Η ΕΥΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ

 

Στὴν ἀρχαία Ἐκκλησία, 

κατὰ τὴν διάρκεια τῆς προσφορᾶς ἀπὸ τοὺς Πιστοὺς τοῦ ἄρτου καὶ τοῦ οἴνου γιὰ τὴν τέλεση τοῦ Μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας,

 προσφέρονταν καὶ εὐλογοῦνταν καὶ ἄλλα προϊόντα, ὅπως σῖτος, ἔλαιον, μέλι, σταφύλια καὶ ἄλλα ὀπωρικά, καθὼς ἐπίσης γάλα, τυρός, καρποί, ἄνθη, ἀκόμη καὶ ζῶα.

Ἡ πρώτη ὅμως ἐκκλησιαστικὴ ἀντίδραση στὴν παλαιὰ αὐτὴ συνήθεια ἦλθε ἀπὸ τὸν Γʹ Ἀποστολικὸ Κανόνα, 

ὁ ὁποῖος, προκειμένου νὰ διαφυλάξη τὴν Βιβλικὴ-Ἀποστολικὴ Παράδοση τῆς προσφορᾶς κατὰ τὴν θεία Εὐχαριστία 

μόνον Ἄρτου καὶ Οἴνου, ἀπηγόρευσε τόσο τὴν ἐκ τοῦ Παλαιοδιαθηκικοῦ Νόμου προερχόμενη συνήθεια τῆς θυσίας ζώων στὸ ἱερό,

 ὅσο καὶ κατὰ τὴν θεία Λειτουργία προσφορὰ μὴ εὐχαριστιακῶν καρπῶν καὶ προϊόντων.

Ὁ ἐν λόγῳ Κανόνας μὲ τὰ Εὐχαριστιακὰ Δῶρα ἐπιτρέπει μόνο τὴν προσφορὰ νέων χίδρων

 (νέα στάχυα σίτου) καὶ σταφυλιῶν, 

μὲ τὴν ἐπεξήγηση ὅτι ἡ προσφορὰ αὐτὴ γίνεται «τῷ καιρῷ τῷ δέοντι», 

τὴν ἐποχὴ δηλαδὴ τῆς ὡρίμανσης τῶν καρπῶν καὶ τῶν φρούτων·

«οὒχ ὡς θυσίαν τῶν ὡρίμων καρπῶν».

