Η ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΤΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ (Α)

 

Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίο του Σαράντου Καργάκου: Νεότερη Ελληνική Ιστορία, Τόμος Β',
<<Μεγάλες μορφές και Μεγάλες Στιγμές του ΄21>>.
Δεύτερη έκδοση: <<Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ>>, Απρίλιος 2021, σελ. 497-500.
<<Και το βιβλίο αυτό είναι καρπός ευγνωμοσύνης προς τους πολυπληθείς ακροατές/μαθητές μου του <<Λαϊκού Πανεπιστημίου>>, που κατακλύζουν κάθε Τρίτη την αίθουσα τελετών της γεραράς <<Εταιρείας Φίλων του Λαού>>, για να ακούσουν πέμπτη χρονιά φέτος τα μαθήματά μου, παρά το νυκτερινό της ώρας (7-9 μ.μ.).
Στα μαθήματα αυτά προσέρχονται παιδιά όλων των ηλικιών, από 20 έως 85 ετών. Άλλα κρατούν σημειώσεις, άλλα κρατούν μαγνητόφωνα.
Αυτά μου έδωσαν το έναυσμα, το ερέθισμα και την ώθηση να δώσω στις παραδόσεις μου μορφή βιβλίου.
Την πρώτη χρονιά εδίδαξα έναν κύκλο μαθημάτων υπό τον τίτλο Το βυζαντινό ναυτικό, που πήρε μορφή καλαίσθητου βιβλίου από τις εκδόσεις Ιω. Σιδέρη (2007), τη δεύτερη χρονιά εδίδαξα τους πολιτικούς θεσμούς και τα πολιτικά σώματα της σπαρτιατικής πολιτείας, την τρίτη την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου,
που το 2008/09 σε πολύ διευρυμένη μορφή και με σπάνια βιβλιογραφία εκδόθηκε από τις Εκδόσεις ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΩΝ - ΚΑΡΤΕΡΗΣ, την τέταρτη χρονιά παρέδωσα <<Το λυκόφως της Σπάρτης>>,
που μαζί με τις προηγούμενες παραδόσεις μου αποτέλεσαν την πρωταρχική μαγιά για να συγγραφεί και να εκδοθεί το δίτομο έργο μου Ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης (Gutenberg, 2006).
Πέρσι είχα την ευκαιρία να διδάξω τρεις κύκλους μαθημάτων: α) Οι Τούρκοι και το Βυζάντιο, β) Το τουρκικό imperium και γ) Τουρκοκρατία, που πήραν μορφή βιβλίου και εκδόθηκαν σε καλαίσθητη μορφή από τις εκδόσεις Λεωνίδα Γεωργιάδη.
Τα φετινά μαθήματα θα είναι αφιερωμένα στην Ελληνική Επανάσταση. Αλλά το βιβλίο αυτό δεν εξετάζει καταλεπτώς το μεγάλο εκείνο γεγονός.
Περιορίζεται αυστηρώς σε όσα προτίθεμαι να παραδώσω και αυτά είναι ό,τι λέγει ο τίτλος: Μεγάλες μορφές και μεγάλες στιγμές του '21.
Όχι όλος ο Αγώνας στην πολυμορφία και την πολύπτυχη διάστασή του.
Οι βασικοί λόγοι είναι δύο: Εκ των πραγμάτων είναι αδύνατον να συμπεριληφθεί όλος ο Αγώνας σε σειρά δίωρων -ανά δεκαπενθήμερο- μαθημάτων ενός εξαμήνου και, δεύτερον -πέρα από άλλες εκδοτικές μου δραστηριότητες- μία τρίτομη ή τετράτομη Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως,
που θα εξετάζει εξονυχιστικά, με πνεύμα κριτικό και -στο μέτρο του ανθρώπινα δυνατού- αντικειμενικά κάθε γεγονός, είτε αυτό είναι στρατιωτικό, είτε πολιτικό, είτε διπλωματικό.
Και για τον λόγο αυτό υπάρχει ένας διαχωρισμός:
Στους δύο πρώτους τόμους εξετάζονται τα στρατιωτικά γεγονότα και στον τρίτο τα πολιτικά, διπλωματικά, οικονομικά γεγονότα, καθώς και ό,τι μπορεί να έχει σχέση με την οργάνωση της παιδείας στη διάρκεια της πολυχρονίου πολεμικής δοκιμασίας.
Το βιβλίο αυτό, λόγω όγκου και τεράστιου κόστους, μόνο αν βρεθεί χορηγός θα καταστεί εφικτό να εκδοθεί.
Ευελπιστούμε ότι κάποιος θα συνδράμει.
Όχι πάντως η ελληνική πολιτεία.
Αυτή με τίμησε και με τιμά με το υπέρτατο βραβείον: το κώνειον>>!
(Απόσπασμα εκ του προλόγου)
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένου
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ

Η ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΤΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ

Ο ίδιος ο Μακρυγιάννης στα Απομνημονεύματά του μας δίνει την καταγωγή και οικογενειακή ταυτότητά του: ...Η πατρίς της γεννήσεώς μου είναι από το Λιδορίκι, χωριό του Λιδορικιού ονομαζόμενον Αβορίτη' τρεις ώρες είναι από το Λιδορίκι μακριά το άλλο χωριό, πέντε καλύβια. Οι γοναίγοι μου πολύ φτωχοί και η φτώχεια εκείνη ήρθε από την αρπαγή των ντόπιων Τούρκων και των Αρβανίτων του Αλήπασσα... (στην έκδοση Βλαχογιάννη, τ. Α', σσ. 11-12). Τον πατέρα του τον έλεγαν Δημήτρη Τριανταφύλλου. Αλλά αυτό δεν πέρασε στον γιο, διότι αυτός, λόγω του βαφτιστικού ονόματός του (Ιωάννης) και του ψηλόλιγνου αναστήματός του, πήρε την προσωνυμία Μακρυγιάννης και με αυτήν πέρασε στην Ιστορία. Έχασε τον πατέρα του σε βρεφική ηλικία και η ηρωική μάνα του αναγκάστηκε να μεταφερθεί στη Λειβαδιά, για να εξασφαλίσει κοντά στους δικούς της δουλειά. Ο Γιάννης ρίχτηκε από μικρό παιδί στη βιοπάλη. Άρχισε από υπηρέτης: Έκανε την «νταντά» σε κάποια μικρά παιδιά. «Τότε αυτός ήταν ο θάνατός μου» γράφει. Από μικρός ήταν ανυπότακτος και γι' αυτό εγκατέλειψε τη Λειβαδιά και κατέφυγε στη Δεσφίνα. Ένα δυσάρεστο επεισόδιο μ' έναν Τούρκο «ζαπίτη» τον έκανε να συνειδητοποιήσει (κι ήταν 14 ετών) την ανάγκη των αρμάτων. Πήγε στην εκεί εκκλησία του Αγίου Ιωάννη, για να βρει παρηγοριά:

...Και τον παρακαλώ να με δώση άρματα καλά κι ασημένια και δεκαπέντε πουγγιά χρήματα κι εγώ θα φκιάσω ένα μεγάλο καντήλι ασημένιο. Με τις πολλές φωνές κάμαμεν τις συμφωνίες με τον άγιον... (ό. π., σ. 19).

Ο Μακρυγιάννης από μικρός είχε μια βιωματική οικειότητα με τα εικονίσματα, ώστε να μπορεί να συνομιλεί με τους αγίους και την Παναγία. Πάντως, κατά τη συμφωνία, προτού βρει τα άρματα, φρόντισε να βρει χρήματα, για να βγει από το μαρτύριο της φτώχειας. Έγινε υπηρέτης του Θανάση Λιδορίκη το 1811, που τον μετέφερε στην Άρτα. Επιδόθηκε στο εμπόριο και στην τοκογλυφία και σε μια δεκαετία, μένοντας στην Άρτα, είχε σχηματίσει σοβαρή περιουσία. Λόγω της εμπορίας του και των πολλών γνωριμιών του οι Φιλικοί τον προσέγγισαν και τον κατήχησαν. Φαίνεται ότι η συναναστροφή με καλλιεργημένους ανθρώπους του έδωσε μια άνευ γραμμάτων παιδεία και μια ηθική ιδεολογία, την οποία διατήρησε με τον τρόπο του διά βίου και η οποία συμπυκνώνεται σε μια εισαγωγική φράση των Απομνημονευμάτων του:

...Χωρίς αρετή και πόνο εις την πατρίδα και πίστη εις την θρησκεία τους έθνη δεν υπάρχουν... (ό. π. σ. 5).

Για την πατρίδα έχει μια ευρεία δημοκρατική αντίληψη. Δεν τη θέλει φέουδο των ολίγων, αλλά κτήμα όλων που μόχθησαν, μοχθούν και πονούν για αυτή. Όσα σπουδαία έργα κι αν έπραξαν μερικοί, όσο τρανοί κι αν έγιναν στη ζωή τους, δεν δικαιούνται να θεωρούν τον κόσμο ιδιοκτησία τους. Καθώς στον Μακρυγιάννη υπερισχύει το διδακτικό και το κηρυκτικό στοιχείο, σ' άλλο σημείο γράφει:

...Ότι κρικέλλα [=χαλκά] δεν έχει η γης να την πάρη κανείς εις την πλάτην του, ούτε ο δυνατός ούτε ο αδύνατος' και όταν είναι ο καθείς αδύνατος εις ένα πράμα και μόνος του δεν μπορή να πάρη το βάρος και παίρνη και τους άλλους και βοηθούν, τότε να μη φαντάζεσαι να λέγη ο αίτιος «εγώ»' να λέγη «εμείς». Ότι βάνανε όλοι τις πλάτες, όχι ένας... (ό. π. σ. 9).

Περισσότερο ίσως από την προσωπική του προβολή αυτό το οποίο έκανε τον Μακρυγιάννη να συγγράψει το έργο, που δε δημοσιεύτηκε όσο ζούσε, ήταν να μη «φαγωθεί» το δίκιο των αδυνάτων, των μικρών, των αφανών, που όλοι «έβαλαν πλάτη» για να μετατραπεί ένας λαός από ραγιάς σε έθνος. «Ίσως αυτή η φωνή της εθνικής ψυχής είναι η ψιθυρίσασα εις το ους [=αυτί] του Μακρυγιάννη την ιεράν παραγγελίαν των συγγραφών» σημειώνει στην Εισαγωγή του ο Βλαχογιάννης (ό. π. σ. ιε'). Γι' αυτό είναι στην αφήγησή του τόσο μεμπτικός και φιλοκατήγορος έναντι των μεγάλων στρατιωτικών (κυρίως του Κολοκοτρώνη) και των πολιτικών, που χωρίς να χύσουν αίμα νοσφίσθηκαν (=καρπώθηκαν) την εξουσία και οι πλείστοι έκαναν μεγάλη περιουσία. Η επαναστατική δράση του Μακρυγιάννη αρχίζει από τις 18 Μαρτίου 1821, όταν, με πρόσημα την εμπορική δραστηριότητά του, στάλθηκε από τους Φιλικούς της Άρτας να συναγροικηθεί με τους Φιλικούς της Πάτρας. Εν τω μεταξύ, ο Μοριάς έμπαινε στις φλόγες της επαναστατικής φωτιάς, που απλωνόταν στη Ρούμελη και την Ήπειρο. Γι' αυτό, όταν επέστρεψε στην Άρτα, πιάστηκε και επί 70 ημέρες υπέστη τα πάνδεινα δέσμιος χειροπόδαρα σε κάποιο κελί. Για να γλυτώσει, υποσχέθηκε σε κάποιον Αλβανό να τον οδηγήσει σπίτι του, για να τον δει γιατρός. Κάποια στιγμή ξεγέλασε τον φρουρό, διέφυγε και προσέφυγε σε κάποιον μπέη, συγγενή του Αλή πασά, που βρισκόταν στο στρατόπεδο του Κομποτίου. Για κακή του τύχη, ασθένησε ο Μπέης-προστάτης του και γύρισε στην Άρτα. Ο Μακρυγιάννης τον ακολούθησε -παρά τον κίνδυνο που διέτρεχε- και, όταν ο μπέης γιατρεύτηκε, ο Μακρυγιάννης, αδέσμευτος πια, βγήκε να πολεμήσει στα βουνά. Ήταν η ώρα των αρμάτων. Εντάχτηκε στο σώμα του διάσημου αρματολού Γόγου Μπακόλα, για τον οποίο έπλεξε την φράση-ύμνο: «Ωσάν λιοντάρι επολεμούσε και σαν φιλόσοφος οδηγούσε». Ήταν οι πρώτες μάχες που έδωσαν οι Έλληνες και κάποιοι Αλβανοί μαζί τους (δεν είχε τελειώσει ο πόλεμος κατά του Αλή). Ίσως, αν υπήρχαν συντονισμός και πειθαρχία, η πόλη της Άρτας να είχε περιέλθει στην κυριαρχία των επαναστατών. Κυριάρχησε, όμως σε πολλούς το ένστικτο της εκδικητικότητας, της σκληρότητας και το πάθος της λαφυραγωγίας. Μιλώντας για τα βασανιστήρια που υπέστη όχι Τούρκισσα, αλλ' Ελληνίδα (το γένος Βράνη), από άνδρες πιθανώς του Γρίβα, ο Μακρυγιάννης αμείλικτος γράφει:

...Και τότε βλέποντας αυτείνη την αρετή [Σημ. Σ.Ι.Κ. η λέξη γράφεται σαρκαστικά] σιχάθηκα το Ρωμαίικον, ότι είμαστε ανθρωποφάγοι [...] καθόμαστεν οληνύχτα και τους φυλάγαμεν όσο να ξημερώση με τα ντουφέκια εις το χέρι, να μη φάνε οι ανθρωπινοί λύκοι τ' αδύνατα πλάσματα... (ό. π., σ. 48).

( Σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι )

Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένου
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ
Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίου του Σαράντου Καργάκου:
Νεότερη Ελληνική Ιστορία, Τόμος Β',
<<Μεγάλες μορφές και Μεγάλες Στιγμές του ΄21>>.
Δεύτερη έκδοση: <<Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ>>, Απρίλιος 2021, σελ. 497-500.