Συνακόλουθες αναρτήσεις εκ του βιβλίου
του Αρχιμανδρίτη Ιωαννικίου:
<<Φιλοκαλικές Σελίδες 2 - Ο Νους>>,
έκδοση <<Ιερού Ησυχαστηρίου Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά>>,
Κουφάλια Θεσ/νίκης, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 55-61.
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένων
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο άνθρωπος, το υπέροχο αυτό θεόπλαστον ον, η κορωνίς της Δημιουργίας, είναι μία σύνθεσις ύλης και πνεύματος, σώματος και ψυχής. Η υπέρβασις και μετάβασίς του από τον υλικό προς τον άϋλο, από τον αισθητό προς τον υπεραισθητό κόσμο γίνεται με την δύναμι της ψυχής, τον νου. Θεμελιώδης πίστις της Εκκλησίας μας είναι ότι ο άνθρωπος αποτελεί εικόνα του Τριαδικού Θεού. Ο Τριαδικός Θεός είναι Νους (Πατήρ), Λόγος (Υιός) και Πνεύμα. Νους ο άναρχος τον Λόγον απορρήτως γεγένηκε, / και το θείον Πνεύμα, το ισοσθενές εκπεπόρευκε' / και διά τούτο Τριάδα ομοούσιον, / τον Δεσπότην των όλων Θεόν καταγγέλλομεν. (Τριαδικός κανών, ήχος δ'). Και ο άνθρωπος είναι τριαδική εικόνα του Θεού. Ο άνθρωπος είναι και αυτός νους, λόγος και πνεύμα. Σε αυτήν την τριαδική, από άπειρη θεία αγάπη κατασκευή του (κατ' εικόνα) και στην κατά χάριν θέωσι (καθ' ομοίωσιν) έγκειται το απεριόριστο μεγαλείο του. Από αυτό το μεγαλείο φαίνεται η ασύγκριτη διαφορά του ανθρώπου από τα ζώα. Η ψυχή εδώ είναι μία, διαιρείται κατά τους αγίους Πατέρες σε τρεις δυνάμεις ή σε τρία μέρη: στο λογιστικό, στο επιθυμητό και στο θυμοειδές. Όργανο με το οποίο ενεργοποιείται το λογιστικό είναι ο νους. Ερώτησε κάποιος έναν ερημίτη: - Γέροντα, τί είναι νους; Με χαρακτηριστική απλότητα ο γέροντας, είπε: - Να, άμα λείψει ο κυβερνήτης από ένα καράβι, τί λες; Θα καταντήση στο λιμάνι; Τα κύματα θα το σπάσουν. Έτσι και ο νους. Είναι κυβερνήτης. Κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά <<νους>> λέγεται και η ενέργεια του νου που συνίσταται σε λογισμούς, κρίσεις, συλλογισμούς και νοήματα. Αλλά όμως δεν είναι ο ίδιος ο νους, αλλά ενέργειες του νου. Νους είναι και η δύναμις που ενεργεί αυτά, η οποία ονομάζεται και κ α ρ δ ί α στην Αγία Γραφή. Η οποία καρδία είναι η κυριώτερη από όλες τις άλλες δυνάμεις της ψυχής και από αυτή τη δύναμι χαρακτηρίζεται η ψυχή μας λογική>> (Λόγος περί προσευχής και καθαρότητος καρδίας, Φιλοκαλία, τόμ. Α', σ. 133, κεφ. γ'). Αλλά ο νους είναι και η ικανότης του νου για την ένωσί του και μέθεξι με τον Θεόν. Αλλού ονομάζεται ικανότης προς θέα ή θεωρία ή όρασι του Θεού. Είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα. Το να βλέπει κανείς τον Θεό, είναι ένωσις με τον Θεόν. Να γιατί ο νους κατά την πατερική ορολογία ονομάζεται <<οφθαλμός της ψυχής>>, <<νοερός οφθαλμός>>, <<όμμα>> ή <<θεωρητικόν ή λογιστικόν>> μέρος της ψυχής. Είναι εικόνα του Θεού ο άνθρωπος, διότι έχει νου. Ο νους του ανθρώπου είναι ένας δημιουργικός παράγων κάθε λεγομένου έργου πολιτισμού. Αλλά είναι τραγικό όταν στον νου λείπει η γνωστική και διακριτική αίσθησις. Τυφλώνεται τότε, εξέρχεται εντελώς από τον εαυτό του (καθώς θα δούμε) και αποκτά απόλυτες σχέσεις με τα δημιουργήματα, με την κατ' αίσθησι φύσι των όντων, ενώ η ουσία του είναι νοερά. Κολυμπά σ' ένα πέλαγος οιήσεως και κενοδοξίας, παύει να είναι <<ενεργεία νους>> και γίνεται μόνον <<δυνάμει νους>>, δηλαδή, αλογοποιείται. Γίνεται σαν τους άψυχους ηλεκτρονικούς εγκεφάλους που κατασκευάζει, σαν τα πλαστικά λουλούδια χωρίς άρωμα, σαν τις τυφλές μηχανές του. <<Ο νους του ανθρώπου, κατά την έκφρασι συγχρόνου γέροντος ασκητού, ομοιάζει με ένα πετεινόν του ουρανού, άλλοτε υψιπετές και άλλοτε χαμερπές>>. Με τα ύψη της αναβάσεως και αναγωγής του νου αφ' ενός και με τις πτώσεις του στα κατώτερα μέρη της γης αφ' ετέρου, στα οποία κυλιέται ο νους διά της επενεργείας των παθών, ασχολούνται οι Φιλοκαλικοί άγιοι Πατέρες. Η αυτοσυγκέντρωσις ή <<συνέλιξις>> του νου όσων ανθρώπων ασχολούνται με την λεγόμενη <<γιόγκα>> των μη χριστιανικών ανατολικών θρησκειών, μπορεί να πραγματοποιείται, αλλά είναι άπρακτη και άκαρπη. Ο νους εκεί παραμένει στην μέθοδο. Μέχρις εδώ μπορεί να θεωρηθή σαν μια επαινετή, ανθρώπινη όμως και μόνο προσπάθεια, γι' αυτόν τον λόγο και εκ των προτέρων καταδικασμένη. Ο νους εκεί σταματά στη μέση του δρόμου <<από Ιερουσαλήμ εις Ιεριχώ>> και <<λησταίς περιπίπτων, οι και εκδύοντες αυτόν και πληγάς επιτεθέντες αφιέντες αυτόν ημιθανή τυγχάνοντα>>. Αυτό συμβαίνει, διότι εκεί ο νους δεν έχει αντικείμενο, αναζητεί έναν ανύπαρκτο φωτισμό, και πλανάται <<πλάνην οικτράν>>, αφού στην πραγματικότητα ενούται με δαιμονικόν πνεύμα, το οποίο κατορθώνει να παρουσιάζη το ψεύδος ως αλήθεια και την αλήθεια ως ψεύδος <<μετασχηματιζόμενον εις άγγελον φωτός>>. Εθεωρήσαμε λοιπόν αναγκαίο, το δεύτερο τεύχος των Φιλοκαλικών Σελίδων να το αφιερώσουμε στο μέγιστο αυτό θέμα. Θερμή παράκλησις προς τους αγαπητούς αδελφούς αναγνώστας να προσεύχωνται για την ευτέλειά μας, ο Κύριος να καθαρίζη και τον ιδικόν μας νου <<από παντός μολυσμού σαρκός και πνεύματος επιτελούντα αγιωσύνην εν φόβω Θεού>> (Β' Κορινθ. κεφ. ζ' 1).
( ε κ τ ο υ π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο υ )
Αν η σάρκα, σύμφωνα με τον άγιο Ιωάννη τον Σιναϊτη μεταβάλλει και τον νου σε σάρκινο, πήλινο και εμπαθή, λερώνει και σκοτίζει τον νου με τις άτοπες και ανίερες ειθυμίες της, η ίδια η σάρκα με τις πρακτικές αρετές (ιδίως την αγρυπνία και την νηστεία) βοηθεί να λαμπρύνεται ο νους και να παίρνη τον δρόμο της απαθείας. Η κατάστασις της απαθείας είναι μία ζωή <<εν τω Θεώ>>.
<<Αυτός που είναι τέλειος στην αγάπη και ήλθε στο άκρον όριο της απαθείας δεν γνωρίζει διαφορά μεταξύ δικού του και ξένου, ή πιστού και απίστου, ή δούλου και ελευθέρου ή ολοκληρωτικά ανδρός και γυναικός, αλλά είναι ανώτερος της τυραννίας των παθών' βλέποντας στην φύσι των ανθρώπων, όλα τα θεωρεί εξ ίσου και προς όλους συμπεριφέρεται ως ίσος...
Όταν ο νους τελείως ελευθερωθή των παθών τότε οδεύει στην θεωρία των όντων αμεταστρεπτί, και πορεύεται προς την γνώσι της Αγίας Τριάδος>> (άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής). Είναι γεγονός ότι όσοι δεν έχουν μυηθεί στα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, που φανερώνονται και στο σώμα των προσευχομένων, εκπλήττονται και απορούν. Εξήγησι μας δίδει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς:
<<...Όπως ακριβώς η εμπαθής σωματική ηδονή, προχωρώντας από το σώμα προς τον νου κάνει τον νου φιλόϋλο και σαρκικό, χωρίς να βελτιώνεται η ίδια καθόλου από την κοινωνία της με αυτόν που είναι ανώτερος, έτσι και η πνευματική ηδονή που έρχεται από τον νου προς το σώμα, μεταστοιχειώνει το σώμα και το καθιστά πνευματικό, χωρίς να λερωθή και να ασχημίση καθόλου από την κοινωνία της με αυτό που είναι κατώτερο>>.
Ασκητικό μέσο είναι κατά τον άγιο Παλαμά και <<το κατά την αφήν άλγος>>, δηλαδή η σωματική στενοχωρία και οδύνη. Έτσι νεκρώνεται η ενέργεια της αμαρτίας στο σώμα, στον δε νου οι λογισμοί, που υποκινούν τα κτηνώδη σωματικά πάθη, γίνονται ηπιώτεροι και ασθενέστεροι. Μέσα στην κακοπάθεια η οποία οδηγεί (συνδυασμένη με την ταπείνωσι και την προσευχή) στην απάθεια, είναι η χρησιμοποίησις της ράβδου από ωρισμένους αγίους της Εκκλησίας, αλλά και από συγχρόνους αγωνιστάς του πνεύματος.
Οι ραβδισμοί της σαρκός και ο πόνος είναι πολύ αποτελεσματικά στους σαρκικούς λογισμούς, στον πόλεμο του θυμού, της οργής ή της κατακρίσεως. Λουτρό του νου και της ψυχής και δευτέρα κολυμβήθρα όπου εξαλείφονται οι μολυσμοί, είναι τα δάκρυα και η κατάνυξις.
Τω πηλώ συμπέφυρμαι ο τάλας τον νουν,/πλύνόν με Δέσποτα τω λουτήρι των εμών/δακρύων δέομαί σου, και την της σαρκός μου/στολήν, λευκάνας ως χιόνια. (Μ. Κανών ωδή ε'). <<... εσκότισμαι τον νουν εν τοις βιοτικοίς/πάθεσι και ουκ ισχύω ατενίσαι προς Σε, (Κύριε), εν οδύνη, ου δύναμαι θερμανθήναι τοις/δάκρυσι της προς Σε αγάπης...>>. (Από τον ικετήριο κανόνα προς τον Κύριον ημών Ι. Χριστόν).
ΝΟΥΣ ΠΕΡΑΖΟΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΜΑΧΟΜΕΝΟΣ
Ένας αδελφός είχε ενοχλήσεις από πονηρούς λογισμούς και εθλίβετο. Έλεγε από πολλή ταπείνωσι: -Εγώ δεν πρόκειται να σωθώ αφού συλλογίζομαι τέτοια πράγματα. Πηγαίνοντας, λοιπόν, σ' έναν μεγάλο γέροντα τον παρακάλεσε να ευχηθή να φύγουν οι λογισμοί από αυτόν. Ο γέροντας του είπε: -Δεν σε συμφέρει, παιδί μου. Αυτός, όμως, επέμενε, βιάζοντας τον γέροντα.
Και με την δέησι του γέροντος εσήκωσε ο Θεός τον πόλεμο από τον αδελφό και αμέσως έπεσε σε υψηλοφροσύνη και υπερηφάνεια. Πήγε τότε και παρεκάλεσε τον γέροντα να έλθουν οι λογισμοί και η ταπείνωσις που είχε. (Ευεργετινός Βιβλίο Δ'). Εδώ μπορεί να θυμηθή κανείς τον λόγο του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου που λέγει ότι επιτρέπει ο Προνοητής και Φιλάνθρωπος Κύριος να υπάρχουν οι λογισμοί στον αγωνιστή, η λήθη, η άγνοια και τα συνακόλουθα για να ταπεινώνεται ο νους και να μη λογίζεται ο άνθρωπος αφ' εαυτού του Θεός.
Η σάρκα επιθυμεί κατά του πνεύματος και το πνεύμα κατά της σαρκός. Μια μάχη ακήρυκτη υπάρχει ανάμεσα στα δύο για να νικήση το ένα το άλλο και για να λάβη με το μέρος του την εξουσία. Αυτή η μάχη μέσα μας ονομάζεται <<ετερότης και στάσις και ζυγός και αμφιγενής πάλη>>.
Με την πάλη αυτή η ψυχή μερίζεται στο σημείο εκείνο, στο οποίο ρέπει ο νους σε ένα πράγμα που του έγινε πάθος ανθρώπινο>> (Φιλοκαλία τόμ. Γ' 330 ιζ'). Η πονηρία των δαιμόνων είναι εφευρετική. Εφευρίσκει τρόπους και μεθόδους να πολεμήση και να υποδουλώση τον νου μας, τρόπους για τους οποίους απορεί κανείς.
Υπάρχει ένας δαίμονας που ονομάζεται πλάνος και μάλιστα από το πρωϊ παρίσταται μπροστά στους αδελφούς, ο οποίος περιάγει τον νου από πόλι σε πόλι και από χωριό σε χωριό, από σπίτι σε σπίτι για να κάνη απλές δήθεν τις συναντήσεις. Και με το συναναστραφή κάποιος γνωρίμους μακρύτερα, καταστρέφει την ιδική του κατάστασι, εξ αιτίας της συναντήσεως με αυτούς. Και σιγά-σιγά, απομακρυνόμενος από την γνώσι του Θεού, λησμονεί και την αρετή και την ιδιότητά του.
Πρέπει, λοιπόν, ο αναχωρητής να προσέχη τούτο: από πού έρχεται ο εχθρός και πού καταλήγει. Διότι ο δαίμονας αυτός όχι εική και ως έτυχε κάνει αυτόν τον μεγάλο κύκλο. Αυτά τα κάνει θέλοντας να καταστρέψη την κατάστασι του αναχωρητού. Με σκοπό, αφού παρακινηθή από αυτά ο νους και αφού μεθύσει από τις πολλές συναναστροφές, αμέσως να πέση στον δαίμονα της οργής ή στον δαίμονα της λύπης, οι οποίοι μάλιστα μολύνουν την λαμπρότητα της καταστάσεως του νου...
Επειδή κατά τον καιρό του πειρασμού συμβαίνει ο νους να είναι θολωμένος και να μη βλέπη τα γινόμενα, μετά την αναχώρησι του δαίμονος, ας γίνη τούτο: Αφού, καθίσεις, ενθυμήσου μέσα όσα σου συνέβησαν, από πού ήρθε και πού πήγε και σε ποιό σημείο συνελήφθης από το πνεύμα της πορνείας ή της λύπης ή της οργής και πώς πάλι έγιναν τα συμβάντα. Πληροφορήσου καλά αυτά και παράδωσέ τα στην μνήμη για να τον ελέγχης, όταν αυτός παρουσιασθή μπροστά σου.
Και το σημείο που έκρυψε αυτός μήνυσέ το, για να μη το ακολουθήσης στο εξής. Αν μάλιστα θέλης να τον οδηγήσης σε μανία έλεγξέ τον αμέσως, όταν έλθη μπροστά σου, και φανέρωσέ του το πρώτο σημείο, στο οποίο εισήλθες και το δεύτερο και το τρίτο. Διότι πολύ δυσκολεύεται ο δαίμονας και δεν αντέχει την αισχύνη.
Απόδειξις μάλιστα το ότι του ωμίλησες με αποτελεσματικότητα, ας είναι η απομάκρυνσις του λογισμού από σένα. Είναι αδύνατο να σταθή όταν ελέγχεται στα φανερά. Όταν λοιπόν ηττηθή ο δαίμονας αυτός, τότε διαδέχεται ύπνος και νέκρωσις των βλεφάρων και χασμουρητά άπειρα, τα οποία διαλύει το Άγιον Πνεύμα.
( Σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι )
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου