Συνακόλουθες αναρτήσεις εκ του βιβλίου
του Οσίου Θεοφάνους του Εγκλείστου (1815 - 1894),
<<Χειραγωγία στην Πνευματική Ζωή>>,
(αποσπάσματα επιστολών),
έκδοση της Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Μήλεσι Αττικής,
έκδοση δωδεκάτη, Απρίλιος 2019, σελ. 67-75.
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένων
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.
Εισαγωγικό σημείωμα
Ο Όσιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος, μεγάλος Ρώσος ιεράρχης και συγγραφέας του 19ου αιώνα, είναι ήδη γνωστός στο ελληνορθόδοξο αναγνωστικό κοινό από τις ομιλίες του <<ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΑΔΕΛΦΕΣ ΜΟΝΑΧΕΣ>> και από το <<ΑΠΑΝΘΙΣΜΑ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ>> του, δύο παλαιότερες εκδόσεις μας, του 1979 και του 1984 αντίστοιχα, με επανειλημμένες ανατυπώσεις μέχρι σήμερα. Ο αναγνώστης μπορεί να βρει σ' αυτές εκτενές βιογραφικό σημείωμα του οσίου. Έτσι περιοριζόμαστε εδώ μόνο σ' ένα σκιαγράφημα της ζωής του. Γεννήθηκε το 1815 σ' ένα χωριό της επαρχίας Ορλώφ. Σπούδασε στο Εκκλησιαστικό Σεμινάριο της γενέτειράς του και στη Θεολογική Ακαδημία του Κιέβου. Αμέσως μετά την αποφοίτησή του, το 1841, μοναχός ήδη, χειροτονήθηκε διάκονος και πρεσβύτερος. Δίδαξε σε διάφορες εκκλησιαστικές σχολές. Το 1857 έγινε πρύτανης της Θεολογικής Ακαδημίας της Πετρουπόλεως. Στα 44 χρόνια του χειροτονήθηκε επίσκοπος Ταμπώφ. Αργότερα καταστάθηκε στην επαρχία Βλαδιμίρ. Ως ποιμενάρχης εργάστηκε με περισσό ζήλο για την εποικοδομή και τη σωτηρία των ψυχών που του εμπιστεύθηκε ο Θεός. Έγραψε πολλά πνευματικά και ερμηνευτικά έργα. Μετέφρασε στα ρωσικά τη Φιλοκαλία, με σημαντικές προσθαφαιρέσεις. Το 1866,ύστερ' από είκοσι πέντε χρόνια καρποφόρας εκκλησιαστικής διακονίας, παραιτήθηκε από την επισκοπική του έδρα για να ζήσει ασκητικά. Κλείστηκε σ' ένα κελλί, στην έρημο Βισένσκ -γι' αυτό επονομάστηκε Βισένσκυ-, και διέμεινε εκεί ως την οσιακή κοίμησή του, το 1894. Περίπου έναν αιώνα αργότερα, το 1988, διακηρύχθηκε επίσημα η αγιότητά του από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ρωσίας. Στο διάστημα του εικοσιπεντάχρονου εγκλεισμού του, ο ασκητής ιεράρχης ασχολήθηκε συστηματικά με την εποικοδομητική επιστολογραφία. Καθημερινά έφταναν στο κελλί του από είκοσι μέχρι σαράντα γράμματα, από διάφορα πρόσωπα και με διάφορα ερωτήματα. Συνήθως απαντούσε σε όλα. Έτσι, ως την εκδημία του, έγραψε χιλιάδες επιστολές πάνω σε θέματα χριστιανικής πίστεως και ζωής, πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν σε τόμους όσο ακόμα ζούσε. Διακρίνονται για την απλότητα και την αμεσότητά τους, αλλά και για το ορθόδοξο ήθος, το εκκλησιαστικό φρόνημα, την πατερική διάκριση, την αγιογραφική θεμελίωσή τους. Το βιβλίο τούτο είναι ένα ακόμη ανθολόγημα επιστολικών παραινέσεων του οσίου Θεοφάνους, που αναφέρονται σε προβλήματα του εσωτερικού αγώνα και του καθημερινού βίου των πιστών, στρέφονται δηλαδή, άμεσα ή έμμεσα, γύρω από την πνευματική ζωή, στην οποία χειραγωγούν τον αναγνώστη δίχως σύστημα και μέθοδο, ελεύθερα, φυσικά και ζωντανά. <<Ζήστε πνευματικά>>, έγραφε ο άγιος επίσκοπος σε μια χριστιανή του καιρού του. Με την ίδια φιλάδελφη προτροπή παραδίνουμε τον μικρό τούτο θησαυρό των σοφών συμβουλών του στα χέρια των χριστιανών του καιρού μας -όσων εγκάρδια ποθούν <<περπατήσαι αξίως του Κυρίου εις πάσαν αρέσκειαν, εν παντί έργω αγαθώ καρποφορούντες και αυξανόμενοι εις την επίγνωσιν του Θεού>> (Κολ. 1:10).
