ΓΙΑ ΤΑ 100 ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

Ἀγαπητοὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφοί,

Στοὺς Ἀριθμοὺς τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης διαβάζουμε τὸ ἑξῆς γεγονός: ὅταν οἱ Ἰσραηλίτες, μετὰ τὴν ἔξοδό τους ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο καὶ παρὰ τὶς τόσες εὐεργεσίες ποὺ δέχθηκαν ἀπὸ τὸν Θεό, συνέχισαν νὰ ἀγανακτοῦν ἐναντίον τῶν εὐεργετῶν τους, τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ Μωϋσῆ, ὁ Θεὸς ἔστειλε σὲ αὐτοὺς φαρμακερὰ φίδια.

Ἐκεῖνοι τοὺς ὁποίους δάγκωναν τὰ φίδια πέθαιναν σὲ μόλις λίγη ὥρα. Μετανοημένοι τότε οἱ Ἰσραηλίτες, παρακάλεσαν τὸν Μωϋσῆ νὰ προσευχηθεῖ στὸν Κύριο γιὰ νὰ τοὺς συγχωρέσει καὶ νὰ τοὺς λυτρώσει. Ὁ Μωϋσῆς, λοιπόν, προσευχήθηκε καὶ ἔλαβε ἀπὸ τὸν Θεὸ τὴν ἐντολὴ νὰ ὑψώσει ἕνα χάλκινο φίδι σὲ ξύλινο δοκάρι. Ὅσοι θὰ δαγκώνονταν ἀπὸ τὰ φίδια, θὰ ἔβλεπαν τὸ χάλκινο φίδι καὶ θὰ θεραπεύονταν. Ἔτσι ἔγινε καὶ λυτρώθηκε ὁ ἰσραηλιτικὸς λαός.

Τὴν ἱστορία αὐτὴ μᾶς θυμίζει σήμερα, Κυριακὴ πρὸ τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, ὁ Κύριός μας, λέγοντας: «ὅπως ὕψωσε ὁ Μωϋσῆς τὸ φίδι στὴν ἔρημο, ἔτσι πρέπει νὰ ὑψωθεῖ καὶ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου». Πράγματι, ἡ ὕψωση τοῦ φιδιοῦ συμβολίζει τὴν λυτρωτικὴ θυσία τοῦ Θεανθρώπου: τὸ χάλκινο φίδι ὑψώθηκε πάνω στὸ ξύλο.

Ὁ Χριστὸς ὑψώθηκε στὸ Ξύλο τοῦ Σταυροῦ. Οἱ Ἰσραηλίτες πέθαιναν σωματικὰ ἀπὸ τὰ φίδια. Ἑμεῖς πεθαίνουμε ψυχικὰ ἀπὸ τὶς ἁμαρτίες. Ὅσοι ἔστρεφαν τὰ μάτια στὸ χάλκινο φίδι λυτρώνονταν. Ὅσοι ἀπὸ ἑμᾶς ἀτενίζουμε τὸν Σταυρωμένο καὶ Ἀναστημένο Θεό μας λυτρωνόμαστε καὶ ζοῦμε αἰώνια.

Κατὰ καιροὺς ἔχουμε ἀκούσει νὰ λένε κάποιοι: ἀφοῦ ὑπάρχει Θεός, τότε πού ἦταν, παραδείγματος χάριν, στὴ Μικρασιατικὴ Καταστροφή, ἤ ὅταν ὁ αἱμοσταγὴς Χίτλερ θανάτωνε ἑκατομμύρια ἀνθρώπους; Ἀφοῦ ὑπάρχει Θεός, τότε πού εἶναι ὅταν βλέπει τόση φτώχεια καὶ δυστυχία στὸν κόσμο; Σὲ αὐτοὺς ὁ Κύριός μας ἀπαντᾶ: «Θέλετε, ὄντως, νὰ μάθετε πού εἶμαι; Στὸν Σταυρὸ τῆς θυσίας. Ἐκεὶ εἶμαι! Στὸν Σταυρὸ γιὰ ὅλους ἑσᾶς.

Γιὰ τὴν σωτηρία σας. Γιὰ νὰ μπορεῖτε καὶ μέσα ἀπὸ τὸ θάνατο ἀκόμα νὰ ἐλπίζετε στὴ χαρὰ καὶ τὴ ζωή. Ἑσεῖς, πού εἶστε γιὰ ὅλους αὐτοὺς ποὺ λέτε ὅτι ὑποφέρουν; Μάθετε, ἐπιτέλους, ὅτι τόσο ἀγάπησε ὁ Θεὸς τὸν κόσμο, ὥστε ἔστειλε τὸν Υἱό Του τὸν μονογενή, ὄχι γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο, ἀλλὰ γιὰ νὰ τὸν σώσει».

Ὁ Θεὸς ἔφερε τὴν ἀνατροπὴ τῆς ἀνθρώπινης λογικῆς. Θὰ περιμέναμε ὅτι ὡς παντοδύναμος, θὰ ἐρχόταν στὴ γῆ σὰν βασιλιᾶς, μὲ μεγαλοπρέπεια. Ἐκεῖνος, ὅμως, ἦρθε σὰν πτωχὸς ἀνάμεσα στοὺς πτωχούς, καὶ ἀντὶ γιὰ τὸν λαμπρὸ θρόνο προτίμησε τὸν Σταυρὸ καὶ μὲ τὴν Ἀνάστασή Του κατέστησε τὸν θάνατο πηγὴ ζωῆς.

Ἀκούσαμε, πάλι σήμερα, ἀπὸ τὸν Ἀπόστολο τῶν Ἐθνῶν, Παῦλο, νὰ λέει: «μακάρι νὰ μὴν καυχηθῶ ποτὲ γιὰ τίποτα ἄλλο, παρὰ μόνο γιὰ τὸν Σταυρὸ τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ». Ὁ Σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ εἶναι τὸ μεγάλο μας καύχημα, διότι μέσα ἀπὸ αὐτὸν ἀνέτειλε ἡ Ἀνάσταση καὶ ἡ Ζωή. Αὐτὸ εἶναι τὸ κεντρικὸ μήνυμα τῆς πίστης μας, ὅτι μετὰ τὴν Σταύρωση πάντοτε ἀκολουθεῖ ἡ Ἀνάσταση.

Στὴν πορεία τῆς ἱστορίας ἰδιαίτερα τῆς πονεμένης μας πατρίδας, τὸ διαπιστώνουμε αὐτὸ πολλὲς φορές. Ἡ Ἑλλάδα μας σταυρώθηκε καὶ ξανασταυρώθηκε, ἀλλὰ ποτὲ δὲν τελείωσε, ὅπως θὰ ἤλπιζαν ἐχθροὶ καὶ φίλοι. Συνέχεια βίωνε τὴν Ἀνάστασή της.

Σήμερα, ἀπὸ τὴν Μητρόπολή μας ἡ ἡμέρα εἶναι καθηκόντως ἀφιερωμένη στὴν τραγικότερη, ἴσως, ἐπέτειο σταύρωσης τοῦ Ἑλληνισμοῦ, στὰ 100 χρόνια ἀπὸ τὴν Μικρασιατικὴ Καταστροφὴ τοῦ Σεπτεμβρίου τοῦ 1922. Σήμερα τιμοῦμε καὶ προσευχόμαστε γιὰ τὴν ἀνάπαυση τόσο τῶν θυμάτων ποὺ σφαγιάσθηκαν μὲ πρωτόγνωρα μέσα βασανισμοῦ ἀπὸ τοὺς Τούρκους, ὅσο καὶ ἐκείνων ποὺ τράβηξαν τὸν δρόμο τῆς προσφυγιᾶς πρὸς τὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν τότε Σοβιετικὴ Ἕνωση.

Γιὰ τοὺς Σμυρνιούς, τοὺς Βουρλιῶτες, τοὺς Αϊβαλιῶτες, τοὺς Καππαδόκες, τοὺς Ποντίους καὶ πολλοὺς ἀκόμη Ρωμηούς, οἱ ὁποῖοι ἐκδιώχθηκαν ἀπὸ τὸν τόπο τους μετὰ ἀπὸ τρεῖς χιλιάδες χρόνια συνεχοῦς, ζωντανῆς καὶ δημιουργικῆς παρουσίας. Ἡ Μικρασιατικὴ Καταστροφὴ δὲν ἦταν ἕνα τυχαῖο συμβᾶν. Ἦταν, στὴν πραγματικότητα, ἕνα ὀργανωμένο ἔγκλημα καὶ ἐκφράσθηκε ἐπίσημα τὸ 1911 ἀπὸ τὸ κίνημα τῶν Νεοτούρκων. Αὐτοί, μὲ τὶς συμβουλὲς Γερμανῶν ἀξιωματικῶν, ὑποστήριζαν τὸ σύνθημα «ἡ Τουρκία στοὺς Τούρκους» καὶ «μαζικὴ ἐξόντωση τῶν χριστιανικῶν πληθυσμῶν τῆς Αὐτοκρατορίας».

Οἱ ἀπάνθρωπες πράξεις ὠμῆς βίας ξεκίνησαν ἤδη ἀπὸ τὸ 1914. Οἱ ἀκραῖες τακτικὲς βασανισμοῦ τῶν ἀμάχων ξεπέρασαν τὸ μέτρο τῆς ἀνθρώπινης φαντασίας σὲ τέτοιο βαθμό, ὥστε λίγες δεκαετίες ἀργότερα, στὸν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ὁ Χίτλερ νὰ ἐμπνευσθεῖ ἀπὸ τοὺς Τούρκους γιὰ νὰ βασανίσει τὰ θύματά του. Ποιός γνωρίζει σήμερα ὅτι πρῶτος ὁ Κεμὰλ πούλησε ὀστὰ 50.000 γενοκτονημένων μικρασιατῶν σὲ γαλλικὴ βιομηχανία γιὰ τὴν παραγωγὴ σαπουνιοῦ;

Τί νὰ πεῖ κανεὶς γιὰ τὰ τάγματα ἐργασίας μέχρι θανάτου; Πῶς νὰ μιλήσουμε γιὰ τὶς λευκὲς πορεῖες μὲ προορισμὸ τὸ πουθενά; Γιὰ τοὺς ἄντρες ποὺ ἔμειναν γιὰ πάντα ἀγνοούμενοι; Γιὰ τὶς γυναῖκες ποὺ ἄφηναν τὰ νεογέννητα βρέφη τους στὴν ἄκρη τοῦ δρόμου καὶ συνέχιζαν τὴ πορεία τους; Γιὰ τὰ μωρὰ ποὺ μετατρέπονταν σὲ «μπάλες ποδοσφαίρου» ἀπὸ τοὺς Νεότουρκους; Πολλοὶ αὐτόπτες μάρτυρες τῶν τουρκικῶν κολαστηρίων δὲν μπόρεσαν νὰ μιλήσουν ποτὲ γιὰ ὅσα εἶδαν καὶ ἔζησαν.

Δὲν ἦταν, ὅμως, ἀπὸ τὸ ΄14 μέχρι τὸ ΄22 μία πορεία καταστροφῆς γιὰ τὸν ἑλληνισμό. Με τὴν λήξη τοῦ Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τὸ 1918, ἡ Ἑλλάδα ἦταν στὸ πλευρὸ τῶν νικητῶν καὶ κέρδισε σημαντικὰ ἐδάφη, μεταξὺ τῶν ὁποίων τὴν Ἀνατολικὴ Θράκη καὶ τὴ Σμύρνη. Μετὰ ἀπὸ 5 αἰῶνες σκλαβιᾶς, ἡ Σμύρνη ἦταν ξανὰ δική μας καὶ μετὰ ἀπὸ 5 χρόνια μὲ δημοψήφισμα θὰ ἀποφάσιζαν οἱ κάτοικοι τὴν ἕνωσή της μὲ τὴν Ἑλλάδα.

Λίγο καιρὸ ἀργότερα, χάρη σὲ καλὲς συγκυρίες, ὁ Ἑλληνικὸς Στρατὸς ξεκίνησε τὴν προέλαση ἐνδότερα τῆς Τουρκίας γιὰ νὰ χτυπήσει τὴν Ἄγκυρα καὶ νὰ καταπνίξει τὸ κίνημα τοῦ Κεμάλ. Οἱ ἐλπίδες ἦταν πολλὲς. Οἱ στρατιῶτες προχωροῦσαν μὲ πολὺ προθυμία. Ὅλα ἔδειχναν ὅτι τὸ ὄνειρο τῆς Μεγάλης Ἑλλάδας ἦταν πολὺ κοντά. Ὁ φθόνος, ὅμως, δὲν προτιμᾶ τὸ συμφέρον.

Μπορεῖ συχνὰ νὰ κατηγοροῦμε τὶς συμμαχικὲς Μεγάλες Δυνάμεις γιὰ τὴν κακὴ στάση τους ἀπέναντι στὴν Ἑλλάδα, μπορεῖ νὰ ρίχνουμε εὐθύνες στοὺς Γάλλους ἀξιωματικοὺς ἐπειδὴ ἐνίσχυσαν καὶ ἐκπαίδευσαν τὸν στρατὸ τοῦ Κεμάλ. Μπορεῖ νὰ κατηγοροῦμε τοὺς Ἰταλοὺς ἐπειδὴ ἄνοιξαν τὶς τουρκικὲς φυλακὲς γιὰ νὰ βγοῦν οἱ κατάδικοι καὶ νὰ ἑνωθοῦν μὲ τοὺς κεμαλιστές.

Ἀλήθεια εἶναι αὐτά. Βέβαια, σὲ αὐτὰ τὰ ζητήματα δὲν ὑπάρχουν φίλοι καὶ ἐχθροί. Ὁ καθένας κοιτάει τὸ συμφέρον του. Μποροῦμε νὰ ρίχνουμε εὐθύνες συνεχῶς στοὺς ἄλλους. Ἐάν, ὅμως, ἔγινε ὅλη αὐτὴ ἡ καταστροφὴ στὴ Μικρὰ Ἀσία, αὐτὸ ὀφείλεται σχεδὸν ἐξ ὁλοκλήρου στὰ δίκα μας λάθη καὶ πάθη. Ἐπειδὴ κάποιοι δὲν ἤθελαν ἱκανοὺς ἀνθρώπους νὰ φέρουν τὴν πρόοδο τῆς χώρας.

Τὴν περίοδο ἐκείνη ὑπῆρχε στὴν Ἑλλάδα ἔντονος ἐσωτερικὸς διχασμός. Ἄλλοι ἔβλεπαν μακριὰ καὶ ἀγωνίζονταν γιὰ τὴν ἐπέκταση τῶν συνόρων, ἄλλοι ἦταν πολὺ ἀναπαυμένοι μὲ αὐτὰ ποὺ ἤδη εἶχαν καὶ δὲν ἤθελαν νὰ γίνει κάτι καὶ νὰ χάσουν τὶς θέσεις ἐξουσίας τους. Ἕλληνες ὑποστηρικτὲς τοῦ Βασιλιᾶ συγκρούονταν μὲ Ἕλληνες ὑποστηρικτὲς τοῦ Βενιζέλου καὶ τὸ ἔθνικὸ συμφέρον ἔμενε στὴν ἄκρη γιὰ μερικὲς μικροπρεπεῖς ἰδιοτέλειες.

Ἔγιναν ἐκλογές, ὁ Βασιλιὰς Κωνσταντίνος ἐπέστρεψε στὴν Ἑλλάδα, ἡ ἐκστρατεία συνεχίσθηκε. Οἱ ἄξιοι στρατηγοὶ ποὺ βρίσκονταν σὲ θέσεις-κλειδιὰ ἀντικαταστάθηκαν ἀπὸ ἀνθρώπους ἄπειρους, μόνο καὶ μόνο ἐπειδὴ ἦταν ἀρεστοὶ στὸ καθεστώς. Χάρη στὸν φθόνο καὶ τὴν ἀναξιοκρατία, τὸ μέτωπο ἔσπασε. Οἱ στρατιῶτες ὑποχώρησαν ἄτακτα καὶ προειδοποιοῦσαν τοὺς κατοίκους τῆς Σμύρνης νὰ φύγουν ὅσο πιὸ γρήγορα μποροῦσαν.

Ἡ συμπεριφορὰ τῆς ἑλληνικῆς πολιτείας ἀπογοητευτική: πέντε ἡμέρες πρὶν εἰσβάλουν οἱ Τοῦρκοι στὴ Σμύρνη, ὁ Πρωθυπουργὸς ἔστειλε ἐπίσημο ἔγγραφο στὸν Ὕπατο Ἀρμοστὴ τῆς Σμύρνης νὰ μὴν ἐπιτρέψουν σὲ κανέναν Ἕλληνα Μικρασιάτη νὰ ἀποχωρήσει ἀπὸ τὴ Σμύρνη. Δὲν ἤθελαν οἱ ἰθύνοντες νὰ φορτωθοῦν περισσότερο «βάρος». Μετὰ βίας καὶ μετὰ ἀπὸ πολλὲς προσπάθειες κατάφεραν οἱ Μικρασιάτες νὰ μποῦν στὰ πλοῖα καὶ νὰ περάσουν ἀπέναντι.

Σημαντικὸς ἀρωγὸς στὴν προσπάθεια αὐτή, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Γιὰ νὰ θυμόμαστε τὴν διαχρονικὴ συμπαράσταση τοῦ τιμημένου ράσου στὰ προβλήματα τοῦ λαοῦ, μνημονεύουμε τὴν θυσία στὸν μικρασιατικὸ βωμό, τῶν ἡρώων Ἱεραρχῶν καὶ λοιπῶν Κληρικῶν τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, πολλοὶ ἐκ τῶν ὁποίων μποροῦσαν νὰ φύγουν γιὰ νὰ σωθοῦν, ἀλλὰ προτίμησαν νὰ μείνουν μὲ τὸ ποίμνιό τους, ἀφοὺ κατάφεραν νὰ φυγαδεύσουν πολλοὺς στὴν Ἑλλάδα.

Ἔμειναν ἐκεὶ καὶ οἱ Τοῦρκοι τοὺς ἔσφαξαν, τοὺς κρέμασαν, τοὺς ἔθαψαν ζωντανούς, τοὺς ἄφησαν νὰ ἀργοπεθάνουν στὴ φυλακή, τοὺς ἔκοψαν τὴ γλώσσα, τὰ χέρια καὶ τὰ πόδια. Αὐτοὶ ἐμψύχωσαν τὸν λαό. Αὐτοὶ στήριξαν τὸ Ἔθνος. Μὲ τὶς εὐχές τους οἱ ξεριζωμένοι Ἕλληνες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας κατάφεραν ὄχι ἁπλῶς νὰ ξαναχτίσουν τὶς ζωές τους, ἀλλὰ νὰ μεγαλουργήσουν καὶ νὰ προσφέρουν πολιτισμὸ στὴν παλαιὰ Ἑλλάδα.

Νομίζουμε ὅτι βιώνουμε δύσκολες ἐποχές. Σεβαστό. Ὄχι, ὅμως, καὶ νὰ ἀπελπιζόμαστε! Ἀς στρέψουμε τὸ βλέμμα στοὺς πρόσφυγες παπποῦδες μας. Ἄφησαν τὰ πλούτη τους, πήραν μαζὶ τὰ εἰκονίσματα καὶ ἦρθαν σὲ μία Ἑλλάδα πτωχὴ καὶ ἀπρόθυμη νὰ τοὺς βοηθήσει. Δύο καὶ τρεῖς οἰκογένειες ἔζησαν στριμωγμένοι σὲ μικρὰ χαμόσπιτα. Οἱ ἀρρώστιες θέριζαν. Ἡ πείνα βασανιστική. Οἰκογένειες χωρισμένες. Χωρισμένες ὄχι ἐπειδὴ δὲν κατάφεραν ποτὲ νὰ ἀγαπηθοῦν, ὅπως σήμερα ποὺ τὰ διαζύγια ἔχουν γίνει ὁ ἑπόμενος σταθμὸς μετὰ τὸ γαμήλιο τραπέζι.

Ἐκεῖνοι ἔπαιρναν δύο φωτογραφίες καὶ τὶς ἕνωναν γιὰ νὰ ἑνώσουν ὅλα τὰ μέλη τῆς οἰκογένειας ἀπὸ τὴν ἀγάπη τους. Ἦταν, ὅμως, χωρισμένες, διότι στὴν ὁδὸ τῆς ἐπιστροφῆς ἔχανε στὴν κυριολεξία ἡ μάνα τὸ παιδὶ καὶ τὸ παιδὶ τὴν μάνα, ὁ ἄντρας ἔμενε στὰ χώματα τῆς Σμύρνης καὶ ἡ γυναίκα νὰ μεγαλώνει τὰ παιδιὰ στὴν Ἑλλάδα. Καὶ αὐτὰ τὰ παιδιὰ μεγάλωσαν καὶ εὐτύχησαν στὴ ζωή τους ἀπὸ τὴν καλὴ ἀνατροφὴ ποὺ ἔλαβαν ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἡρωίδες μάνες.

