Η ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΝΘΗΜΕΡΟΣ ΝΗΣΤΕΙΑ ΠΡΟ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Ἡ τεσσαρακονθήμερος Νηστεία πρὸ τῶν Χριστουγέννων

15η Νοεμβρίου ἕως 24ης Δεκεμβρίου

1. Προθεωρία α. Ἡ τεσσαρακονθήμερος Νηστεία πρὸ τῶν Χριστουγέννων (15η Νοεμ. - 24ης Δεκ.) ἀναπτύχθηκε βραδέως καὶ κατ᾿ ἀντιστοιχίαν τῆς Νηστείας τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς πρὸ τοῦ Πάσχα, ἀλλ᾿ εἶναι μεταγενεστέρα καὶ ἐλαφροτέρα1 .

β. Καθ᾿ ὅλην τὴν διάρκειαν αὐτῆς2: • κατὰ μὲν τὴν Τετάρτην καὶ Παρασκευὴν (ὡς καὶ τὴν Δευτέραν – διὰ τοὺς Μοναχούς), τηρεῖται Νηστεία, δηλαδὴ δὲν καταλύεται Ἔλαιον καὶ Οἶνος (ἄλλως: Ξηροφαγία) 3 .

κατὰ δὲ τὴν Τρίτην, Πέμπτην, Σάββατον καὶ Κυριακὴν καταλύεται μόνον Ἔλαιον καὶ Οἶνος 4. • κατὰ τὰς Μεγάλας Ἑορτὰς (βλ. Κεφάλαιον 3), καταλύεται Ἔλαιον καὶ Οἶνος μόνον, ἔστω καὶ ἂν συμπέσουν ἐν Τετάρτῃ ἢ Παρασκευῇ 4.

γ. Ὅσον ἀφορᾷ εἰς τὴν κατάλυσιν Ἰχθύος, ἰσχύουν τὰ ἑξῆς: • κατὰ τὴν πρώτην ἑβδομάδα (15η - 20ῆς Νοεμ.), ἡ ὁποία ἀντιστοιχεῖ εἰς τὴν Καθαρὰν Ἑβδομάδα τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, δὲν καταλύεται Ἰχθύς 5.

τὴν 21ην Νοεμβρίου, † Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου, καταλύεται καὶ Ἰχθύς, ὁποιανδήποτε ἡμέραν καὶ ἂν συμπέση 5. δ. Διὰ τὸ ὑπόλοιπον τῆς περιόδου, 22α Νοεμ. - 24ης Δεκ., ὑφίστανται δύο παράλληλοι Παραδόσεις6: μία ἐπιεικεστέρα (δ1) καὶ μία αὐστηροτέρα (δ2), ὡς ἑξῆς: δ1. Ἐπιεικεστέρα.

Ἀπὸ 22ας Νοεμβρίου μέχρι καὶ 17ης Δεκεμβρίου, κατὰ τὴν Τρίτην, Πέμπτην, Σάββατον καὶ Κυριακὴν καταλύεται καὶ Ἰχθύς6. • Ἀπὸ 18ης μέχρι καὶ 24ης Δεκεμβρίου, ἑβδομὰς ἡ ὁποία ἀντιστοιχεῖ εἰς τὴν Μεγάλην Ἑβδομάδα πρὸ τοῦ Πάσχα, δὲν καταλύεται Ἰχθύς.

δ 2. Αὐστηροτέρα. • Ἀπὸ 22ας Νοεμβρίου μέχρι καὶ 12ης Δεκεμβρίου, καταλύεται Ἰχθὺς μόνον τὸ Σάββατον καὶ τὴν Κυριακήν7 . • Ἀπὸ 13ης μέχρι καὶ 24ης Δεκεμβρίου δὲν καταλύεται Ἰχθύς.

ε. Ὁ Πνευματικός -Ἐξομολόγος, ἀναλόγως πρὸς τὰς πνευματικὰς καὶ σωματικὰς δυνάμεις τοῦ πιστοῦ, ἐφαρμόζει τὸ αὐστηρὸν ἢ τὸ ἐπιεικὲς τῆς Νηστείας, κατὰ φιλάνθρωπον διάκρισιν καὶ ποιμαντικὴν εὐθύνην, συμφώνως μὲ τὶς ὁδηγίες τοῦ Ἐπισκόπου του8,9.

2. Ἀναλυτικώτερον Α. Τάξις ἐπιεικεστέρα 15-20 Νοεμ. • Τετάρτη καὶ Παρασκευή: Νηστεία (Ξηροφαγία). • Τρίτη-Πέμπτη -Σάββατον-Κυριακή: κατάλυσις μόνον Ἐλαίου καὶ Οἴνου. 21 Νοεμ. • Κατάλυσις καὶ Ἰχθύος (ὁποιανδήποτε ἡμέρα καὶ ἂν συμπέση).

22 Νοεμ.-17 Δεκ. • Τετάρτη καὶ Παρασκευή: Νηστεία (Ξηροφ.). • Τρίτη -Πέμπτη-Σάββατον -Κυριακή: κατάλυσις καὶ Ἰχθύος. 18-24 Δεκ. • Τετάρτη καὶ Παρασκευή: Νηστεία (Ξηροφαγία). • Τρίτη-Πέμπτη -Σάββατον-Κυριακή: κατάλυσις μόνον Ἐλαίου καὶ Οἴνου. 3 24 Δεκ. (Παραμονή)

Αὐστηρὰ Νηστεία (Ξηροφαγία). • Ἂν συμπέση Σάββατον ἢ Κυριακήν: κατάλυσις μόνον Ἐλαίου καὶ Οἴνου4 . Β. Τάξις αὐστηροτέρα 15-20 Νοεμ. • Τετάρτη καὶ Παρασκευή: Νηστεία (Ξηροφαγία). • Τρίτη-Πέμπτη-Σάββατον-Κυριακή: κατάλυσις μόνον Ἐλαίου καὶ Οἴνου. 21 Νοεμ.

Κατάλυσις καὶ Ἰχθύος (ὁποιανδήποτε ἡμέρα καὶ ἂν συμπέση). 22 Νοεμ.-12 Δεκ. • Τετάρτη καὶ Παρασκευή: Νηστεία (Ξηροφ.). • Τρίτη καὶ Πέμπτη: κατάλυσις μόνον Ἐλαίου καὶ Οἴνου. • Σάββατον καὶ Κυριακή: κατάλυσις καὶ Ἰχθύος. 13-24 Δεκ.

Τετάρτη καὶ Παρασκευή: Νηστεία (Ξηροφαγία). • Τρίτη-Πέμπτη -Σάββατον-Κυριακή: κατάλυσις μόνον Ἐλαίου καὶ Οἴνου. 24 Δεκ. (Παραμονή) • Αὐστηρὰ Νηστεία (Ξηροφαγία). • Ἂν συμπέση Σάββατον ἢ Κυριακήν: κατάλυσις μόνον Ἐλαίου καὶ Οἴνου.

† 25 Δεκ. (Χριστούγεννα) • Κατάλυσις εἰς πάντα (ὁποιανδήποτε ἡμέρα καὶ ἂν συμπέση) 5. 3. Μεγάλαι Ἑορταὶ Ἐὰν συμπέσουν ἐν Τετάρτῃ καὶ Παρασκευῇ Νοέμβριος 16η Ἀποστόλου Ματθαίου. • Ἔλαιον καὶ Οἶνος.

21η Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου. • Καὶ Ἰχθύος (ὁποιανδήποτε ἡμέρα καὶ ἂν συμπέση). 25η Αἰκατερίνης Μεγαλομάρτυρος. • Ἔλαιον καὶ Οἶνος. 30ὴ Ἀποστόλου Ἀνδρέου. • Ἔλαιον καὶ Οἶνος. 4 Δεκέμβριος 4η Βαρβάρας Μεγαλομάρτυρος. • Ἔλαιον καὶ Οἶνος.

5η Σάββα Ἡγιασμένου. • Ἔλαιον καὶ Οἶνος. 6η Νικολάου Μύρων. • Ἔλαιον καὶ Οἶνος. 9η Ἄννης μητρὸς Θεοτόκου. • Ἔλαιον καὶ Οἶνος. 12η Σπυρίδωνος Θαυματουργοῦ. • Ἔλαιον καὶ Οἶνος. 15η Ἐλευθερίου Ἱερομάρτυρος. • Ἔλαιον καὶ Οἶνος.

17η Δανιὴλ καὶ Τριῶν Παίδων. • Ἔλαιον καὶ Οἶνος. 20ὴ Ἰγνατίου Θεοφόρου. • Ἔλαιον καὶ Οἶνος. 24η ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ • Αὐστηρὰ Νηστεία (ἐκτὸς Σαββάτου καὶ Κυριακῆς).

4. Λειτουργικὰ Τυπικὰ «Σύμφωνα λοιπὸν μὲ τὰ Λειτουργικὰ Τυπικά, καταγράφονται δύο Παραδόσεις ὅσον ἀφορᾶ τὸν χρόνο λήξης τῆς Ἰχθυοφαγίας κατὰ τὴν τεσσαρακονθήμερο νηστεία τῶν Χριστουγέννων.

Κατὰ τὴν Στουδικὴ Παράδοση, ἡ Ἰχθυοφαγία διαρκεῖ ἕως τὴν 17η Δεκεμβρίου. • Κατὰ τὴν παλαιὰ ἐπίσης Παράδοση, μᾶλλον Σαββαϊτική, ποὺ διασώζει τὸ Τυπικὸ τῆς Ἱ.Μονῆς Διονυσίου τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἡ Ἰχθυοφαγία κρατᾶ ἕως τὴν ἑορτὴ τοῦ ἁγίου Σπυρίδωνος.

Καὶ στὶς δύο περιπτώσεις ὁ λόγος εἶναι ἴδιος, ὁ διὰ τῆς ὑμνογραφίας προεόρτιος τονισμὸς τοῦ γεγονότος τῆς μεγάλης Δεσποτικῆς ἑορτῆς τῆς τοῦ Χριστοῦ Γεννήσεως»10. 5.Ἡ κανονικὴ ἐξουσιοδότησις τῶν Ἐπισκόπων Στὴν δυνατότητα τῆς διακριτικῆς εὐχέρειας, ἐπὶ τὸ αὐστηρότερον ἢ ἐπὶ ἐπιεικέστερον, ἀναφέρεται

τόσον ὁ Ἅγιος Ἰωάννης Δαμασκηνός, ὅταν τονίζη ρητῶς, ὅτι στὰ ζητήματα νηστείας «πειθαρχεῖν μᾶλλον τοῖς τὴν προεδρίαν καὶ τὴν οἰκονομίαν τοῦ λόγου πεπιστευμένοις»8 , 5 • ὅσον καὶ ἡ συνελθοῦσα ᾿Ενδημοῦσα Σύνοδος ἐπὶ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Λουκᾶ Χρυσοβέργη (ΙΒʹ αἰ.),

ἡ ὁποία θεσμοθέτησε τὴν Νηστεία τῶν Χριστουγέννων (καὶ τῆς Κοιμήσεως Θεοτόκου) καὶ παρέσχε εὐρυτάτη κανονικὴ ἐξουσιοδότησι στοὺς κατὰ τόπους Ἐπισκόπους γιὰ τὴν ἐφαρμογὴ ἐκκλησιαστικῆς οἰκονομίας, ὅταν παρίστατο ἀνάγκη:

«εἰ δὲ καταλῦσαι διὰ σωματικὴν ἀσθένειαν ἀναγκαζόμεθα, ἐκ προτροπῆς ἐπισκοπικῆς αἱ δηλωθεῖσαι ἡμέραι τῶν νηστειῶν στενοχωρηθήσονται (συντομευθήσονται)· ὅτι καὶ τοῦτο δέδοκται ἐξ ἀγράφου ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως»9 .

᾿Εὰν ὁ Ἀρχιερεὺς δὲν ἔχη προεξαγγείλει δημοσίως στὴν Δικαιοδοσία του, ἢ ὁ Ἐφημέριος στὴν Ἐνορία του, τὴν τηρητέα τάξιν νηστείας κατὰ τὴν περίοδο τῆς Ἁγίας Τεσσαρακοστῆς τῶν Χριστουγέννων,

ὅσον ἀφορᾶ εἰδικῶς γιὰ τὴν κατάλυσι ἢ μὴ ἰχθύος ἀπὸ ὅλους τὴν Τρίτη καὶ Πέμπτη, μέχρι τῆς 17ης Δεκεμβρίου, οἱ εὐσεβεῖς ὀφείλουν νὰ συμβουλευθοῦν σχετικῶς τὸν πνευματικό τους Πατέρα καὶ μὲ ἐμπιστοσύνη νὰ ἐφαρμόσουν τὴν ἐντολή του, ὅπως προστάσσουν οἱ Ἅγιοι:

«χωρὶς Ἐπισκόπου μηδὲν ποιεῖτε»11, «ἄνευ τοῦ Ἐπισκόπου μηδὲν πράσσετε»12. 6. «Τρεῖς παρ᾿ ἡμῖν νηστεῖαι νενομοθέτηνται εἰς τύπον τῆς Ζωαρχικῆς Τριάδος»13 Ὅροι Τεσσαρακοστῆς τρεῖς • Πρῶτος ὅρος.

Ἔστι μὲν οὖν αὐτή τε ἡ πρώτη Ἑορτὴ τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως, ἣ εἰς τύπον ἂν εἴληπται τοῦ Πατρός, ὡς οἶδεν ὁ εὐδοκήσας Αὐτὸς τὴν τοῦ Υἱοῦ σύλληψίν τε καὶ γέννησιν... • 

Δεύτερος ὅρος. Ἡ δὲ μετ᾿ αὐτὴν δευτέρα, ἣ καὶ Μεγάλη Τεσσαρακοστὴ λέγεται, εἰς τύπον εἴη τε τοῦ Μονογενοῦς· ἣν καὶ Αὐτὸς ἀριδήλως ὑπέδειξεν, τρεῖς ἐνιαυτοὺς τοῦτο ποιῶν, μετὰ τὴν τοῦ Βαπτίσματος ἄνοδον... 6

Τρίτος ὅρος. Ἡ δὲ μετ᾿ αὐτὴν τρίτη, ἡ καὶ παρά τισι τῶν [Ἁγίων] Ἀποστόλων κηρυττομένη, τύπος ἂν εἴη καὶ αὐτὴ τοῦ ζωοποιοῦ Πνεύματος, τὸ καὶ τοὺς Ἀποστόλους διδάξαν πάντα, ἃ παρὰ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ μεμυσταγώγηται...

† ὁ Ὠ. κ' Φ. Κ.

1η Ἰανουαρίου 2022 ἐκ. ἡμ.

† Περιτομὴ τοῦ Κυρίου, Μεγάλου Βασιλείου

1) Βλ. α) Ἁγίου Ἀναστασίου Ἀντιοχείας, PG τ. 89, στλ. 1389-1398/ Ρ.Π.Σ.Κ. τ. Δʹ, σελ. 580-584· β) Ὁσίου Θεοδώρου Στουδίτου, PG τ. 99, στλ. 1693-1696· γ) Νίκωνος Μοναχοῦ, PG τ. 127, στλ. 525D - 528Α / Ρ.Π.Σ.Κ. τ. Δʹ, σελ. 591·

δ) «Τόμος ῾Ενώσεως» (920), Ρ.Π.Σ.Κ. τ. Εʹ, σελ. 8 / ΣΜΠΣ τ. Βʹ, σελ. 977α· ε) Θεοδώρου Βαλσαμῶνος Πατριάρχου Ἀντιοχείας, PG τ. 138, στλ. 941AD, στλ. 1001AC, στλ. 1335-1360 / Ρ.Π.Σ.Κ. τ. Δʹ, σελ. 419-421, σελ. 488, σελ. 565-579·

ϛ) Ὁσίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου, ῾Ιερὸν Πηδάλιον, σελ. 93-94 (Σχόλια εἰς τὸν ΞΘʹ Ἀποστολικόν), σελ. 387 ἑ. (Σχόλια εἰς τὸν Γʹ Νεοκαισαρείας), σελ. 728 (Σχόλιον εἰς τὸν ΙΘʹ Ἁγίου Νικηφόρου Ὁμολογητοῦ)· ζ ) Πέτρου Μογίλα Μητροπολίτου Κιέβου, «Ὀρθόδοξος Ὁμολογία», Μέρος Αʹ, Ἐρώτησις / Ἀπόκρισις πηʹ, ᾿Ι. Καρμίρη, Δ.Σ.Μ. τ. Βʹ,

σελ. 632. 2. Ὁσίου Θεοδώρου Στουδίτου, PG τ. 99, στλ. 1696D. 3. Ὁσίου Θεοδώρου Στουδίτου, PG τ. 99, στλ. 1696C, 1700C. Κατὰ τὴν ἀρχαίαν τάξιν, ἡ Νηστεία τῶν Χριστουγέννων διαρκοῦσε μόνον ἑπτὰ ἡμέρας (18η - 24η Δεκεμβρίου). Ξηροφαγία· 

«Ξηροφαγία εἶναι τὸ νὰ τρώγῃ τινὰς ἅπαξ τῆς ἡμέρας εἰς τὴν ἐννάτην ὥραν [σήμερον:15.00ʹ ἢ 3 μ.μ.], χωρὶς νὰ ἐσθίῃ ἔλαιον, ἢ νὰ πίνῃ οἶνον», «ἄρτῳ καὶ ὕδατι χρώμενοι μόνον» (Ἱ.Χρυσ.)· «γίνεται ἐννάτη, μονοφαγία, καὶ ξηροφαγία»· «τὸ νὰ μὴ γευθῇ τινὰς τελείως τροφῆς ἕως τῆς ἑσπέρας». (Βλ. Ὁσίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Ἱερὸν Πηδάλιον, σελ. 94).

4. Ὁσίου Θεοδώρου Στουδίτου, PG τ. 99, στλ. 1697Α· Ὁσίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου, ῾Ιερὸν Πηδάλιον, σελ. 92, ὑποσημ. 2. Μαζὶ μὲ τὸ Ἔλαιον καὶ τὸν Οἶνον καταλύονται καὶ τὰ Ὀστρακόδερμα ἢ Μαλάκια: ὅσα τῶν ἐνύδρων ζῶα δὲν ἔχουν ὀστᾶ καί τινα ἀντὶ δέρματος ἔχουν ὡς περίβλημα ὄστρακον, σκληρὸ ἢ μαλακὸ 3). (Βλ. Ὁσίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Ἱερὸν Πηδάλιον, σελ. 270, ὑποσημ. 3).

7 Ἐκδίδεται ὑπὸ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τῶν Ἁγίων Ἀγγέλων, Ἀφίδνες Ἀττικῆς. Μὲ τὴν εὐλογία καὶ ἐπιστασία τοῦ † Μητροπολίτου Ὠρωποῦ καὶ Φυλῆς κ. Κυπριανοῦ, τῆς Ἐκκλησίας τῶν Γνησίων Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν Ἑλλάδος. Διανέμεται δωρεάν.

5. Ὁσίου Θεοδώρου Στουδίτου, PG τ. 99, στλ. 1697Α. 6. Θεοδώρου Βαλσαμῶνος Πατριάρχου Ἀντιοχείας, PG τ. 138, στλ. 941C, στλ. 1001Β, στλ. 1357C/ Ρ.Π.Σ.Κ. τ. Δʹ, σελ. 420, σελ. 488, σελ. 579. 7. Νικολάου Κωνσταντινουπόλεως, PG τ. 111, στλ. 401Β· Ὁσίου Μελετίου Ὁμολογητοῦ, «Ἀλφαβηταλφάβητος», Βαθμὶς λζʹ,

Περὶ διαίτης ὁλικῆς (ἔκδ. Σπυρίδωνος Λαυριώτου Μοναχοῦ, σελ. 142)· Ὁσίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Ἱερὸν Πηδάλιον, σελ. 95, ὑποσ. 1 καὶ σελ. 728. 8. Ἁγίου ᾿Ιωάννου Δαμασκηνοῦ, PG τ. 95, στλ. 68ΑΒ. 9. Θεοδώρου Βαλσαμῶνος Πατριάρχου Ἀντιοχείας, PG τ. 138, στλ. 941BC/ Ρ.Π.Σ.Κ. τ. Δʹ, σελ. 420.

10. Παναγιώτου Ἰ. Σκαλτσῆ, «Ἡ Ἰχθυοφαγία κατὰ τὴν νηστεία τῶν Χριστουγέννων», Λειτουργικὲς Ἀπορίες, περιοδ. «Ἐφημέριος», Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2020, σελ. 22. Σημειωτέον, ὅτι ἡ αὐτὴ τάξις Ἰχθυοφαγίας, ὅσον ἀφορᾶ εἰδικῶς τὸ ἐπιεικέστερον ἢ αὐστηρότερον, τηρεῖται καὶ κατὰ τὴν Νηστείαν τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων.

11. Ἁγίου ᾿Ιγνατίου Θεοφόρου, PG τ. 5, στλ. 704Α. 12. Ἁγίου ᾿Ιγνατίου Θεοφόρου, PG, τ. 5, στλ. 668Β. 13. Ὁσίου Θεοδώρου Στουδίτου, Διδασκαλία Χρονικὴ τῆς Μονῆς τοῦ Στουδίου, § β΄, γ΄, δ ΄, PG τ.99, στλ. 1696ABC.

Διευκρίνισις Ὁ ἀναφερόμενος στὴν παραπομπὴ 7 Νικόλαος Κωνσταντινουπόλεως, εἶναι ὁ Νικόλαος Γ ʹ ὁ Γραμματικὸς (1084-1111), δὲν πρέπει δὲ νὰ συγχέεται μὲ τοὺς ἐπίσης Πατριάρχας Κωνσταντινουπόλεως Νικόλαον Αʹ τὸν Μυστικὸν (Ἅγιον, 16η Μαΐου) καὶ Νικόλαον Βʹ τὸν Χρυσοβέργην (Ἅγιον, 16η Δεκεμβρίου), ἀκμασάντων ἀμφοτέρων τὸν Ιʹ αἰ. *Εκ του ιστοτόπου της Ιεράς Μητρόπολης Ωρωπού και Φυλής. Επιμέλεια, παρουσίαση ημετέρα.