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ
( Ε κ τ ο υ π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο υ )
Οι προσευχές των αγίων για μας. Όλοι οι άγιοι στους ουρανούς αποτελούν ένα σώμα, μιά στρατιά, ένα <<νέφος>> (Εβρ. 12:1). Όταν, λοιπόν, ζητάμε τη μεσιτεία του ενός ή του άλλου αγίου, πιστεύω πως παρακαλούν τον Κύριο για χάρη μας όλοι μαζί, με πρώτη της Υπεραγία Θεοτόκο. Προσευχή γι' αυτούς που βαδίζουν στο δρόμο της απώλειας.
Πονάτε και προσεύχεστε για τους συγγενείς σας, που βαδίζουν στο δρόμο της απώλειας. Η θλίψη σας και η προσευχή σας γι' αυτούς είναι ευάρεστη στο Θεό. Αν δεν έχει σβηστεί καθετί καλό από τις ψυχές τους, αν υπάρχει ακόμα μέσα τους κάτι, που να επιτρέπει και στην προσευχή σας να καρποφορήσει και στη χάρη του Θεού να ενεργήσει, τότε θα συνέλθουν, θα μετανοήσουν, θα δουν το φως του Κυρίου και θ' ακολουθήσουν το δρόμο Του. Να προσεύχεστε όσο μπορείτε πιο εγκάρδια.
Η θερμή και καλοπροαίρετη προσευχή σας δεν θ' αφήσει αδιάφορες τις ψυχές τους -γιατί οι ψυχές επικοινωνούν μυστικά- και δεν θα μείνει ατελέσφορη: Θα σκορπίσει τούς ολέθριους λογισμούς τους και θα τις οδηγήσει στη θεογνωσία. Προσευχή για το θάνατο. Μερικοί ζήτησαν από το Θεό να πεθάνουν. Και εισακούστηκαν. Για μας, πάντως, είναι καλύτερα να δεχόμαστε με υποταγή ό,τι προσφέρει ή παραχωρεί η αγάπη του Κυρίου –ζωή ή θάνατο, υγεία ή αρρώστια, πλούτο ή φτώχεια...
Καί γιά όλα να Τον ευχαριστούμε. Προσευχή στην εκκλησία και προσευχή στο σπίτι. Η εκκλησία, ο ναός του Θεού, είναι η παρηγοριά μας. Ευγνωμοσύνη χρωστάμε στον Κύριο, που μας αξιώνει να νιώθουμε ολοκάθαρα πόσο ευεργετική είναι η παραμονή μας μέσα στην εκκλησία. Μπορούμε, βέβαια, και στο σπίτι μας να προσευχηθούμε, όχι όμως, όπως στο σπίτι του Θεού. Ο καθημερινός κανόνας προσευχής.
Το περιεχόμενο του καθημερινού σας κανόνα δεν έχει τόση σημασία. Κάθε κανόνας είναι καλός, αφού αποτελείται από προσευχές στον πανάγαθο Κύριο και τους αγίους Του. Το πιο σημαντικό είναι, όποιον κανόνα κι αν κάνετε, να κρατάτε το νου και την καρδιά σας προσκολλημένα στο Θεό, να στέκεστε με την ψυχή γεμάτη ευλάβεια μπροστά Του... Ποτέ μην κάνετε βιαστικά τον κανόνα σας.
