακηρύξει και ως άγιο βρίσκεται εδώ.

17. Πολλοί αναγνώστες -ίσως θεωρήσουν- πως πρόκειται για μια μορφή Ουνίας. Στην Ουνία -όπως λ.χ. στη χώρα μας- οι παπικοί κληρικοί παρουσιάζονται ως Ορθόδοξοι, αλλά μνημονεύουν τον Πάπα Ρώμης. Στην συγκεκριμένη και μόνο περίπτωση, Ορθόδοξοι παρουσιάζονται ως Ορθόδοξοι -εξού και το όνομα της Εκκλησίας τους- και μνημόνευαν τον οικείο Επίσκοπο, τον Αρχιεπίσκοπο Δυτικής Ευρώπης της ROCOR. Σήμερα -δυστυχώς- η υπό τον Αρχιεπίσκοπο Ιλαρίωνα ROCOR έχει δημιουργήσει στο εξωτερικό τοπικές εκκλησίες με πραγματικούς Ουνίτες Οικουμενιστές, όπως και σε μερικές τοπικές Εκκλησίες του Οικουμενικού Πατριαρχείου ποιούν το αυτό.