π. ΠΛΑΚΙΔΑ DESEILLE: ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ ΜΥΗΣΗ ΣΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΜΑΣ

῾Η Ἑορτὴ τῶν Ἁγίων Θεοφανίων ἔχει μέσα στὸ Χριστιανικὸ Λειτουργικὸ Ἔτος σημασία τουλάχιστον ἰσάξια μὲ ἐκείνη τῶν Χριστουγέννων. Αὐτὸ φαίνεται κατ᾿ ἀρχὰς ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν λειτουργικὴ δομὴ τῆς Ἑορτῆς. Προηγοῦνται οἱ Μεγάλες Ὧρες, οἱ λεγόμενες Βασιλικές, κατὰ τὴν διάρκειαν τῶν ὁποίων διαβάζονται Κείμενα ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη ποὺ προτυπώνουν τὰ βασικὰ θέματα τῆς Ἑορτῆς.

Στὴν συνέχεια, ἡ Ἀγρυπνία μοιάζει μὲ ἐκείνη τῶν Χριστουγέννων. Τὰ Χριστούγεννα ὁ Κύριος ἔρχεται ἀνάμεσά μας, ἀλλὰ ἔρχεται σχεδὸν μυστικά, φανερώνεται στὴν Μητέρα Του, τὴν Παρθένο Μαρία, στὸν Ἰωσήφ, στοὺς ποιμένες καὶ στοὺς Μάγους ποὺ προσέρχονται ἀπὸ τὴν Ἀνατολή·

ὅλα αὐτά, ὅμως, γίνονται μὲ ἐξαιρετικὴ διάκριση, σχεδὸν μυστικά, θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε. Μόνο δύο Εὐαγγελιστές, ὁ Ματθαῖος καὶ ὁ Λουκᾶς, συνέλεξαν ἀπὸ τὰ χείλη τῆς Θεοτόκου, τοῦ Ἰωσὴφ καὶ τῶν κοντινῶν τους ἀνθρώπων ἀναμνήσεις σχετικὲς μὲ τοὺς πρώτους αὐτοὺς μῆνες, τὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Κυρίου.

Σήμερα πρόκειται γιὰ τὴν ἐπίσημη φανέρωση, θὰ λέγαμε, τοῦ Χριστοῦ (Ματθ. γ΄ 13-17). Ἐμφανίζεται ὄντως ὡς ὁ Σωτήρ, ὁ ὁποῖος ἔρχεται ἀνάμεσά μας καὶ φανερώνεται πλήρως στὸν Λαό Του. Καὶ ὑπάρχει ἕνα πρόσωπο, τὸ ὁποῖο παίζει ἰδιαίτερο ρόλο στὴν φανέρωση αὐτή: ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος καὶ Βαπτιστής.

Εἶναι αὐτὸς ποὺ ἐμφανίζεται σὲ ὅλα τὰ Κείμενα ποὺ μᾶς διηγοῦνται τὴν Βάπτιση τοῦ Χριστοῦ· εἶναι ὁ Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος καὶ Βαπτιστής, τοῦ ὁποίου τὴν Σύναξη τιμοῦμε τὴν ἑπομένη τῶν Ἁγίων Θεοφανίων· εἶναι ὁ Ἰωάννης, ὁ μεγαλύτερος τῶν Προφητῶν·

διότι, ἂν οἱ Προφῆτες προανήγγειλαν, ὅτι ὁ Χριστὸς θὰ ἐρχόταν, ὁ Ἰωάννης ἀναγγέλλει ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι ἤδη ἐνώπιόν μας. Μᾶς Τὸν δείχνει, μᾶς Τὸν κατονομάζει καὶ καλεῖται νὰ Τὸν βαπτίσει ὁ ἴδιος.

Στὴν διάρκεια τῶν ἱερῶν Ἀκολουθιῶν τῶν Ἁγίων Θεοφανίων θαυμαστὰ Τροπάρια προσπαθοῦν νὰ ἐκφράσουν τὰ συναισθήματα τοῦ Βαπτιστοῦ, τὴν ταπείνωσή του καὶ αὐτὸ τὸ ρῖγος τοῦ θαυμασμοῦ ποὺ τὸν διαπερνᾶ ὁλόκληρο. Ὁ Χριστὸς λοιπὸν ἔρχεται στὸν Ἰορδάνη γιὰ νὰ βαπτισθεῖ ἀπὸ τὸν Ἰωάννη.

