ΕΠΙ ΤΗ ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΝΤΩΝ: «ΑΓΙΟΙ ΕΣΕΣΘΕ, ΟΤΙ ΕΓΩ ΑΓΙΟΣ ΕΙΜΙ»

«Ἅγιοι ἔσεσθε, ὅτι ἐγὼ Ἅγιός εἰμι»* (Δευτ. ιθ´ 2· Α´ Πετρ. α´ 16)
«Ὥσπερ τοίνυν ἀληθῶς εἰσι θεοὶ [οἱ Ἅγιοι] οὐ φύσει, ἀλλ᾿ ὡς τοῦ φύσει Θεοῦ μέτοχοι, οὕτως εἰσὶ προσκυνητοί, οὐχὶ φύσει, ἀλλ᾿ ὡς τὸν φύσει προσκυνητὸν ἐν ἑαυτοῖς ἔχοντες»
(Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς)

Α. Τρόποι προσκυνήσεως τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν κτισμάτων

῾Ο Ἅγιος καὶ θεοφόρος Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας μας Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, στὸν τρίτο Λόγο του «Πρὸς τοὺς διαβάλλοντας τὰς Ἁγίας Εἰκόνας» (PG τ. 94, στλ. 1317-1420), μετὰ τὴν ἀναφορά του στοὺς «πέντε τρόπους» τῆς προσκυνήσεως τοῦ Θεοῦ (§§ κη´- λβ´), περιγράφει «πόσα τὰ προσκυνούμενα εὑρίσκομεν ἐν τῇ Γραφῇ, καὶ κατὰ πόσους τρόπους προσάγομεν προσκύνησιν κτίσμασι» (§§ λγ´-λθ´). Ὁ Ἱερὸς Δαμασκηνὸς ἀποσαφηνίζει, ὅτι ἡ «προσκύνησις» εἶναι «σημεῖον» καὶ «σύμβολον»: ἔναντι μὲν τοῦ Θεοῦ, ὑποταγῆς καὶ «ταπεινώσεως» (§ κζ´), ἔναντι δὲ τῶν «κτισμάτων», «φόβου καὶ πόθου καὶ τιμῆς», ἀλλ᾿ «οὐδενὶ δεῖ προσκυνεῖν ὡς Θεῷ, εἰ μὴ μόνῳ τῷ φύσει Θεῷ, πᾶσι δὲ ὀφειλὴν ἀπονέμειν διὰ τὸν Κύριον» (§ μ´) (νὰ ἀπονέμουμε σὲ ὅλους ὅ,τι ὀφείλουμε, χάριν τοῦ Κυρίου / Ρωμ. ιγ´ 7).

Β. Πρῶτα προσκυνούμενα κτίσματα:

Οἱ Ἅγιοι Στὴν Ἁγία Γραφή, λέγει ὁ θεῖος φωστὴρ τῆς Δαμασκοῦ (§ λγ´), εὑρίσκουμε νὰ προσκυνοῦνται πρωτίστως ἐκεῖνοι, στοὺς ὁποίους ἔχει ἀναπαυθῆ ὁ Θεός, «ὁ μόνος Ἅγιος καὶ ἐν ἁγίοις ἀναπαυόμενος» (Ἡσ. νζ´ 15), 2 ὅπως εἶναι ἠ ἁγία Θεοτόκος καὶ ὅλοι οἱ Ἅγιοι: αὐτοὶ εἶναι «οἱ κατὰ τὸ δυνατὸν ὁμοιωθέντες (τῷ) Θεῷ», τόσο ἀπὸ τὴν ἰδική τους προαίρεσι, ὅσο καὶ ἀπὸ τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ ποὺ κατοίκησε μέσα τους. Αὐτοὶ λέγονται ἀληθινὰ θεοί, ὄχι βεβαίως κατὰ φύσιν, ἀλλὰ κατὰ θέσιν· ὅπως καὶ ὁ πυρακτωμένος σίδηρος λέγεται πῦρ (φωτιά), ὄχι βεβαίως κατὰ φύσιν, ἀλλὰ κατὰ θέσιν καὶ κατὰ μέθεξιν (μετέχει στὴν φωτιά, γίνεται ὅλος φωτιά, ἀλλὰ δὲν μεταβάλλεται σὲ φωτιά). Ἔτσι λοιπὸν καὶ οἱ Ἅγιοι: ὡμοιώθησαν μὲ τὸν Θεὸν «ἐκ τῆς ἑαυτῶν προαιρέσεως» καὶ «ἐκ τῆς Θεοῦ ἐνοικήσεως καὶ συνεργείας»· ὁ Κύριος μᾶς προτρέπει: «Ἅγιοι ἔσεσθε, ὅτι ἐγὼ ἅγιός εἰμι» (Δευτ. ιθ´ 2· Α´ Πετρ. α´ 16) καὶ αὐτὸ ἀφορᾶ τὸ πρῶτο δηλαδὴ τὴν προαίρεσι. Κατόπιν, ἐκεῖνον ποὺ θέλει καλοπροαίρετα τὸ ἀγαθό, ὁ Θεὸς τὸν βοηθεῖ καὶ «συνεργεῖ εἰς τὸ ἀγαθὸν» (πρβλ. Ρωμ. η´ 28). Καὶ ὄχι μόνον αὐτό, ἀλλὰ ἐν συνεχείᾳ ὁ Θεὸς κατοικεῖ μέσα σὲ ὅσους πράττουν τὸ ἀγαθό: «Ἐνοικήσω ἐν αὐτοῖς καὶ ἐμπεριπατήσω» (Β´ Κορινθ. Ϛ´ 16) καί: «Ναοί ἐσμεν Θεοῦ καὶ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ οίκεῖ ἐν ἡμῖν» (Α´ Κορινθ. γ´ 16). Ὁ Κύριός μας, ἀφοῦ κατοικήσει στοὺς Ἁγίους, ὕστερα τοὺς δοξάζει καὶ τοὺς δίδει τὴν χάρι νὰ ἐνεργοῦν ὅσα καὶ Ἐκεῖνος: «Ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν κατὰ πνευμάτων ἀκαθάρτων, ὥστε ἐκβάλλειν αὐτά, καὶ θεραπεύειν πᾶσαν νόσον, καὶ πᾶσαν μαλακίαν» (Ματθ. ι´1)· «Ὅσα ποιῶ, καὶ ὑμεῖς ποιήσετε, καὶ μείζονα τούτων ποιήσετε» (Ἰωάν. ιδ´ 12)· «Ζῶ ἐγώ, λέγει Κύριος, ἀλλ᾿ ἢ τοὺς δοξάζοντάς με δοξάσω» (Α´ Βασιλ. β´ 30)· «Εἴπερ συμπάσχομεν, ἵνα καὶ συνδοξασθῶμεν» (Ρωμ. η´ 17)· «Ὁ Θεὸς ἔστη ἐν συναγωγῇ θεῶν· ἐν μέσῳ δὲ θεοὺς διακρινεῖ» (Ψαλμ. πα´ 1).

Γ. Προσκυνοῦντες τοὺς Ἁγίους, προσκυνοῦμε τὸν Θεὸ

Καὶ συνεχίζει ὁ θεοφόρος Πατέρας μας: Ὅπως οἱ Ἅγιοι εἶναι ἀληθινὰ θεοί, «οὐ φύσει, ἀλλ᾿ ὡς τοῦ φύσει Θεοῦ μέτοχοι», ἔτσι ἀκριβῶς εἶναι καὶ «προσκυνητοί», «οὐχὶ φύσει, ἀλλ᾿ ὡς τὸν φύσει προσκυνητὸν [Θεὸν] ἐν ἑαυτοῖς ἔχοντες»· ὅπως ἄλλωστε συμβαίνει μὲ τὸν πυρακτωμένο σίδηρο: δὲν εἶναι ἀπὸ τὴν φύσι του καυστικὸς καὶ ἑπομένως ἀπρόσιτος στὴν ἀφή, ἀλλ᾿ ἐπειδὴ μετέχει στὴν φωτιὰ ποὺ εἶναι ἀπὸ τὴν φύσι της καυστική. Προσκυνοῦνται λοιπὸν πάντες οἱ Ἅγιοι, ἐπειδὴ ἔχουν δοξασθῆ ἀπὸ τὸν Θεό· ἐπειδὴ ἔγιναν ἀπὸ τὸν Θεὸ φοβεροὶ μὲς στοὺς ἐχθρούς, εὐεργέτες δὲ στοὺς προσερχομένους σὲ αὐτοὺς μὲ πίστι, ὄχι βεβαίως ὡς πρὸς θεοὺς καὶ εὐεργέτας κατὰ φύσιν, ἀλλ᾿ ὡς πρὸς θεράποντας / ὑπηρέτας καὶ λειτουργοὺς τοῦ Θεοῦ, οἱ ὁποῖοι ἀξιώθηκαν νὰ ἔχουν παρρησίαν / θάρρος πρὸς Αὐτόν, διότι Τὸν ἀγάπησαν. Ἑπομένως, προσκυνοῦμε τὸν Ἅγιο, ἐπειδὴ λατρεύεται ὁ οὐράνιος Βασιλεύς, ὅταν βλέπη νὰ προσκυνῆται ὁ ἀγαπημένος Του θεράπων / ὑπηρέτης, ὄχι βεβαίως ὡς Βασιλεύς, ἀλλὰ ὡς ὑπάκουος λειτουργὸς καὶ ἀγαπητὸς φίλος.

Δ. Τιμῶντες τοὺς Ἀγίους, ἐκπληρώνονται τὰ αἰτήματά μας

Καὶ ὄχι μόνο αὐτό, ἀλλὰ ἐκπληρώνονται καὶ τὰ αἰτήματα τῶν προσερχομένων μὲ πίστι: εἴτε τοῦ Ἁγίου ποὺ ζητεῖ τοῦτο ἀπὸ τὸν Βασιλέα, εἴτε διότι ὁ Κύριος ἀποδέχεται τὴν τιμὴ καὶ τὴν πίστι ἐκείνου τοῦ εὐσεβοῦς ποὺ ζητεῖ κάτι ἀπὸ τὸν θεράποντά Του, ἀκριβῶς ἐπειδὴ τὸ ἐζήτησε διὰ μέσου αὐτοῦ. Μὲ τὸν τρόπο αὐτόν, ὅσοι προσήρχοντο, διὰ μέσου τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων ἐθεραπεύοντο· ἔτσι καὶ ἡ σκιὰ καὶ τὰ σουδάρια καὶ τὰ σιμικίνθια (διαφόρου τύπου μαντήλια) τῶν θείων Ἀποστόλων ἐπήγαζαν ἰάσεις (Πράξ. ε´ 15· ιθ´ 12).

Ε. Τιμωροῦνται ὅσοι ἀπαιτοῦν προσκύνησι καὶ ὅσοι καταφρονοῦν τοὺς Ἁγίους

Ἐκεῖνοι ὅμως, οἱ ὁποῖοι θέλουν «ἀνταρτικῶς καὶ ἀποστατικῶς» νὰ προσκυνοῦνται ὡς θεοί, αὐτοὶ εἶναι «ἀπροσκύνητοι» καὶ ἄξιοι τοῦ αἰωνίου πυρός. Καὶ ὅσοι πάλι «καραφρονητικῶς, ὑπερηφάνῳ φρονήματι» δὲν προσκυνοῦν τοὺς θεράποντας / ὑπηρέτας τοῦ Θεοῦ, ὡς ἀλαζόνες καὶ ὑπερήφανοι καταδικάζονται ὡσὰν νὰ ἀσεβοῦν πρὸς τὸν Θεόν· αὐτὸ τὸ μαρτυροῦν / βεβαιοῦν ἐκεῖνα τὰ παιδιὰ ποὺ ἐνέπαιξαν τὸν Ἅγιο Προφήτη Ἐλισσαῖο καὶ γι᾿ αὐτὸ ἔγιναν τροφὴ στὶς ἀρκοῦδες (Δ´ Βασιλ. β´ 23-24). 4 «Οἱ Ἅγιοι υἱοὶ Θεοῦ [εἰσιν], υἱοὶ τῆς Βασιλείας καὶ κληρονόμοι Θεοῦ καὶ συγκληρονόμοι Χριστοῦ. Τιμῶ οὖν τοὺς Ἁγίους καὶ συνδοξάζω τοὺς δούλους καὶ φίλους καὶ συγκληρονόμους Χριστοῦ, τοὺς δούλους ἐκ φύσεως καὶ φίλους ἐκ προαιρέσεως καὶ υἱοὺς καὶ κληρονόμους ἐκ θείας Χάριτος, ὥς φησιν ὁ Κύριος πρὸς τὸν Πατέρα» (§ ΚϚ´).

*Εκ του περιοδικού της Ιεράς Μονής Αγίων Κυπριανού και Ιουστίνης, Φυλής Αττικής, «Ἅγιος Κυπριανός», αριθμός τεύχους 296,

Μάϊος - Ιούνιος 2000, σελ. 297-299. Επιμέλεια, παρουσίαση ημετέρα.