Οἱ Μικρασιάτες μὲ ὅλη τους τὴν ταλαιπωρία, μὲ ὅλη τους τὴν πίκρα, μὰ πάνω ἀπὸ ὅλα μὲ τὴν εὐχὴ τῶν Μαρτύρων Παπάδων καὶ Δεσποτάδων τους ἀνασκουμπώθηκαν, καὶ μὲ πολλὴ προθυμία ἐργάσθηκαν τίμια μὲ τὶς γνώσεις καὶ δεξιότητες ποὺ εἶχαν. Προόδευσαν σὲ πολλοὺς τομεῖς καὶ ἐμπλούτισαν τὴν Ἑλλάδα μὲ τὴν ὡραῖα ἑλληνικὴ ψυχὴ τῆς Ἀνατολῆς.

Δὲν σᾶς εἶπα στὴν ἀρχὴ ὅτι μετὰ τὴν Σταύρωση ἀκολουθεῖ ἡ Ἀνάσταση; Ἡ ἱστορία τῶν προσφύγων δὲν τὸ ἀποδεικνύει αὐτό; Τώρα βρισκόμαστε στὴν Ἀνάστασή μας. Εὐκαιρία νὰ συμμορφωθοῦμε, νὰ θέσουμε στὸ κέντρο τὴν ἑνότητα καὶ τὴν ἀγάπη τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀφήνοντας στὴν ἄκρη τὶς μικροπρέπειες καὶ τὶς ζήλειες. Αὐτὰ μόνο στὸ πουθενὰ μᾶς ὁδήγησαν. Εὐκαιρία νὰ μάθουμε τὴν ἱστορία μας καὶ νὰ ἐπιστρέψουμε στὶς ρίζες μας μὲ ἕναν τρόπο ὄχι αὐταρχικό, ἀλλὰ προσιτὸ στὴ νέα γενιά. Αὐτὰ πρέπει νὰ γίνουν ἄμεσα καὶ ἔμπρακτα. Μόλις 100 χρόνια πέρασαν καὶ οἱ περισσότεροι ἔχουν ξεχάσει. Λαὸς ποὺ δὲν θυμᾶται τὴν ἱστορία του εἶναι καταδικασμένος νὰ ξαναπέσει στὰ ἴδια λάθη.

Λένε ὅτι θὰ ἔρθουν δύσκολα. Ὅπως εἴδαμε, ἄλλοι πέρασαν πιὸ δύσκολα ἀπὸ ἑμᾶς. Καὶ ἄν ἔρθουν τὰ δύσκολα, αὐτὸ ποὺ ἔχουμε καθῆκον ὡς Χριστιανοί, εἶναι πρῶτον νὰ τὰ ὑπομείνουμε δίχως νὰ χάνουμε τὴν ἐλπίδα μας πρὸς Ἐκεῖνον, ὁ Ὁποῖος ἀνέβηκε στὸν Σταυρὸ γιὰ ἑμᾶς, καὶ δεύτερον νὰ στηρίζουμε ὁ ἕνας τὸν ἅλλο. Καὶ ἄν ἀκόμα ἔρθουμε ἀντιμέτωποι μὲ τὴν Σταύρωση, νὰ εἴμαστε σίγουροι ὅτι καὶ ἡ Ἀνάσταση εἶναι πολὺ κοντά!Μὲ τὸ πέρας τῆς Θείας Λειτουργίας θὰ τελεσθεῖ Τρισάγιο γιὰ τὴν ἀνάπαυση τῶν θυμάτων καὶ τῶν προσφύγων τῆς Μικρασιατικῆς Καταστροφῆς. Στὰ χέρια τοῦ Θεοῦ νὰ εἶναι ὅλοι! Μὲ τὴν εὐχὴ τὰ λάθη τοῦ παρελθόντος νὰ καθοδηγοῦν στὴ σωστὴ πορεία τὰ βήματά μας,

ὁ Ἐπίσκοπός σας,

† ὁ Ἀττικῆς καὶ Βοιωτίας Χρυσόστομος

Ιερά Μητρόπολη Αττικής και Βοιωτίας

της Εκκλησίας των Γνησίων Ορθοδόξων Χριστιανών