Ἡ κατ΄̓ ἔτος αὐτὴ προσφορὰ τοῦ σίτου καὶ τῶν σταφυλιῶν, ὡς ἀπαρχῶν εὐλογία, εἶχε καὶ τὸν χαρακτήρα τῆς εὐχαριστίας πρὸς τὸν Θεὸ «τῷ οἰκονομοῦντι τὰ πρὸς ζωάρκειαν καὶ θεραπείαν ἡμῶν».Στὸν διαχωρισμὸ τῶν ἐξωευχαριστιακῶν ἀγαθῶν ἀπὸ τὴν προσφορὰ καὶ προσκομιδὴ τῆς θείας Λειτουργίας ἐπέμεινε καὶ ἡ ἐν Καρθαγένῃ Σύνοδος (419), ἡ Ὁποία διὰ τοῦ 37/44 Κανόνος Της ἀποφάσισε νὰ μὴν ἀναμιγνύονται μὲ τὸν ἄρτο καὶ τὸν οἶνο οἱ ἀπαρχές, εἴτε μέλι, εἴτε γάλα, ἀλλὰ ὅλα αὐτὰ νὰ εὐλογοῦνται ξεχωριστά, «ὡς ἐκ τοῦ ἁγιάσματος τοῦ Κυριακοῦ Σώματος καὶ Αἵματος διΐστασθαι». Ἐπέτρεπε μόνο τὴν συμπροσφορὰ «σταφυλῶν καὶ σίτου», μὲ τὴν ἔννοια πάντοτε τῶν ἀπαρχῶν καὶ ὄχι τῆς θυσίας, ὅπως ἀκριβῶς ἤθελε καὶ ὁ προηγούμενος Ἀποστολικὸς Κανόνας.Σὲ ὁρισμένες Ἐκκλησίες, ὅμως, οἱ Ἱερεῖς συνέχισαν, μέχρι τὸ τέλος τοῦ Ζʹ τοὐλάχιστον αἰώνος, νὰ ἀναμειγνύουν χυμὸ σταφυλιῶν μὲ τὴν θεία Εὐχαριστία, καὶ «κατὰ τὸ κρατῆσαν ἔθος... ἅμα τῷ λαῷ διανέμειν ἀμφότερα». Τοῦ θέματος αὐτοῦ ἐπελήφθη ἐκ νέου ἡ ἐν Τρούλλῳ ΣΤʹ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος (Πενθέκτη, 691), ἡ Ὁποία διὰ τοῦ 28ου Κανόνος Της ὅρισε ἡ σταφυλὴ νὰ λογίζεται ὡς ἀπαρχὴ καὶ «ἰδικῶς τοὺς Ἱερεῖς εὐλογοῦντας, τοῖς αἰτοῦσι ταύτης μεταδιδόναι»· νὰ εὐλο- γεῖται δηλαδὴ ξεχωριστὰ καὶ νὰ δίδεται στοὺς Πιστούς, προφανῶς μετὰ τὴν θεία Λειτουργία, «πρὸς τὴν τοῦ δοτῆρος τῶν καρπῶν εὐχαριστίαν».Εὐχὲς ἀπαρχῶν ἔχουν διασωθεῖ στὴ Λειτουργική μας Παράδοση ἀπὸ τὸν τρίτο αἰώνα, ὅπως καὶ στὰ λειτουργικὰ χειρόγραφα συναν- τοῦμε «Εὐχὴ ἐπὶ προσφερόντων ἀπαρχάς», ἢ «Εὐχὴ ἐπὶ προσφερόντων καρποὺς νέους», ὅπως π.χ. σταφύλια, σῦκα, ρόδα, μῆλα, ροδάκινα, πέρσικα κ.ἄ.Πρόκειται γιὰ σύντομα κείμενα γεμᾶτα εὐχαριστία στὸν Θεό, ὁ ὁποῖος ἔδωσε «καρποὺς παντοδαποὺς εἰς εὐφροσύνην καὶ τροφὴν τοῖς ἀνθρώποις». Ὁ ἄνθρωπος μὲ τὴν σειρά του ἀντιπροσφέρει «ἀπαρχὴν καρπῶν», πιστεύοντας ὅτι ἡ προσφορά του αὐτὴ γίνεται εὐαρέστως δεκτὴ ἀπὸ τὸν Θεό. ιατηρεῖται ἔτσι, μέσῳ τῶν πρωτογεννημάτων,ζωντανὴ ἡ ἀνάμνηση καὶ κοινωνία τῶν δωρεῶν τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ βεβαία ἡ πρόγευση καὶ ἐλπίδα τῶν αἰωνίων θησαυρῶν καὶ ἀπολαύσεων.Μὲ τὴν ἀρχαία αὐτὴ Παράδοση, καὶ ἰδιαιτέρως μὲ τὴν πράξη τῆς εὐλόγησης τρύγου, σχετίζονται καὶ δύο χαρακτηριστικὲς Τελετὲς τοῦ Βυζαντινοῦ Εὐχολογίου καὶ τῆς Αὐτοκρατορικῆς Ἐθιμοτυπίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως.Ἡ πρώτη Τελετὴ μαρτυρεῖται στὸν παλαιότερο λειτουργικὸ κώδικα, τὸ Βαρβερινὸ Εὐχολόγιο 336 (8-9 αἰ.), μὲ τὸν τίτλο «Εὐχὴ γινομένη ὑπὸ τοῦ Πατριάρχου,ὅτε πρὸς συνήθη ἐπιτελεῖ τὴν τρύγην ὁ Βασιλεύς». Ἀπὸ μεταγενέστερους κώδικες πληροφορούμαστε ὅτι ἡ τελετὴ αὐτή, ἡ ὁποία εἶχε δύο Εὐχὲς γιὰ τοὺς Βασιλεῖς, γινόταν στὸ Ναὸ τῶν Βλαχερνῶν κατὰ τὴν Ἑορτὴ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, τὴν 15η Αὐγούστου.Ἡ σπουδαιότητα αὐτοῦ τοῦ γεγονότος ἀποδεικνύεται καὶ ἀπὸ τὴν παρουσία τοῦ Αὐτοκράτορος, ὁ Ὁποῖος προφανῶς, ὅπως συνηθιζόταν ἔκαμε τὴν ἀρχὴ τοῦ τρύγου καὶ προσέφερε στὸν Πατριάρχη ἀπὸ τὸ νέο καρπὸ τῆς ἀμπέλου. Μνεία τοῦ γεγονότος κάνει καὶ ὁ Βαλσαμώνας, ὁ ὁποῖος τὸ συνδέει σαφῶς μὲ τὴν ἐτήσια προσφορὰ τῶν ἀπαρχῶν καὶ κυρίως τῶν σταφυλιῶν μετὰ τὴν θεία Λειτουργία.Ἡ δεύτερη Τελετὴ τοῦ τρύγου μαρτυρεῖται καὶ περιγράφεται ἀπὸ τὸν Αὐτοκράτορα Κωνσταντῖνο Ζʹ τὸν Πορφυρογέννητο (945- 959), στὸ ἔργο του ῎Εκθεσις τῆς Βασιλείου Τάξεως καὶ στὸ κεφάλαιο«῞Οσα δεῖ παραφυλάττειν ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ τρυγητοῦ ἐν προκένσῳ τῆς ῾Ιερείας». Ἔξω ἀπὸ τὰ Ἀνάκτορα, λοιπόν, τῆς Ἱέρειας, περιοχῆς ποὺ βρισκόταν στὴν ἀσιατικὴ ἀκτὴ τοῦ Βοσπόρου, καὶ ἐνώπιον τῶν Ἀρχόντων, τῶν Ἀξιωματούχων καὶ τοῦ Βασιλέως, ὁ Πατριάρχης, τὴν ἡμέρα τοῦ τρύγου, φορώντας τὸ Φελώνιο καὶ τὸ Ὠμοφόριο, εὐλογοῦσε τὰ σταφύλια μὲ εἰδικὴ Εὐχὴ «κατὰ τὴν τῆς Ἐκκλησίας ἀκολουθίαν».Ἡ Τελετὴ αὐτή, ἡ ὁποία πλαισιωνόταν ἀπὸ αὐτοσχέδιους ὕμνους, ἀνταλλαγὴ σταφυλιῶν μεταξὺ Πατριάρχου καὶ Αὐτοκράτορος καὶ γεῦμα, τόνιζε τὴν ἁρμονικὴ συνύπαρξη κοσμικῆς καὶ ἐκκλησιαστικῆς Ἐξουσίας καὶ εἶχε τὸν χαρακτήρα τῆς ἀντίδρασης ἀπέναντι σὲ παγανιστικὰ διονυσιακὰ στοιχεῖα ποὺ ἐπικρατοῦσαν τὴν ἐποχὴ ἐκείνη κατὰ τὸν τρύγο, τὸ πάτημα τῶν σταφυλιῶν καὶ τὴν ἀποθήκευση τοῦ μούστου στὰ πιθάρια.Εἶναι σαφές, λοιπόν, ὅτι ἡ Ἐκκλησία κατὰ παλαιὰ συνήθεια εὐλο- γοῦσε πάντοτε τὸν τρύγο καὶ τὰ σταφύλια, ὅπως ἀκριβῶς ἔκανε καὶ μὲ τὶς ἄλλες ἀπαρχὲς καὶ τὰ πρωτογεννήματα. Ὑπάρχει μάλιστα καὶ Κανόνας ποὺ ἐπιβάλλει τὴν εὐλογία τοῦ σίτου καὶ τῆς σταφυλῆς, πρὶν αὐτὰ ἀναλωθοῦν ἀπὸ τοὺς Πιστούς.Συνέχεια αὐτῆς τῆς παράδοσης εἶναι ἀκριβῶς καὶ ἡ εὐλογία τῶν σταφυλιῶν κατὰ τὴν 6η Αὐγούστου, Ἑορτὴ τῆς Μεταμορφώσεως.Διασώζεται μάλιστα καὶ εἰδικὴ Εὐχή, ἡ ὁποία στὰ χειρόγραφα μαρτυρεῖται ἀπὸ τὸν 10ο αἰώνα, μὲ διάφορους τίτλους, ὅπως «Εὐχὴ τοῦ σταφυλιοῦ», «Εὐχὴ εἰς μετάληψιν σταφυλῆς», «Εὐχὴ ἐπὶ σταφυλῆς καὶ πάσης ὀπώρας», «Εὐλογία ἀμπέλου καὶ σταφυλῆς». Εἶναι λιτὴ καὶ σύντομη Εὐχή, μὲ τὴν ὁποία ἡ Ἐκκλησία εὐχαριστεῖ τὸν Θεό, ποὺ «διὰ τῆς τοῦ ἀέρος εὐκρασίας, καὶ τῶν σταγόνων τῆς βροχῆς καὶ τῆς τῶν καιρῶν γαλήνης» εὐδόκησε, ὥστε ὁ καρπὸς τῆς ἀμπέλου νὰ ὡριμάση φυσιολογικὰ καὶ στὴν κατάλληλη ὥρα, προκειμένου νὰ εὐφραίνη αὐτοὺς ποὺ τὸν γεύονται καὶ νὰ προσφερθῆ «ὡς δῶρον εἰς ἐξιλασμὸν ἁμαρτιῶν, διὰ τοῦ ἱεροῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ». ῞Οπως βλέπουμε εἶναι σαφὴς ἡ σύνδεση τῆς σταφυλῆς μὲ τὴν θεία Εὐχαριστία.Σὲ μεταγενέστερα χειρόγραφα μαρτυρεῖται καὶ ἄλλη «Εὐχὴ εἰς ἀπαρχὰς σταφυλῆς καὶ συκῶν τῆς στʹ τοῦ Αὐγούστου μηνὸς ἐν τῇ Ἑορτῇ τῆς Μεταμορφώσεως», ἡ ὁποία ἀναφέρεται στὴν εὐλογία μόνο τῆς σταφυλῆς καὶ μὲ σαφὴ πάλι ἀναφορὰ στὴν πνευματικὴ ἐλευθερία ποὺ ἐγγυῶνται ὁ Χριστὸς καὶ ἡ Εὐχαριστιακὴ Ζωή.Δὲν εἶναι πάντως σαφὲς ἀπὸ πότε ἡ εὐλογία τῶν σταφυλιῶν, ἀρχαία ὄντως Παράδοση, συνδέθηκε μὲ τὴν Ἑορτὴ τῆς Μεταμορφώσεως. Ἐὰν λάβουμε ὑπόψη ὅτι ἡ Ἑορτὴ αὐτή, ἀπὸ τὶς ἀρχαιότερες τῆς χριστιανικῆς Ἐκκλησίας, εἶναι γνωστὴ στὰ Ἱεροσόλυμα ἐπίσημα ἀπὸ τὸν 7ο αἰώνα, καὶ στὸ Βυζαντινὸ Ἑορτολόγιο τὸν 9ο αἰώνα, δὲν ἀποκλείεται ἡ σύνδεση αὐτὴ νὰ ἔγινε ἐξ ἀρχῆς. Ἄλλωστε τότε, στὸ τέλος δηλαδὴ τοῦ 7ου αἰώνος, ἔγινε, ὅπως εἴδαμε, καὶ ὁ ὁριστικὸς διαχωρισμὸς τῶν ἀπαρχῶν ἀπὸ τὴν προσφορὰ τῶν Εὐχαριστιακῶν Δώρων.Τὸ ἐρώτημα ἀσφαλῶς εἶναι γιατὶ τελικὰ τὰ σταφύλια εὐλογοῦνται κατὰ τὴν ἑορτὴ τῆς Μεταμορφώσεως. Σὲ σχετικὰ παλαιὸ λειτουργικὸ τυπικό, αὐτὸ τῶν Κασούλων (12 αἰ.), σημειώνεται ὅτι ἡ εὐλογία τῶν σταφυλιῶν, γινόταν ἀπὸ τὸν Ἱερέα τὸν Δεκαπενταύγουστο, μετὰ τὴν θεία Λειτουργία.Κάτι ἀνάλογο γινόταν, ὅπως εἴδαμε, καὶ στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου τὸν Δεκαπενταύγουστο ὁ Πατριάρχης εὐλογοῦσε τὰ σταφύλια στὸ Ναὸ τῶν Βλαχερνῶν, παρουσίᾳ τοῦ Αὐτοκράτορος.Οἱ περισσότερες πάντως πηγὲς συνδέουν τὴν εὐλογία τῶν στα- φυλιῶν μὲ τὴν Μεταμόρφωση. Ἡ Τυπικὴ Διάταξη Νείλου Ἱερομονάχου, τοῦ 13ου αἰ., σημειώνει ὅτι «ἐν αὐτῇ δὲ τῇ ἑορτῇ καταλύομεν σταφυλάς, καθὼς τὸ τῆς ἐκκλησίας διέξεισι τυπικόν». Παράδοση τῶν Πατέρων θεωρεῖ καὶ τὸ Τυπικὸ τοῦ Ἁγίου Σάββα τὴν εὐλογία τῶν σταφυλιῶν κατὰ τὴν Ἑορτὴ τῆς Μεταμορφώσεως.Τὴν ἴδια ἀκριβῶς εἴδηση ἔχει καὶ τὸ Τυπικὸ τοῦ Ρήγα, τὸ ὁποῖο ὅμως προσδιορίζει ἀκριβῶς καὶ τὸ σημεῖο τῆς Λειτουργίας, ὅπου γίνεται ἡ εὐλογία αὐτή: «Μετὰ δὲ τὴν ὀπισθάμβωνον εὐχήν, ψάλλομεν τὸ ἀπολυτίκιον τῆς ἑορτῆς καὶ τὸ κοντάκιον καὶ ὁ ἱερεὺς τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν καὶ εὐλογεῖ διὰ τῆς τεταγμένης εὐχῆς τὰς παρατεθειμένας πρὸ τῆς εἰκόνος τοῦ Χριστοῦ σταφυλάς».Εἶναι φανερὸ ὅτι ὁ χρόνος εὐλογίας τῶν σταφυλιῶν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὶς κλιματολογικὲς συνθῆκες κάθε περιοχῆς καὶ τὴν περίοδο ὡρίμανσης τῶν καρπῶν αὐτῶν.Ἑπομένως, δὲν εἶναι καθόλου παράξενο τὸ γεγονὸς ὅτι ἀλλοῦ τὰ σταφύλια εὐλογοῦντο τὸν Δεκαπενταύγουστο καὶ ἀλλοῦ στὶς 6 Αὐγούστου. Σύμφωνα μάλιστα μὲ ἁγιολογικὲς πηγές, προσφορὰ σταφυλιῶν γινόταν καὶ κατὰ τὴν Ἑορτὴ τῆς ῾Υψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, τὴν 14η Σεπτεμβρίου.Ἐκτός, ὅμως, ἀπὸ τὶς κλιματολογικὲς συνθῆκες εἶναι πολὺ πιθανὸ στὴν σύνδεση τῆς εὐλογίας τῶν σταφυλιῶν μὲ τὴν Μεταμόρφωση νὰ ἔχουν συμβάλει καὶ παλαιὲς ἱστορικὲς καταβολὲς τῆς Ἑορτῆς αὐτῆς. Τὸ Ἱεροσολυμιτικὸ Κανονάριο συσχετίζει τὴν Ἑορτὴ τῆς Μεταμορφώσεως μὲ τὴν Ἰουδαϊκὴ Ἑορτὴ τῆς Σκηνοπηγίας καὶ δὲν εἶναι τυχαῖο πὼς ἕνα ἀπὸ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Ἑορτῆς, ποὺ διαβάζονταν τὴν ἐποχὴ ἐκείνη στὰ Ἱεροσόλυμα, μιλᾶ ἀκριβῶς γιὰ τὴν πλήθυνση τῶν κήπων, τῶν ἀμπελώνων καὶ τῶν συκεώνων.Ἡεὐλογία τῶν σταφυλιῶν κατὰ τὴν Μεταμόρφωση κατανοεῖται ἐπίσης, καὶ μέσα ἀπὸ τὶς θεολογικές, ἀνθρωπολογικὲς καὶ κο- σμολογικὲς διαστάσεις τῆς Ἑορτῆς αὐτῆς. Ὁ Κύριος «ἡμέρας ἓξ» ἢ «ὡσεὶ ἡμέρας ὀκτώ», μετὰ τὴν πρόρρηση τοῦ Πάθους Του, «εἰς ὄρος ὑψηλόν... μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν (Πέτρου, Ἰακώβου καὶ Ἰωάν- νου), καὶ ἔλαμψε τὸ πρόσωπον Αὐτοῦ ὡς ὁ ἢλιος, τὰ δὲ ἱμάτια Αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς».Αὐτὸς εἶναι ὁ Δημιουργὸς τοῦ κόσμου, ἀλλὰ καὶ ὁ κυρίαρχος τῶν ἐσχάτων. Αὐτὸς εἶναι ἡ Ἄμπελος «ἐν οὐρανοῖς μὲν ἔχουσα τὴν ρίζαν, ἐπὶ γῆς δὲ τὰ κλήματα· ἄμπελος κλαδευομένη τὸ σῶμα, ἀλλ᾿ οὐ τὴν ρίζαν· ἄμπελος μετὰ τρίτην ἡμέραν τοῦ κλαδευθῆναι βλαστάνουσα τὸν βότρυν τῆς ἀναστάσεως».Εἶναι φυσικό, λοιπόν, μὲ τὴν Μεταμόρφωση τοῦ Κυρίου νὰ φωτίζεται καὶ νὰ δοξάζεται ὁλόκληρος ὁ κόσμος. Ἡ κτίση φαιδρύνεται καὶ ἀποκτᾶ τὴν λαμπρότητα ποὺ εἶχε κατὰ τὸν χρόνο τῆς δημιουργίας.

Γι᾿ αὐτὸν ἀκριβῶς τὸν λόγο καὶ ἡ κτίση

, ἀνταποκρινόμενη δοξολογικὰ σ᾿ αὐτὴν τὴν δωρεὰ καὶ τὴν ἐλπίδα, ἀναφέρεται πρὸς τὸν Δημιουργό της καὶ 

Τὸν εὐχαριστεῖ, ἀλλὰ καὶ ἡ ᾿Εκκλησία στὴν πιὸ κατάλληλη Ἑορτή, 

τῆς Δημιουργίας καὶ τῶν Ἐσχάτων τῆς ἀνανέωσης καὶ τῆς ἐλπίδας, συνηθίζει νὰ εὐλογῆ τὸν κόσμο καὶ τὶς ἀπαρχές του, 

ἐπιβεβαιώνοντας ἔτσι ὅτι ἡ ἀνανέωση ἀρχίζει ἀπὸ τὸν Θεό, περνᾶ μέσα ἀπὸ τὴν φύση καὶ καταλήγει στὴν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου.

Ἡ εὐλογία τῶν σταφυλιῶν, τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν αὐτῶν ἀπαρχῶν τοῦ κόσμου, εἶναι μία λειτουργικὴ πράξη 

ποὺ τονίζει ἰδιαίτερα τὴν δοξολογικὴ καὶ εὐχαριστιακὴ προσφορὰ τῆς ὕλης καὶ τῶν καρπῶν τῆς γῆς στὸν Δημιουργὸ Θεὸ καὶ κτίστη τῶν ἁπάντων. 

Πολὺ περισσότερο μάλιστα, 

ὅταν ὁ καρπὸς αὐτὸς τῆς ἀμπέλου μᾶς δίδει τὸ κρασί, ποὺ ὁ Χριστὸς εὐλόγησε στὴν Κανᾶ, γιὰ νὰ τονίση τὴν ἐν Χριστῷ μεταμόρφωση τοῦ κόσμου,

 ἀλλὰ καὶ μᾶς παρέδωσε αὐτὸ (τὸ κρασὶ) στὸν Μυστικὸ Δεῖπνο,

 ὡς τὸ στοιχεῖο ἐκεῖνο, ποὺ μαζὶ μὲ τὸ ψωμί, τὴν ὥρα τῆς θείας Λειτουργίας ἀφθαρτοποιοῦνται χαρισματικά,

 μεταποιούμενα σὲ Κυριακὸ «Σῶμα καὶ Αἷμα», θεία Ευχαριστία.Ἐκτὸς τούτων, ἡ εὐλογία τῶν σταφυλιῶν 

τονίζει καὶ τὴν ἀνάγκη συνεχοῦς πνευματικῆς καρποφορίας καὶ μεταμορφωτικῆς πορείας τοῦ ἀνθρώπου,

 καθόσον «οἱ τῷ ὕψει τῶν ἀρετῶν διαπρέψαντες,

 καὶ τῆς ἐνθέου δόξης ἀξιωθήσονται».

Περιοδικό «Ἐφημέριος», Σεπτέμβριος 2000, σελίδες 11-14. 

Διασκευή, επιμέλεια κειμένου ''ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ''