ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

 

Απόσπασμα εκ του βιβλίου
''Ορθόδοξα Ελληνικά Χριστούγεννα''
σε ''Συλλογή και Επιμέλεια'' του θεολόγου Στεφάνου Κισιώτη,
εκδόσεις ''ΤΕΡΤΙΟΣ'', Κατερίνη, Νοέμβριος 1997, σελ. 54-56.
Εισαγωγή στο διαδίκτυο στο μονοτονικό σύστημα, επιμέλεια και παρουσίαση κειμένου
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.

Ήταν μια εποχή που ούτε ημερολόγια, ούτε εφημερίδες προειδοποιούσαν για τις Μεγάλες Γιορτές, κι ο κόσμος περίμενε, σαν θεόσταλτες, τις φωνές των παιδιών, να φτάσουν ως την πόρτα του και να του αναγγείλουν την χαρούμενη ώρα:

<<Χριστός γεννάται σήμερον!>>...
<<Άγιος - Βασίλης έρχεται!>>...
<<Σήμερα τα φώτα κι οι φωτισμοί!>>...

Τα στόματα των παιδιών συνέχιζαν μέσα στους αιώνες τα πρώτα εκείνα κάλαντα των αγγέλων που, σύμφωνα με την θρησκευτική παράδοση, ακούστηκαν τη νύχτα της Βηθλεέμ, πάνω από τα έκπληκτα κεφάλια των βοσκών:

<<Δόξα να έχει ο Θεός, ψηλά στον Ουρανό,
κι η γη ας γαληνεύει...>> (<<Δόξα εν υψίστοις Θεώ>> κ.λπ.)

Βράδυ έβγαιναν τα παιδιά, την ώρα που καταστάλαζε ο μόχθος και ο θόρυβος της Παραμονής, όταν οι οικογένειες συγκεντρώνονταν με τον νοικοκύρη μαζί κι ετοίμαζαν τα <<εστιακά>> τους Χριστούγεννα και την <<εστιακή>> Πρωτοχρονιά, με τη φωτιά, το ιερό ψωμί και τα ξερά φρούτα...

Ήξεραν βέβαια κι από μόνες τους οι νοικοκυρές την ημέρα της Γιορτής, κι έπαιρναν από μέρες τα μέτρα τους για να διώξουν τα χειμωνιάτικα ξωτικά. Την ήξεραν κι οι καλές μητέρες, που μοσχοσαπούνιζαν τα παιδιά τους για την εκκλησιά....

Περίμεναν όμως πάντα να τους έρθει ως την πόρτα η χαρούμενη αγγελία, με το μαγικό στοιχείο της παιδικής φωνής, της μουσικής υπόκρουσης και της τραγουδημένης ευχής... Χτυπούσαν την κάθε πόρτα τα παιδιά, κρατώντας το φαναράκι της νύχτας - ένα άστρο χριστουγεννιάτικο για κάθε σπίτι και χωρίς να περιμένουν την άδεια (<<Να τα πούμε;>>) άρχιζαν ν' αφηγούνται το γεγονός της ημέρας, πάνω στο μουσικό ρυθμό των αιώνων, όπως τους τον κρατούσε το τύμπανο και το τριγωνικό σήμαντρό τους:

Χριστούγεννα, πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου,
για βγείτε, δέστε, μάθετε, πού ο Χριστός γεννάται...

Ήταν μια ευλογία για το σπίτι η παρουσία των παιδιών. Οι ευχές, που πρωτόδιναν στον νοικοκύρη και στη νοικοκυρά, ήταν το πιο συγκινητικό συμβόλαιο - τουλάχιστον για κείνον το χρόνο - με την ζωή και με το Θεό...

Σ' αυτό το σπίτι πού΄ρθαμε, πέτρα να μην ραϊσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει.

Η αμοιβή των μικρών καλαντιστών δεν ήταν ούτε ζητιανιά, ούτε φιλανθρωπία. Ήταν μια πράξη τελεστική, που και μόνη της έφερνε το ποθητό αποτέλεσμα: Την αφθονία των αγαθών και τον πλούτο στο σπίτι του νοικοκύρη. Έριχναν τα παιδιά το καλάθι ή το σακούλι τους, όσο έψαλλαν, και η νοικοκυρά τους έβαζε μέσα ό,τι αντιπροσωπευτικό είχε των δικών της <<ευχών>>: Καρπούς για την καλή σοδειά, γλυκούδια για την ευτυχία, νομίσματα για τον πλούτο... Στέκονταν στη μέση του σπιτιού και τραγουδούσαν, και από τα λόγια τους γινόταν παραμυθένιο το φτωχικό ή μέτριο νοικοκυριό του σπιτιού:

Εσένα πρέπει, αφέντη μου, στα πεύκα να κοιμάσαι,
βελούδα να σκεπάζεσαι κι αφέντης να λογάσαι.
Κυρά μου, σα θα στολιστείς, να πας στην εκκλησιά σου,
χρυσά λουλούδια πέφτουνε, απ' τη περπατησιά σου...
Αφέντη μου, στα σπίτια σου χρυσές καντήλες φέγγουν,
φέγγουν στους ξένους να δειπνούν, στους ξένους να πλαγιάζουν,
φέγγει και μια στο ταίρι σου να στρώνει να κοιμάσαι, απάνου στα τριαντάφυλλα κι απάνου στα μιμίτσια...

Πέρασαν τα χρόνια και τα καλαντίσματα κατέβηκαν από τα χωριά στις πολιτείες και μπήκαν στη μοντέρνα ζωή. Οι καλαντιστές πλήθαιναν, όσο οι άνθρωποι γίνονταν πλουσιότεροι και μπορούσαν να δώσουν. Κοντά στους μικρούς άρχισαν <<να τα λένε>> και οι μεγάλοι. Για να τους φτάνει ο χρόνος, έβγαιναν και <<τα έλεγαν>> απ' το πρωϊ. Οι νοικοκυρές έμαθαν να τους περιμένουν από το χάραμα. Νέα χτυπήματα στις πόρτες, νέοι χαιρετισμοί:

<<Καλήν ημέραν, άρχοντες, αν είν' ο ορισμός σας>>...

Κι έβγαιναν μαζί να τα <<πουν>> πλήθος επαγγελματίες με λογής μουσικά όργανα, που συναγωνίζονταν την απλή παιδική παράδοση του τριγώνου και του τουμπελεκιού. Βγήκαν από κοντά και οι <<φιλαρμονικές>>, βγήκαν και οι πρόχειρες μουσικές κομπανίες, βγήκαν τα γραμμόφωνα και οι λατέρνες κι έπνιξαν τις φωνούλες των παιδιών, ώσπου έπεσαν από κοντά και οι φιλαρμονικοί Όμιλοι και τράβηξαν, με κοινωνική απαίτηση, όλες τις εισπράξεις, αφήνοντας τα ψίχουλα για τους μικρούς νοικοκυραίους της παράδοσης.

Μα η παράδοση δεν αφανίζεται. Τα παιδιά κράτησαν τα δικαιώματά τους και ξεφυτρώνουν με τα ίδια παλιά σύνεργα στις γειτονιές, κι ακόμα με το νησιώτικο καράβι, ή τη συμβολική βυζαντινή εκκλησία, που αντικατέστησε θρησκευτικότατα το φαναράκι. Συνεχίζουν τον ευχετικό ρόλο τους στα χωριά και τα νησιά μας, γυρίζοντας κι αυτά τώρα, από το πρωί, στα χιονισμένα βουνά της Πίνδου, στα ηλιόλουστα λιμάνια του Αιγαίου, στις αιωνόβιες αυλές της Ρούμελης, στο πράσινο ύπαιθρο του Μωριά.

-Να τα πούμε;

-Πέστε τα!...

Δ. Λουκάτου
Χριστουγεννιάτικα και των εορτών.

Εισαγωγή στο διαδίκτυο στο μονοτονικό σύστημα, επιμέλεια και παρουσίαση κειμένου
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.
Απόσπασμα εκ του βιβλίου
''Ορθόδοξα Ελληνικά Χριστούγεννα'' 
σε ''Συλλογή και Επιμέλεια'' του θεολόγου Στεφάνου Κισιώτη,
εκδόσεις ''ΤΕΡΤΙΟΣ'', Κατερίνη, Νοέμβριος 1997, σελ. 54-56.

Ορθόδοξα Ελληνικά Χριστούγεννα