Φανερώνεται ὡς ἁμαρτωλὸς μεταξὺ ἁμαρτωλῶν, δείχνοντας μὲ αὐτό, ὅτι ἀναδέχθηκε ὅλες τὶς ἁμαρτίες μας, πῆρε πάνω Του τὴν ἁμαρτία τοῦ κόσμου. Βέβαια, ὁ Χριστὸς δὲν διέπραξε ποτὲ τὴν παραμικρὴ προσωπικὴ ἁμαρτία· σήκωσε ὅμως πραγματικὰ στοὺς ὤμους Του τὴν ἁμαρτία τοῦ κόσμου.

Προσέλαβε τὴν ἀνθρώπινη φύση μὲ ὅλη τὴν ἁμαρτωλότητά της, καὶ αὐτὸ θέλει νὰ δείξει σήμερα, καθὼς ἔρχεται νὰ βαπτισθεῖ ἀπὸ τὸ χέρι τοῦ Ἰωάννη. Ὅπως ὁ Ἴδιος λέει, ἔρχεται «πληρῶσαι πᾶσαν δικαιοσύνην» (Ματθ. γ΄ 15). Ἡ Βάπτιση αὐτὴ τοῦ Χριστοῦ περιβάλλεται μὲ μιὰ πολὺ ἰδιαίτερη σημασία, διότι μὲ τὴν συμβολικὴ αὐτὴ πράξη, τὴν εἴσοδό Του στὰ νερὰ τοῦ ποταμοῦ καὶ τὴν ἔξοδό Του ἀπὸ αὐτά, ὁ Χριστὸς ἤδη προαναγγέλει τὸν Θάνατο καὶ τὴν Ἀνάστασή Του.

Ἀναλαμβάνει τὴν ἁμαρτία τοῦ κόσμου, εἰσέρχεται στὰ ὕδατα· αὐτά, ὅμως, ἐρχόμενα σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸ ζωοποιὸ Σῶμά Του, δὲν εἶναι πιὰ καταστροφικὰ ὅπως ἐκεῖνα τοῦ Κατακλυσμοῦ, ἀλλὰ εἶναι τὰ νερὰ ποὺ μεταμορφώνονται σὲ ποταμοὺς τοῦ Παραδείσου, σὲ ζωογόνες πηγές, τῶν ὁποίων τὴν ζωοποιὸ Χάρη θὰ λάβουν ἐν συνεχείᾳ ἐκεῖνοι ποὺ διὰ τοῦ Βαπτίσματος θὰ βυθισθοῦν σ᾿ αὐτά.

Πράγματι, μὲ τὴν Βάπτισή Του στὸν Ἰορδάνη ὁ Χριστὸς ἐγκαθιδρύει τὸ Μυστήριο τοῦ Βαπτίσματος, τόσο ὡς προφητικὸ σημεῖο τοῦ Θανάτου καὶ τῆς Ἀναστάσεώς Του, ὅσο καὶ ὡς Μυστήριο, διὰ τοῦ ὁποίου μετέχουμε καὶ ἐμεῖς στὸν Θάνατο καὶ στὴν Ἀνάστασή Του. 

Ἐδῶ πρέπει νὰ παρατηρήσουμε πόσο πολλὲς εἰκόνες καὶ προτυπώσεις τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης μποροῦμε νὰ διακρίνουμε στὴν σκηνὴ αὐτὴ τῆς Βαπτίσεως. Καὶ πρῶτα-πρῶτα βέβαια εἶναι ὁ ἴδιος ὁ ποταμὸς Ἰορδάνης, ὁ ὁποῖος εἶναι μιὰ δεύτερη Ἐρυθρὰ Θάλασσα ποὺ διασχίσθηκε τότε θαυματουργικά.

Εἶναι ἡ Φωνὴ τοῦ Πατρός, ἡ ὁποία ἀκούστηκε ἤδη κατὰ τὴν Δημιουργία καὶ ἔδωσε τὴν ἐντολὴ «Γενηθήτω!» γιὰ ὅσα πλάσθηκαν κατὰ τὶς ἕξι ἐκεῖνες ἡμέρες, καὶ ἡ ὁποία σήμερα διακηρύσσει τὴν καινὴ κτίση, διὰ τοῦ Υἱοῦ Του τοῦ Ἀγαπητοῦ. Καὶ βλέπουμε καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα νὰ ὑπερίπταται μὲ τὴν μορφὴ περιστερᾶς, πρᾶγμα ποὺ μᾶς παραπέμπει στὶς πρῶτες ἐκεῖνες ἡμέρες τῆς Δημιουργίας, διότι, ὅταν ὁ Πατὴρ δημιουργοῦσε τὸν κόσμο, τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἦταν παρόν.

Τὸ βιβλίο τῆς Γενέσεως λέει πράγματι, ὅτι «πνεῦμα Θεοῦ ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῦ ὕδατος» (Γεν. α΄ 2). Καὶ σήμερα πάλι τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ὑπερίπταται τοῦ Ἰορδάνη ὑπὸ τὴν συμβολικὴ μορφὴ περιστερᾶς, γιὰ νὰ μαρτυρήσει ὅτι ἐπιτελεῖται μιὰ καινούργια κτίση διὰ τοῦ λόγου τοῦ Πατρός, ἀλλὰ καὶ τῆς δυνάμεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Τὸ ὅτι τὸ Πνεῦμα φανερώνεται ὑπὸ τὴν μορφὴ περιστερᾶς μᾶς παραπέμπει σὲ ἕνα ἀκόμη χωρίο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, στὸ τέλος τοῦ Κατακλυσμοῦ, ὅπου τὸ Ἔλεος τοῦ Θεοῦ, ἡ θεία Συγγνώμη, φανερώνεται μὲ τὸ περιστέρι ποὺ ἔστειλε ὁ Νῶε καὶ τὸ ὁποῖο ἐπέστρεψε μεταφέροντας στὸ ράμφος του ἕνα κλαδὶ ἐλιᾶς (Γεν. η΄ 11).

Τὸ περιστέρι εἶναι σύμβολο τῆς συμφιλίωσης τοῦ Θεοῦ μὲ τὴν ἀνθρωπότητα. Καὶ τὸ περιστέρι ποὺ ὑπερίπταται πάνω ἀπὸ τὰ νερὰ τοῦ Ἰορδάνη, πάνω ἀπὸ τὴν κεφαλὴ τοῦ Ἰησοῦ κατὰ τὸ Βάπτισμα, φανερώνει, ὅτι ὅλος ὁ κατακλυσμὸς τῆς ἁμαρτίας κατ᾿ οὐσίαν ἔχει ἐν δυνάμει τελειώσει, καὶ ὅτι διὰ τοῦ Χριστοῦ, διὰ τοῦ Θανάτου καὶ τῆς Ἀναστάσεώς Του, ἡ ἁμαρτία θὰ νικηθεῖ, ὅτι διὰ τοῦ Χριστοῦ καὶ ἐν Αὐτῷ τῷ Χριστῷ ὁ Πατὴρ συγχωρεῖ τὴν ἀνθρωπότητα.

Πράγματι, δὲν εἶναι χωρὶς σημασία τὸ γεγονός, ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα φανερώνεται ἔτσι, μὲ τὴν μορφὴ περιστερᾶς, διότι αὐτὸ μᾶς θυμίζει πολλά. Στὴν συνέχεια, ἡ ἴδια ἡ κατάδυση τοῦ Χριστοῦ στὸ ποτάμι καὶ ἡ ἔξοδός Του ἀπὸ αὐτὸ μᾶς παραπέμπουν κατ᾿ ἀρχὰς στὴν διάβαση τῆς Ἐρυθρᾶς Θάλασσας, στὸ πέρασμα ἐκεῖνο τοῦ Ἰσραὴλ καθὼς ἀπελευθερώνεται ἀπὸ τὴν δουλεία τοῦ Φαραώ, τύπο τοῦ πνευματικοῦ Φαραώ, δηλαδὴ τοῦ διαβόλου.

Διαβαίνοντας τὴν Ἐρυθρὰ Θάλασσα ὁ Ἰσραήλ, δραπετεύει ἀπὸ τὴν σκλαβιά, ὅπως ἐμεῖς οἱ Χριστιανοὶ διὰ τοῦ Βαπτίσματος δραπετεύουμε ἀπὸ τὴν δουλεία στοὺς δαίμονες, γιὰ νὰ μποῦμε στὴν ἐλευθερία τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ. Μετὰ ὅμως ἀπὸ τὴν Ἐρυθρὰ Θάλασσα ὁ Ἰσραὴλ ἔπρεπε νὰ διασχίσει τὴν ἔρημο·

καὶ αὐτὸ θὰ τὸ ξαναζήσει ὁ Χριστός, διότι, μετὰ ἀπὸ λίγες μέρες, τὸ Πνεῦμα θὰ Τὸν ὁδηγήσει στὴν Ἔρημο, γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσει ἐκεῖ τὸν σατανᾶ, γιὰ νὰ ἀντιπαρατεθεῖ πρὸς αὐτὸν «ἀνακεκαλυμμένῳ προσώπῳ» (Β΄ Κορ. γ΄ 18) ἐπὶ σαράντα μέρες· αὐτὲς μὲ τὴν σειρά τους μᾶς θυμίζουν τὰ σαράντα χρόνια ποὺ πέρασε ὁ Ἰσραὴλ στὴν ἔρημο, ὑφιστάμενος ποικίλους πειρασμούς.

Γιὰ μᾶς, οἱ σαράντα ἡμέρες τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς ποὺ θὰ ἔλθουν σύντομα, θὰ ἀποτελοῦν ὑπόμνηση ἐκείνων τῶν σαράντα ἡμερῶν ποὺ πέρασε ὁ Χριστὸς στὴν Ἔρημο. Τὸ Βάπτισμα τοῦ Χριστοῦ στὸν Ἰορδάνη μᾶς θυμίζει καὶ τὴν διάβαση τοῦ ποταμοῦ αὐτοῦ ἀπὸ τὸν λαὸ τοῦ Ἰσραὴλ στὸ τέλος τῆς σαραντάχρονης περιπλάνησής του στὴν ἔρημο ὑπὸ τὸν Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ, τὸ ὄνομα τοῦ ὁποίου συμπίπτει μὲ τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου μας.

Ὁ Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ ὁδηγοῦσε τὸν λαὸ διὰ μέσου τοῦ Ἰορδάνη, ὁ ὁποῖος εἶχε θαυματουργικὰ στεγνώσει, ὅπως ἔγινε καὶ μὲ τὴν Ἐρυρθὰ Θάλασσα, τούτη τὴν φορὰ ὅμως γιὰ νὰ μπορέσουν νὰ μποῦν στὴν Γῆ τῆς Ἐπαγγελίας. Κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο, ὁ Χριστὸς μὲ τὸ Βάπτισμά Του μᾶς παίρνει νὰ μποῦμε μαζί Του, πίσω Του, «ἐν αὐτῷ» (Ἰω. α΄ 4, Α΄ Ἰω. δ΄ 13, 15-16), στὴν πραγματικὴ Γῆ τῆς Ἐπαγγελίας, ποὺ δὲν εἶναι ἄλλη ἀπὸ τοὺς Οὐρανούς· 

ἔτσι, σ᾿ αὐτὴν ἀκριβῶς τὴν σκηνὴ τοῦ Βαπτίσματος τοῦ Χριστοῦ βλέπουμε τοὺς Οὐρανοὺς νὰ ἀνοίγουν. Αὐτὸ καθόλου δὲν στερεῖται σημασίας: δείχνει ὅτι μποροῦμε τώρα, ἀκολουθώντας τὸν Χριστό, τὸν ἀληθινό μας Μωϋσῆ, τὸν ἀληθινό μας Ἰησοῦ, νὰ μποῦμε στὴν ἀληθινὴ ὑπεσχημένη γῆ ποὺ εἶναι ἡ Βασιλεία Του καὶ στὴν ὁποία ἤδη εἰσερχόμαστε διὰ τοῦ Βαπτίσματός μας, τὴν μυστηριακὴ σημασία τοῦ ὁποίου πρέπει νὰ ξαναζοῦμε σὲ ὅλη τὴν διάρκεια τῆς χριστιανικῆς μας ζωῆς, προσδοκώντας τὴν ἀποκάλυψη τῆς Οὐράνιας Ζωῆς.

Ὁ μεγάλος ὀρθόδοξος συγγραφέας Νικόλαος Καβάσιλας, τὸν 14ο αἰῶνα, ἐπέμενε πολὺ στὴν ὠφέλεια ποὺ ἀποκομίζουν οἱ Χριστιανοί, ὅταν μελετοῦν τὰ κείμενα τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος· μᾶς ἀποκαλύπτουν αὐτὸ ποὺ εἴμαστε καὶ ταυτόχρονα αὐτὸ ποὺ ὀφείλουμε νὰ γινόμαστε συνεχῶς, μὲ διαρκῶς αὐξανόμενη πληρότητα, σὲ ὅλη τὴν διάρκεια τῆς χριστιανικῆς μας ζωῆς.

Ἡ Ἑορτὴ λοιπὸν τῶν Ἁγίων Θεοφανίων μᾶς καλεῖ νὰ σκεπτόμαστε συνέχεια τὸ Βάπτισμα ποὺ λάβαμε, νὰ συλλογιζόμαστε πάντα τὸ μεγάλο αὐτὸ Δῶρο τοῦ Θεοῦ τὸ ὁποῖο δεχθήκαμε, τὸ Δῶρο ποὺ μᾶς κάνει υἱοὺς Θεοῦ, ποὺ μᾶς μπολιάζει στὸ Ἀναστημένο, στὸ ἔνδοξο Σῶμά Του, στὸ Σῶμα αὐτὸ ποὺ ἁγίασε τὰ ὕδατα, ἀλλὰ καὶ ποὺ ἐκχέει, ἐφ᾿ ἡμᾶς, ὅσο ζοῦμε ἐδῶ στὴν γῆ, ποταμοὺς Χάριτος.

Διότι κάθε Χάρις, κάθε μετοχὴ στὴν Θεία Ζωὴ προέρχεται ἀπὸ τὴν ἁγία καὶ ἔνδοξη θεανδρικὴ Ὑπόσταση τοῦ Χριστοῦ. Ὅλα αὐτὰ πρέπει νὰ διακρίνουμε στὴν Ἑορτὴ τῶν Ἁγίων Θεοφανίων καὶ σ᾿ ὅλα αὐτὰ τὰ λειτουργικὰ κείμενα, τὰ τόσο λαμπρά, τόσο πλούσια ποὺ ποτὲ δὲν θὰ κατορθώσουμε νὰ ἔχουμε διεισδύσει ἀρκετὰ μέσα τους.

Καὶ τότε ὁ Πατὴρ θὰ μπορεῖ νὰ σκύψει πάνω μας καὶ νὰ πεῖ καὶ γιὰ μᾶς: «Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητὸς» (Ματθ. γ΄ 17). Καθένας μας πρέπει νὰ γίνει ἐν τῷ Μονογενεῖ Υἱῷ ἐξ υἱοθεσίας υἱὸς τοῦ Πατρός· ὄχι κατὰ τρόπον νομικὸ καὶ ἐξωτερικό, ἀλλὰ κατὰ τρόπον βαθύτατα ἀληθινό, διὰ τῆς ὄντως μετοχῆς στὴν Θεία Ζωή.

Ἂς ὑλοποιοῦνται ὅλα αὐτὰ ὅλο καὶ πληρέστερα στὴν ζωή μας, καθὼς θὰ συνεργαζόμαστε μὲ τὴν Θεία Χάρι ποὺ δεχθήκαμε κατὰ τὸ Βάπτισμά μας! Δόξα τῷ Πατρί, καὶ τῷ Υἱῷ, καὶ τὸ Ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν!

(*) π. Πλακίδας Deseille, Εἴσοδος στὸ Μυστήριο τῶν Μυστηρίων, σελ. 73-81, ἐκδόσεις «Ἔαρ», Ἰανουάριος 2019. ● Ἐπιμέλ. ἡμετ. *Αναδημοσίευση εκ του ιστοτόπου της Ιεράς Μητρόπολης Ωρωπού και Φυλής της 18.1.2023. Επιμέλεια, παρουσίαση ημετέρα.