Να λέτε τις προσευχές ήρεμα, με την προσοχή σας συγκεντρωμένη στις λέξεις και τα νοήματα. Λίγη ώρα πριν προσευχηθείτε, να προετοιμάζεστε κατάλληλα, αποδιώχνοντας κάθε εγκόσμια μέριμνα, κάθε γήινο λογισμό, και προσπαθώντας να ενώσετε όλες τις δυνάμεις της ψυχής σας στην ύψιστη, στην ουράνια εργασία της νοερής κοινωνίας με τον Πλάστη και Σωτήρα σας.
Το κύριο προκαταρκτικό βίωμά σας ας είναι η μετάνοια, η βαθειά και ειλικρινής μετάνοια για τις αμαρτίες σας. <<Πνεύμα συντετριμμένον, καρδίαν συντετριμμένην και τεταπεινωμένην ο Θεός ουκ εξουδενώσει>> (Ψαλμ. 50:19). Σε κάθε κανόνα, για την άφεση των αμαρτιών σας να προσεύχεστε. Αν αυτό έκαναν όλοι οι άγιοι, πολύ περισσότερο οφείλουμε να το κάνουμε εμείς, οι βυθισμένοι στις ανομίες.
Λέει χαρακτηριστικά ο όσιος Ιωάννης ο Σιναΐτης: <<Κι αν ακόμα έχεις ανεβεί όλη την κλίμακα των αρετών, και τότε πάλι να προσεύχεσαι για την άφεση των αμαρτιών σου, ακούγοντας τον Παύλο να κραυγάζει: <<Αμαρτωλών πρώτος είμι εγώ>>. Με την προσευχή πρέπει ν' αγωνιστούμε για να κατορθώσουμε τούτο: Να φλογιστεί η καρδιά μας από αγάπη στο Θεό και για να μην απομακρύνεται καθόλου απ' Αυτόν.
Η ευχή του Ιησού –<<Κύριε Ιησού Χριστέ, (Υιέ του Θεού,) ελέησόν με (τον αμαρτωλόν)>>- είναι η πιο κατάλληλη για την επίτευξη του σκοπού μας. Αυτή τη μικρή προσευχή να τη λέτε συχνά, ακατάπαυστα αν είναι δυνατόν, ώστε να τη συνηθίσει τελικά η γλώσσα σας και να την επαναλαμβάνει αβίαστα. Επιτρέψτε μου να σας τονίσω, ότι η πρόοδος στην προσευχή εξαρτάται και από την απόκτηση των αρετών, προπαντός της ταπεινώσεως και της απαρνήσεως του εγωιστικού θελήματος.
Πρέπει ακόμα να έχετε πάντα την ακράδαντη πίστη ότι ο Θεός βλέπει όλες τις πράξεις σας, ακούει όλα τα λόγια σας, γνωρίζει όλους τούς λογισμούς σας. Γι' αυτό πρέπει να προσέχετε τον εαυτό σας και ν' αποφεύγετε καθετί εφάμαρτο. Αστραπιαία γεννιούνται μέσα σας νοήματα και αισθήματα πονηρά; Αστραπιαία διώξτε τα κι εσείς μακριά, μετανοώντας και ζητώντας συγχώρηση από τον πολυεύσπλαχνο Κύριο. Μη νομίζετε ότι, εκτελώντας με εξωτερική ακρίβεια και τυπικότητα τον καθημερινό σας κανόνα, κάνετε κάτι σπουδαίο.
Όλη η αξία του κανόνα και κάθε προσευχής βρίσκεται στην εσωτερική συντριβή και στην καρδιακή κένωση ενώπιον του Θεού. Οι άγιοι πατέρες λένε, πως, αν κάποιος δεν αισθάνεται σαν κατάδικος όταν προσεύχεται, μοιάζει με το Φαρισαίο της ευαγγελικής παραβολής και μάταια απευθύνεται στον Κύριο. Στην προσευχή, λοιπόν, να στέκεστε σαν να βρίσκεστε μπροστά στο φοβερό μελλοντικό δικαστήριο, περιμένοντας να βγει η τελική απόφαση του Θεού για σας: <<Δεύτε!...>> ή <<Πορεύεσθε απ' εμού!...>> (Ματθ. 25:34, 41). Με κάθε τρόπο ν' αποφεύγετε την αυτοματική, τη μηχανική εκτέλεση του κανόνα σας. Να είστε -ας το πω έτσι- κύριος του κανόνα και όχι δούλος του.
Μόνο του Θεού να είστε δούλος, αφιερώνοντας κάθε στιγμή της ζωής σας σ' Εκείνον και προσπαθώντας να Τον ευαρεστήσετε με κάθε ενέργειά σας. Όταν έχετε τόσο πολλές εργασίες, ώστε είναι αδύνατη η εκτέλεση ολόκληρου του κανόνα σας, μπορείτε, σε συνεννόηση με τον πνευματικό σας, να τον μειώσετε. Ποτέ, όμως, μην τον κάνετε βιαστικά. Στον Θεό, τον δημιουργό μας και ευεργέτη μας, δεν πρέπει ν' απευθυνόμαστε πρόχειρα και απρόσεκτα, αλλά με μεγάλη ευλάβεια.
Δεν Του χρειάζονται ούτε οι γονυκλισίες μας ούτε οι πολύλογες προσευχές μας. Θρήνο και πένθος και μετάνοια από τα βάθη της καρδιάς μας –να τι θέλει! Και αυτό το βίωμα μπορεί να το έχει κανείς παντού και πάντοτε, ακόμα και στο δρόμο μπορεί, επομένως, να προσεύχεται αδιάλειπτα. Έτσι, λοιπόν, να κάνετε. Με τα χέρια να δουλεύετε, με τα πόδια να βαδίζετε και με τον νου ν' ανεβαίνετε στον ουρανό. Πόσο κοπίασαν οι άγιοι απόστολοι! Όλη τη γη γύρισαν. Ωστόσο, προσεύχονταν ακατάπαυστα.
Μας άφησαν και γραμμένη την εντολή: <<Αδιαλείπτως προσεύχεσθε» (Α' Θεσ. 5:17). Με την πίστη, με την ελπίδα και με την αφοσίωση στο θέλημα του Θεού ας θερμαίνουμε την καρδιά μας. Να μάθετε απ' έξω τις καθημερινές σας προσευχές και να τις λέτε με συναίσθηση και επίγνωση. Σ' αυτές μπορείτε να προσθέσετε και τις δικές σας προσευχές. Όσο μικρότερη εξάρτηση έχετε από τα βιβλία, τόσο το καλύτερο.
Να μάθετε, επίσης, μερικούς ψαλμούς και να τους λέτε, όταν δεν κάνετε διανοητική εργασία. Η προσευχητική απαγγελία του Ψαλτηρίου είναι κι αυτή επικοινωνία με το Θεό. Όταν είστε κουρασμένος σωματικά, δεν μπορείτε να κάνετε καλά τον κανόνα σας. Ιδιαίτερα το βράδυ, μετά τον κόπο μιας ολόκληρης ημέρας, πώς να προσευχηθείτε; Πρίν αρχίσετε την προσευχή, βγείτε για λίγο έξω, περπατήστε, χαλαρώστε, πάρτε βαθειές ανάσες... Αν είστε ζαλισμένος ή αισθάνεστε βάρος στο κεφάλι, ξαπλώστε και ηρεμήστε, βγάζοντας από το νου σας όλα τα προβλήματα και τις εντυπώσεις της ημέρας. Ύστερ' απ' αυτό, αρχίστε να προσεύχεστε...
Μην επιτρέψετε ποτέ στον εαυτό σας να κάνει τον κανόνα όπως-όπως. Να θυμάστε πάντα πως ο παντεπόπτης Kύριος βλέπει την καλή προαίρεση και τον καλό αγώνα σας για το έργο Του και την τήρηση των εντολών Του: βλέπει και σας ευλογεί. Όταν κάνετε τον κανόνα σας, τότε πέφτουν με μανία πάνω στη διάνοιά σας οι λογισμοί. Να τους διώχνετε αμέσως. Σας ξαναχτυπούν. Να τούς διώχνετε πάλι χωρίς την παραμικρή καθυστέρηση. Πάντα έτσι να κάνετε. Μη χαρίζεστε στον εαυτό σας.
Μην τον αφήνετε να συνομιλεί με τούς λογισμούς. Να είστε πάντα σε ετοιμότητα και επαγρύπνηση, εποπτεύοντας προσεκτικά το νου και την καρδιά σας, ώστε κανένας μάταιος λογισμός να μην εισχωρήσει μέσα σας την ώρα της προσευχής. Αυτό ακριβώς είναι η νήψη. Προσπαθήστε να κρατάτε πάντα μέσα στην καρδιά σας ευλαβικά και φιλόθεα αισθήματα. Αυτά είναι <<κυματοθραύστες>> των λογισμών. Νωρίς το πρωί, μόλις σηκωθείτε από το κρεβάτι, κάντε τον προσευχητικό σας κανόνα με προσοχή, ευλάβεια, φόβο και πόθο Θεού.
Έτσι, ό,τι κι αν κάνετε μετά, στη διάρκεια της ημέρας, θα είστε πλημμυρισμένη από τα ιερά βιώματα της καλής προσευχής σας και θα βρίσκεστε κάτω από το στοργικό βλέμμα του Κυρίου, που η παρουσία Του θα συγκλονίζει την καρδιά σας. <<Προωρώμην τον Κύριον ενώπιόν μου διαπαντός>>, θα λέτε κι εσείς μαζί με τον προφητάνακτα (Ψαλμ. 15:8). Τότε αυθόρμητα τα χείλη σας θα ψιθυρίζουν το πανάγιο όνομά Του. Τότε ακριβώς θα προσεύχεστε αδιάλειπτα, αλλά και ακούραστα.
Μη σταματάτε να ικετεύετε το Θεό, ώσπου να γεννηθούν στην καρδιά σας τα αισθήματα της συντριβής και της αφοσιώσεως σ' Εκείνον. Είστε σύζυγος, μητέρα και νοικοκυρά. Για να σωθείτε, δεν έχετε παρά να επιτελείτε ευσυνείδητα τα καθήκοντα που απορρέουν απ' αυτή την τριπλή ιδιότητά σας. Η ανάγνωση του Ευαγγελίου και του Ψαλτηρίου είναι καλό έργο. Μην αφήνετε από τα χέρια σας το ιερό βιβλίο, αν δεν πάρετε κάποιο δίδαγμα για τη ζωή σας.
Όταν είμαστε μόνοι. Όταν είμαστε μόνοι, ας μην αφήνουμε το χρόνο να πηγαίνει χαμένος. Ας αξιοποιούμε πνευματικά τις στιγμές της μονώσεως, που παρουσιάζονται κάπου κάπου ανάμεσα στις τόσες βιοτικές μας μέριμνες, στρέφοντας το νου μας στον Κύριο, στην προσευχή, στους θεάρεστους λογισμούς. Έτσι, όσο σύντομες κι αν είναι αυτές οι ευκαιρίες, θα μας γεμίζουν πνευματική παρηγοριά, παρηγοριά ουράνια, που με καμιά γήινη δεν μπορεί να συγκριθεί.
Διακονία και προσευχή. Η διαρκής φροντίδα σας για τη Δ. έχει ως συνέπεια τη μη συνεπή εκπλήρωση του καθημερινού προσευχητικού σας κανόνα. Μην θλίβεστε γι' αυτό. Η διακονία της αγάπης αναπληρώνει τα όποια υστερήματα του κανόνα, αφού κι αυτή είναι προσφορά στον Θεό, και μάλιστα πολύ ευάρεστη σ' Αυτόν. Πρέπει, όμως, όσο είναι δυνατόν, η εσωτερική προσευχή να διατηρείται ζωντανή κατά την εκτέλεση των πρακτικών έργων της αγάπης.
Τότε η νοερή επίκληση του Κυρίου και ο σωματικός κόπος είναι δυο ρεύματα μέσα στην κοίτη του ίδιου ποταμού, που καταλήγει και χύνεται στην απέραντη θάλασσα της αιώνιας ζωής. Η προσευχή για τους <<κεκοιμημένους>> αιρετικούς ή απίστους. Για τους γονείς σας, που πέθαναν μέσα στην αίρεση, μπορείτε να προσεύχεστε, παραδίνοντάς τους στο άπειρο έλεος του Θεού. Στις εκκλησιαστικές ακολουθίες, όμως, και στη θεία Λειτουργία δεν μπορούν να μνημονεύονται.
Η Εκκλησία προσεύχεται για τα παιδιά της στον Κύριο, ικετεύοντάς τον να τα στερεώσει στην ορθή πίστη και να τα καθοδηγήσει στο δρόμο της ευσέβειας. Για τους απίστους, τους αιρετικούς, τους πλανεμένους και, γενικά, όλους όσοι βρίσκονται έξω από τους κόλπους της, προσεύχεται να επιστρέψουν, γνωρίζοντας τον αληθινό Θεό. Και επειδή δεν μπορούν να επιστρέψουν παρά μόνο εδώ, στη γη, και σ' αυτή τη ζωή, η προσευχή της περιορίζεται στους ζωντανούς.
Οι <<κεκοιμημένοι>> άπιστοι ή αιρετικοί έχουν χάσει οριστικά κάθε δυνατότητα επιστροφής. Η Εκκλησία είναι το θεανθρώπινο σώμα του Χριστου και οι χριστιανοί, ζωντανοί και <<κεκοιμημένοι>>, μέλη του σώματος. Όλοι όσοι δεν ανήκουν σ' αυτό, καλούνται να πιστέψουν, να βαπτιστούν και να ενσωματωθούν στην Εκκλησία, γιατί μόνο έτσι θα σωθούν. <<Ο πιστεύσας και βαπτισθείς σωθήσεται, ο δε απιστήσας κατακριθήσεται>> (Μάρκ. 16:16), είπε ο Κύριος. Και πάλι: <<Εάν μη τις γεννηθή εξ ύδατος και Πνεύματος>> – και αυτό μόνο στη γη μπορεί να συντελεστεί -<<ου δύναται εισελθείν εις την βασιλείαν του Θεού>> (Ιω. 3:5).
Στούς μαθητές Του, επίσης, είπε: <<Όσα εάν λύσητε επί της γης, έσται λελυμένα εν τω ουρανώ>> (Ματθ. 18:18). Όσα, δηλαδή, θα συγχωρήσετε στη γη, θα είναι συγχωρημένα και στον ουρανό. Έτσι, όσα δεν συγχωρήθηκαν στη ζωή αυτή, δεν μπορούν να συγχωρηθούν στην άλλη. Γι' αυτό η Εκκλησία δεν προσεύχεται ούτε για τους αυτόχειρες, έστω κι αν είναι βαπτισμένοι, επειδή, θανατώνοντας τον εαυτό τους, δέν έχουν πια τη δυνατότητα να μετανοήσουν και να συγχωρηθούν για το φοβερό τους αμάρτημα.
Καταλαβαίνω πως όλα τούτα σας πικραίνουν, γιατί έρχονται σε αντίθεση με τα αισθήματα και τους πόθους σας. Θα σας παρηγορήσω, όμως, λέγοντάς σας, ότι μπορείτε να προσεύχεστε εσείς για τους γονείς σας, παραδίνοντάς τους με ελπίδα στην άπειρη φιλανθρωπία του Θεού. Αυτό κάνουμε, άλλωστε, και για τα βρέφη που πεθαίνουν αβάπτιστα. Εύχομαι ο Κύριος να ελεήσει τις ψυχές τους κατά την ευσπλαχνία Του και κατά την πίστη σας.
( Σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι )
( Σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι )
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου