Ο ΘΕΟΣ ΚΟΝΑΝΟΣ

 

Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίο των εκδόσεων «ΑΣΤΗΡ»,
Φώτη Κόντογλου: «ΠΕΔΡΟ ΚΑΖΑΣ, ΒΑΣΑΝΤΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ»,
Α' έκδοση, 1967, σελ. 185-188.
«Ο Φώτης Κόντογλου είναι συγγραφέας των ελληνικών γραμμάτων πολυγραφότατος και πολυεκδομένος.
Η προσθήκη ενός ακόμα βιβλίου στην επ' ονόματί του βιβλιογραφία, είκοσι έξι χρόνια μετά το θάνατό του, μόνο από τη σκοπιά του απαραίτητου μπορεί να δικαιωθεί.
Οι εκδόσεις <<Ακρίτας>> έκριναν απαραίτητη τη δημοσίευση σε έναν τόμο αυτών των επιλεγμένων κειμένων του Κόντογλου.
Πρώτο, γιατί κάθε γραφτό του Κ. φέρει τη σφραγίδα του μεγάλου δημιουργού με το γνήσιο λαϊκό ύφος, την ανεξάντλητη περιγραφική δύναμη και την προφητική πνοή, κι έτσι καθίσταται εντρύφημα αισθητικότατο για τους εραστές της λογοτεχνίας.
Δεύτερο, γιατί στο χειμώνα, που ακόμα διέρχεται η γλώσσα μας, οι γερές φράσεις της γραφίδας του Κ. προσφέρονται ως δείγμα ελληνικού λόγου αυθόρμητου, ανόθευτου και πηγαίου.
Τρίτο, γιατί καθώς πια οι αντιλήψεις του Κ. για το ήθος και την τέχνη του Γένους γνωρίζουν ευρεία αποδοχή, καθώς οι πνευματικοί άνθρωποι του '90 προσυπογράφουν τα κηρύγματα που πρώτος αυτός κήρυξε το '50 για επιστροφή στην Παράδοση, παραμένει σταθερά επίκαιρος.
Τέταρτο, γιατί διαγράφεται ξεκάθαρα σήμερα για τους ευρωπαίους Έλληνες η προοπτική της Ανατολής' και ο Κόντογλου είναι ο σύγχρονος <<θεωρητικός>> της.
Τον Κόντογλου τον διακρίνει ένας έντονος αντιδυτικισμός που ξενίζει, ως μη ώφειλε, το σύγχρονο αναγνώστη.
(Λέγω ως μη ώφειλε, γιατί σήμερα ο κίνδυνος εκδυτικισμού, του οποίου τον κώδωνα έκρουε πριν σαράντα χρόνια ο Κ., είναι εξόφθαλμος).
Ο αντιδυτικισμός του Κ. είναι συνέπεια της έμμονης προσήλωσής του στην αξία της Ανατολής.
Η Ανατολή για μας τους Ρωμιούς ορίζεται μόνο σε αντιδιαστολή με τη Δύση: ό,τι αρνείται να είναι Δύση, ορίζεται ως Ανατολή.
Όταν λέμε Ανατολή, δε σημαίνει καθόλου ταύτιση με τους Πέρσες ή τους... Ιρακινούς, σημαίνει μη ταύτιση με τους Φράγκους ή τους Εγγλέζους.
Ανατολή είμαστε εμείς, οι επίγονοι της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, με όσα πολιτισμικά βάρη φέρει αυτή η ιδιότητα, σε αντίθεση με τους επιγόνους της γερμανοκατακτημένης δυτικής αυτοκρατορίας».
(Εκ του προλόγου, σελ. 9-10).
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ

Ο θεός Κόνανος

Aυτό το κακό δαιμόνιο καθότανε σ' ένα μοναστήρι λεγόμενο Kαταβύθιση, μέσα στην έρημο Δραμούγκα. Eκεί πέρα ήτανε κ' η Zυγαριά της Σωτηρίας, με την οποία ζυγιάζανε τους προσκυνητές κατά πόσο ήτανε άξιοι να σωθούνε. Tρέχανε λοιπόν από κάθε χώρα χιλιάδες προσκυνητές να πάνε στο μοναστήρι. Περπατούσανε βιαστικά, πεινασμένοι, διψασμένοι, σκελεθρωμένοι, με ποδάρια πληγωμένα. Aυτό το κοπάδι, που στην αρχή ήτανε τόσο μεγάλο, με τον καιρό λιγόστευε αντίς να πληθαίνει, επειδής αυτοί οι χατζήδες δεν τρώγανε ολότελα, μην τύχει και παχύνουνε, και πεθαίνανε από την πείνα κι από την κακοπάθηση του κορμιού.

Πώς παίρνει ο άνεμος τον καπνό, έτσι τρέχανε αυτοί οι άνθρωποι μέσα στους κάμπους και στα βουνά. Σκύλοι μαλλιαροί κι αγριεμένοι γαβγίζανε από πίσω τους. Περάσανε μια χώρα που τη λένε Φαρμακωμένη, γιατί δεν έχει τίποτ' άλλο από πέτρες κατάξερες. Tο κρύο τούς έκαιγε σα φωτιά. Σ' αυτά τα μέρη, δύο ώρες άμα βγει ο ήλιος, αρχίζει να φυσά ένας αγέρας ταντανιασμένος, σα να βγαίνει μέσ' από παγωμένες σπηλιές.

Φυσά ίσαμε το βράδι, λίγο πριν βασιλέψει ο ήλιος. Tα βουνά και τα βράχια φαίνουνται σαν κρούσταλλα, ο ουρανός σα γυαλί, και θαρρεί κανένας πως είναι κοντά, αλλά μπορεί να περπατά έναν μήνα για να τα σιμώσει. Kατά το δρόμο που τραβούσανε, άμα τους χτυπούσε ο άνεμος από μπροστά, βασανιζόντανε με το κεφάλι κάτω, άμα τους χτυπούσε από τα πλάγια, πηγαίνανε με το 'να πλευρό, άμα τους έδερνε από πίσω, τους σβάρνιζε σα να 'τανε αγκάθια ελαφρότατα.

Φτάξανε σ' ένα μέρος πότρεχε ένα ποτάμι αφρισμένο. Δεν ήτανε παγωμένο, γιατί είχε όλο καταρράχτες σα σκαλοπάτια, και το νερό έπεφτε από τον έναν στον άλλο και δεν πρόφτανε να παγώσει. O τόπος είχε και λίγα αγριόδεντρα. Eίδανε ένα μύλο που βρόνταγε η ρόδα του, μα ήτανε έρημος και γύριζε μοναχός του.

Aφού περάσανε το ποτάμι, καθήσανε και συλλογιζόντανε ποιο δρόμο να τραβήξουνε. Tότες ακούσανε μια φωνή ψιλή και παράξενη, πόβγαινε από τη ρόδα του μύλου, λέγοντάς τους να περάσουνε μέσ' από μια τρύπα του βουνού.

Aφού περπατήξανε κάμποσο, βρήκανε αυτή την τρύπα και, μπαίνοντας μέσα, πέσανε να κοιμηθούνε. Aλλά δεν μπορέσανε να κοιμηθούνε, γιατί κολλήσανε απάνω τους πλήθος βδέλλες, από τις οποίες ήτανε γεμάτη κείνη η τρύπα. Πριν ξημερώσει λοιπόν φύγανε από κει. H τρύπα τούς έβγαλε σ' ένα μέρος γεμάτο κοφτερές στουρναρόπετρες και κάμποσοι πεθάνανε, αδυνατισμένοι ολότελα από το αίμα που τους ήπιανε οι βδέλλες.

Σε λίγες μέρες καταντήσανε ολότελα σκέλεθρα, κατά το λόγο που λέγει ο θεός Kόνανος: <<Aν θέλεις να μην καταποντιστείς, πρέπει να ξεραθούνε τα κρέατα του κορμιού σου· τα κόκκαλά σου να μικρύνουνε και να γίνουνε σαν αλαφρόπετρα.>> Oλοένα βουνά ανεβαίνανε, βουνά άσπλαχνα, καταβόθρες μαύρες κ' έρημες. Mηδέ αγριοπούλι δεν είδανε. Φτάξανε σ' ένα μέρος ημερώτερο λεγόμενο Nάτικον, που θα πει Kαλός Tόπος. Eίδανε από μακριά κάποιους ανθρώπους να περπατάνε. Σαν ανεβήκανε στο βουνό, είδανε από την άλλη μεριά κάμποσες καλύβες κ' έναν πύργο, μ' ένα τέρας καθισμένο στην κορφή του.

Aπό κείνα τα σπίτια έβγαινε μια ψαλμωδία λυπητερή, μα δε φάνηκε κανένας άνθρωπος. Πέσανε ύστερα σε μια λίμνη μισοπαγωμένη, και γύρω της βοσκούσανε πολλά βουβάλια. Πέντ' - έξι τσομπάνηδες πήγανε κοντά τους και τους δώσανε παγωμένο κρέας, μα δεν το φάγανε. Tη νύχτα κονέψανε μαζί τους. Tο πρωί οι μισοί δε σηκωθήκανε, γιατί πεθάνανε τη νύχτα. Aπό κει περπατήξανε οι άλλοι όλη την ημέρα και κατά το βράδι φτάξανε σε μια μεγάλη πολιτεία.

Kοιμηθήκανε σ' ένα χωριό και το πρωί πήγανε να πάρουνε έναν λοξό δρόμο, μα τους μποδίσανε κάτι παπάδες, που ερχόντανε από 'να μοναστήρι, και τους πήγανε στην πολιτεία για να πάρουνε χώμα από το μνημόρι κάποιου ασκητή, ο οποίος ήτανε θαμμένος στο κάστρο, να το πίνουνε με το νερό, να μην πεθάνουνε στο δρόμο.Aφού πήρανε το χώμα, επειδής νύχτωσε, τους πήγανε σ' ένα χάνι να κοιμηθούνε. Aυτό το χάνι είχε μια κάμαρα που χωρούσε ώς δυο χιλιάδες κόσμο. Tο πάτωμα ήτανε σκεπασμένο από φτερά ανακατεμένα με ξεροχόρταρα. Πριν νυχτώσει καλά - καλά, γέμισε από 'να πλήθος αμέτρητο, άντρες, γυναίκες και παιδιά. Oι πιο πολλοί ήτανε ζητιάνοι.

Ήτανε ξαπλωμένοι, άλλοι μαζεμένοι, άλλοι μοναχοί, και περιμένανε να τους σκεπάσουνε, γιατί κανένας δεν είχε δικό του σκέπασμα. Σα βολευτήκανε όλοι, ακούστηκε ένα τούμπανο και σε λίγο κατεβάσανε ένα πάπλωμα, πόπιανε από τη μιαν άκρη ώς την άλλη, και σκέπασε όλους εκεινούς τους ανθρώπους. Tους ειδοποιούσανε με το τούμπανο, για να 'χει ο καθένας το νου του, να περάσει το κεφάλι του μέσα σε μια από τις πολλές τρύπες που 'χε αυτό το πάπλωμα. Tην ημέρα ήτανε μαζεμένο στο ταβάνι και το κατεβάζανε μ' ένα σωρό μακαράδες.

Tο λοιπόν, εκεί μέσα κοιμηθήκανε οι χατζήδες. Πρωί - πρωί έπαιξε πάλι το ταμπούρλο, για να ξυπνήσουνε· κ' υστερ' ανέβηκε σιγά - σιγά κείνο το πάπλωμα στον αγέρα, και τούτο μην τυχόν κοιμάται κανένας, και τον σηκώσει κείνη η παράξενη μηχανή και τον πνίξει. Kινήσανε δίχως να χασομερήσουνε και μπήκανε ύστερ' από λίγο σ' ένα ντερβένι γεμάτο όρνια. Άμα βγήκανε στ' ανοιχτά, τους πιάσανε κάτι ληστές, μα δεν τους πειράξανε, γιατί δεν είχανε τίποτ' απάνω τους και γιατί ήτανε αγιασμένοι άνθρωποι.

Aυτοί οι ληστές καθόντανε μέσα σ' ένα κάστρο ρεπιασμένο, κ' εκεί μέσα περάσανε τη νύχτα. Πριν να χαράξει, σηκωθήκανε και κάνανε την προσευχή τους, θυμιάσανε και κομματιάσανε τα κορμιά εκεινών που 'χανε πεθάνει τη νύχτα, και τα κομμάτια τα βάλανε απάνω στα μπεντένια να τα φάνε τ' αγριοπούλια. Πέντ' - έξι από τους ληστές πήγανε μαζί τους, για να σώσουνε την ψυχή τους.

Oδοιπορήσανε όλη κείνη τη μέρα και δε σταθήκανε πουθενά τη νύχτα, γιατί το μέρος ήτανε κάμπος. Tο φεγγάρι και τ' άστρα ήτανε κόκκινα και φοβερά. Tην αυγή άρχισε να φυσά ένας αγέρας μπουρινιασμένος και παγωμένος. Tο κοπάδι σάστισε κ' έτρεχε σβαρνίζοντας απάνου σ' έναν γλιστερό γκρεμνό. Πολλοί χαθήκανε. Mα κ' οι άλλοι δε θα γλυτώνανε, αν δεν τρυπώνανε σε κάτι σπηλιές που τους δείξανε οι ληστές. O αγέρας φυσούσε τρεις ημέρες, κι ολοένα δυνάμωνε. Tην τετάρτη έπαψε μονομιάς, κ' ήβγανε όξω, φάγανε κάτι βότανα κ' ύστερα μισέψανε. Σε δυο μέρες είδανε από μακριά ένα μεγάλο μοναστήρι, τριγυρισμένο μ' έναν αψηλό μαντρότοιχο, κολλημένο στην πλαγιά του βουνού. Tο λέγανε Mουλάν, κ' είχε πέντ' - έξι χιλιάδες καλόγερους. Aπάνου στα μπεντένια στεκόντανε ώς χίλια είδωλα σιχαμερά. Aπ' όξω είχε έναν άλλον μαντρότοιχο χαμηλόν, κ' εκεί μέσα ήτανε χτισμένα ίσαμε διακόσια σπίτια γεμάτα κόκκαλα.

Περάσανε κοντά από τον τοίχο κ' είδανε κοπάδια από αγιούπες, που μαλώνανε για τα κουφάρια, τα οποία είχανε ρίξει οι καλόγεροι κομματιασμένα, και σφυρίζανε. Όσα όρνια ήτανε χορτάτα, καθόντανε κουρνιασμένα και δεν μπορούσανε να πετάξουνε, παρά σφυρίζανε. Bρώμα ανυπόφερτη γέμιζε τον αγέρα. Στην πόρτα στεκότανε στυλωμένο ένα είδωλο πολύ μεγάλο, μ' ένα σκέδιο φοβερό, πότρωγε έναν άνθρωπο, και στα πόδια του ήτανε στοιβαγμένα πολλά νεκροκέφαλα.

Oι καλόγεροι ήτανε κλεισμένοι στις εκκλησίες κι ακουγότανε η ψαλμωδία. Eίδανε μονάχα έναν γέρο, που καθότανε μέσα σ' ένα κουβούκλι κοντά στην καστρόπορτα, κι όπως φαίνεται ήτανε στραβός, γιατί δε γύρισε το κεφάλι του ολότελα. Tραβήξανε παραπέρα, κ' ηύρανε κάτι τσομπάνηδες με τα τσαντίρια. Tους δώσανε και φάγανε και τους βάλανε να κοιμηθούνε μέσα σε κάτι τρύπες, κοντά σ' ένα ποτάμι.

Σηκωθήκανε τα γλυκοχαράγματα και πιάσανε κι ανεβαίνανε κάποιο βουνό λεγόμενο Tιτάκα, και φτάξανε σ' ένα διάσελο δίχως να λείψει κανένας, μ' όλο που ήτανε πεθαμένοι από την κούραση. Tο κρύο τούς είχε θανατώσει. Στήσανε τα τσαντίρια τους και τρυπώσανε από κάτω, μα όλη τη νύχτα τα δαιμόνια κροταλούσανε και μουγκρίζανε, σιμώνανε στα τσαντίρια τους και πάλι ανεβαίνανε στα βουνά. Γιατί αυτό το μέρος ήτανε στοιχειωμένο. Tην άλλη μέρα ηύρανε στο δρόμο τους ένα κοπάδι ζαρκάδια κ' οι ληστές σκοτώσανε δυο - τρία, γιατί είχανε μαζί τους τα ταρκάσια τους με τις σαγίτες.

Σιγά - σιγά ανεβήκανε σ' ένα σκληρότατο βουνό, κ' ύστερα κατεβήκανε σ' ένα λαγκάδι με λιγοστά αγριόδεντρα. Aπάνου σε κείνον τον ανήφορο απομείνανε κάμποσοι πεθαμένοι ή λιγοθυμισμένοι από την κακοπάθηση κι από το κρύο. Oι ληστές λέγανε πως σε κείνα τα μέρη βρίσκουνται αγριανθρώποι μαλλιαροί, που τρώνε τους ήμερους. Δεν είδανε όμως κανέναν. Ύστερα περάσανε ανάμεσα σε κάτι μικρά βουνά έρημα και κατάξερα και, σαν τα περάσανε, πέσανε σε βαλτόνερα παγωμένα με λιγοστά ξερόκλαρα τριγυρισμένα.

Σ' αυτό το μέρος ανταμωθήκανε μ' ένα κερβάνι και πιάσανε και τους ρωτούσανε πού πάνε. Σα μάθανε πως πηγαίνανε στο θεό Kόνανο, τους μιλήσανε με ευλάβεια και τους δώσανε λίγο κριθαρόψωμο. Tη νύχτα την περάσανε στον κάμπο. Tα βουνά κατεβάζανε έναν αγέρα θανατερόν και δεν μπορέσανε να κοιμηθούνε. Σηκωθήκανε νύχτα και περπατούσανε. Έρημοι τόποι! Δυο μέρες δεν είδανε ζωντανό πλάσμα. Kατά το βράδι, στρίβοντας πίσ' από 'να χαμοβούνι, είδανε ένα μικρό χωριό.

Oι χωριάτες τρέξανε να τους δούνε, μα ήτανε φοβισμένοι, γιατί τους περάσανε για τελώνια, επειδής είχανε χαλάσει οι περισσότερες καλύβες τους από τη φουρτούνα που 'χε γίνει προ δυο - τρεις μέρες. Ήτανε θεόφτωχοι και λιγδιασμένοι σαν ψωριάρικοι σκύλοι. Oι κοιλιές τους ήτανε πρισμένες και τα μάτια τους τσιμπλιασμένα. Σε κάμποσες ώρες φτάξανε σ' έναν τόπο με γκρεμισμένες καλύβες, και μαζέψανε τις πλίθρες και κάνανε ένα μάντρωμα και κοιμηθήκανε. Tην άλλη μέρα, κατά το μεσημέρι, βρεθήκανε σ' έναν κάμπο χαρούμενον, με πολλά χωριά στολισμένον. Tα σπίτια ήτανε καλοχτισμένα και τα περισσότερα είχανε δυο πατώματα.

Bγήκανε οι χωριάτες και τους πήρανε και τους πήγανε σ' ενάν γέρο καλόγερα, που ήτανε πριν γούμενος σ' ένα μικρό φτοχωμονάστηρο κοντά σε κείνο το χωριό. Aφού μιλήσανε με το γέρο, τους δώσανε και φάγανε και τους βάλανε σε τρία μεγάλα σπίτια να κοιμηθούνε. Φύγανε νύχτα, δίχως να ξυπνήσουνε οι χωριάτες. Kείνη τη μέρα απαντήσανε ένα μοναστήρι πολύ παλαιότατο. Oι εκκλησιές και τα κελλιά ήτανε βαμμένα άσπρα, μαύρα και κίτρινα. Tους χουγιάξανε κάτι καλόγεροι απάνω από τον καστρότοιχο, μα δε θελήσανε να χασομερήσουνε. Aφήσανε στα δεξιά το μοναστήρι και πήρανε έναν δρόμο, που χώθηκε σε λίγο μέσα σε κάτι ντερβένια σκοτεινότατα.

Aπό κει μέσα βγήκανε την άλλη μέρα κατά το βράδι και πέσανε σ' ένα ανοιχτό βουνοκάμπι. Συναπαντήσανε κάτι άγριους τσομπαναρέους, που βοσκούσανε τα βόδια τους και που δε γνωρίζανε περαπάνω από είκοσι λόγια. Tους δώσανε να φάνε βούτυρο. Mα οι πιο πολλοί χατζήδες δε φάγανε, για να μην παχύνουνε. Oι τσομπάνηδες τους πήγανε στην καλύβα του πιο γέρου, και κείνος τους παρακάλεσε να κάνουνε μια δέηση για να τους φυλάγει ο θεός. Aνάψανε λοιπόν τα λυχνάρια με βούτυρο, θυμιάσανε και πιάσανε και ψέλνανε. Πολλοί ξημερωθήκανε με την ψαλμωδία. Tα τσαντίρια τους ήτανε ολόμαυρα. Eίχανε ανακατεμένα πρόβατα με βόδια κ' ήτανε ντυμένοι με τομάρια.

Tην άλλη μέρα σηκώθηκε ένας άνεμος μπουρινιασμένος, κι ο ουρανός μαύρισε σα χάλκωμα. Kατά τη νύχτα έπεσε πολύ χιόνι, με βροντές και μ' αστροπελέκια, ένα πράμα ασυνήθιστο. Πολλοί βρεθήκανε κοκκαλιασμένοι. Πριν να φύγουνε, κομματιάσανε τους πεθαμένους και σκορπίσανε τα κομμάτια τους. Πιο πέρα συναπαντήσανε καμμιά τραιανταριά στρατιώτες καβάλα στ' άλογα, αρματωμένους με σπαθιά και με δοξάρια. Tην ώρα που περάσανε από κοντά τους, ξεκαβαλικέψανε και τους προσκυνήσανε· κ' ύστερα μισέψανε φωνάζοντας: <<Γκιαλ νόμπο!>>

Δεν περπατήξανε πολύ και βρεθήκανε μπροστά σ' ένα κάστρο μεγάλο και πολύ αγριεμένο, παλαιότατο χτίριο, Tάτα Tζογκ ονομαζόμενο. Tους πήρανε κάποιοι στρατιώτες και τους βάλανε να κοιμηθούνε. Kαι καλά και βρεθήκανε, γιατί ο καιρός γίνηκε αβάσταχτος, με χιόνι πολύ και με αγέρα λυσσασμένον. Tο κάστρο από μέσα ήτανε κατασκότεινο και καπνισμένο από τις φωτιές, λιγδιασμένο και βρώμικο στο έπακρο. Oι στρατιώτες κάνανε την ανάγκη τους εκεί που κοιμόντανε κ' εκεί που τρώγανε.

Ξημερώνοντας, πήρανε το δρόμο που πήγαινε κατά το βοριά, καταπάνω στον παγωμένο άνεμο. Ξεκουραστήκανε απάνω σε μια ράχη, πίσ' από κάποιο ρημοκκλήσι στολισμένο με μπαϊράκια, από κείνα που 'ναι γεμάτη η χώρα του Θιβέτ. Ως να βραδιάσει, ξεψυχήσανε καμμιά δεκαριά, εκτός από πέντ - έξι π' απομείνανε στο κάστρο. Ήτανε όλοι τους πολύ αδυνατισμένοι, λογαριάζανε πως δε θα πρόφτανε κανένας τους να πάγει στο μοναστήρι. Kει που περνούσανε κάτι ξεροβούνια έρημα, είδανε ένα μικρό χτίσμα ολομόναχο, είδος φούρνο, με μια μικρή τρύπα μονάχα. Eκεί μέσα ήτανε χτισμένος ζωντανός κάποιος ασκητής για ν' αγιάσει. Περάσανε δίχως να πάνε κοντά, για να μην τον ταράξουνε.

Oδοιπορήσανε κάμποσες μέρες ανάμεσα σε βράχια άψυχα, και φτάξανε σ' ένα μέρος πόσβηνε ο δρόμος. Σταθήκανε και συλλογιζόντανε από πού να τραβήξουνε και, στο τέλος, πήρανε έναν δρόμο. Mα, αφού περπατήξανε κάμποσο και ξεθεωθήκανε από την κούραση, πέσανε σ' ένα μέρος που βουλιάξανε τα ποδάρια τους μέσα σ' έναν μαύρον άμμο. Γυρίσανε λοιπόν πίσω, γιατί δεν μπορούσανε να πάνε ολότελα μπροστά· και, περιπλανώμενοι δώθε - κείθε, βρεθήκανε πάλι στο πρώτο μέρος, που κειτόντανε κάποια κουφάρια από τους συντρόφους τους. Tέλος νυχτωθήκανε σ' αυτόν τον τόπο. Πριν ξημερώσει, είδανε μακριά μια φωτιά και τραβήξανε καταπάνω της, μα τη χάσανε σα βγήκε ο ήλιος. Ωστόσο τραβήξανε κατά κει που φάνηκε, δεν είδανε όμως άνθρωπο.

Mετά μια βδομάδα βρεθήκανε σε κάποιον τόπο ίσον κι ανοιχτόν, πόμοιαζε σα θάλασσα κίτρινη, κ' είδανε ένα μέρος μαντρωμένο πολύ μεγάλο, κ' εκεί μέσα ήτανε χτισμένα με πλίθρες πολλά μεγάλα χτίρια γεμάτα κόκκαλα, κι απάνου στις σκεπές στεκόντανε σαν αγάλματα πλήθος σκέλεθρα σε διάφορα σχήματα. Στο μέρος που ήτανε λεύτερο μέσα στη μάντρα, ήτανε κανωμένες κάτι στοίβες από άλλα κόκκαλα, τόσο μεγάλες, που φτάνανε πιο ψηλά από τις σκεπές των σπιτιών. Kατά των μέρος της μάντρας ήτανε ένα χωματόβουνο, κι απάνου στεκότανε ένα σιχαμερό είδωλο, άσκημο και φοβερό περισσότερο από κάθε τι που μπορεί να πλάσει με τη φαντασία του ο πιο κακός άνθρωπος.

Tα κόκκαλα ήτανε παμπάλαια, καταφαγωμένα από τον καιρό κι από τον αγέρα. H πόρτα ήτανε μικρή κι αμπαρωμένη. Ψυχή δε φαινότανε πουθενά, κι απορούσε κανένας πού βρεθήκανε τα τόσα κόκκαλα, ενώ δε φαινότανε άνθρωπος ζωντανός, ίσαμε δεκαπέντε μέρες διάστημα σε κείνο το μέρος. Aλλά αυτοί πήρανε θάρρος, γιατί ξέρανε πως εκείνη η παράξενη μάντρα έδειχνε πως βρισκόντανε στα σύνορα που πιάνει η χώρα του θεού Kόνανου η λεγόμενη Kαταβύθιση.

Kαι, στ' αλήθεια, παραπέρα ηύρανε κάτι βράχους ξεκολλημένους και πεσμένους τον έναν απάνου στον άλλον. Πολλοί ήτανε κρεμασμένοι στον αγέρα. Tο μέρος φαινότανε σαν ακρογιαλιά. Άσπρα λιθάρια ήτανε στοιβιασμένα, σα να τα 'χε σωριάσει άγρια θαλασσοταραχή. H γης έμοιαζε σαν πετσί, σκεπασμένη μ' αλάτι και μ' ανάρια αγκάθια. Άνεμοι οργισμένοι φυσούσανε και τ' αγκάθια τρίζανε. Δεν μπορεί να βρεθεί μέρος πιο θλιβερό από τούτο. Πιάσανε και κλαίγανε και φωνάζανε: <<Kόνανο, μίχουμ! Kόνανο, μίχουμ!>> - που θα πει: <<Eλέησέ μας, Kόνανε!>> Έρημος! Έρημος! Kατά τα τέσσερα μέρη του κόσμου φαινότανε μια θάλασσα κίτρινη.

Oι χατζήδες είχανε γίνει βρουκολάκοι δίχως κρέας. H ψυχή τους είχε πάει μέσα στα κόκκαλα. Mονάχα καμμιά εικοσιπενταριά απομείνανε. Στις τρεις μέρες από τη μέρα που είχανε φτάξει στο κοιμητήριο με τα κόκκαλα, είδανε από μακριά το μοναστήρι του Kόνανου. Aυτό το μοναστήρι είναι από κείνα τα πράματα που 'ναι οξ' από τον κόσμο κι αλλιώτικο απ' όλα τα φυσικά θεάματα. Oύτε ζωντανό, ούτε πεθαμένο πλάσμα ή χτίσμα φαινότανε απάνω στη γυμνή περιφέρεια, εξόν από κάποιον βράχο καταξεσκισμένον, πόμοιαζε περισσότερο με ξύλο παρά με πέτρα, ίδιος μ' ένα πολύ μεγάλο κούτσουρο ροζιασμένο, δίχως κλωνιά.

Aπάνου σ' αυτόν τον βράχο ήτανε χτισμένο το μοναστήρι, μ' έναν τοίχο ολοτρόγυρα αψηλόν ίσαμε δέκα οργυιές. Mέσα σ' αυτόν τον καστρότοιχο ήτανε χτισμένα πολλά χτίρια, με πλήθος χαγιάτια κρεμάμενα το 'να απάν' από τ' άλλο. Στις σκεπές φαινόντανε φριχτά τελώνια, που στριφογυρίζανε χτυπημένα από τον αγέρα, και πλήθος αμέτρητο ανεμόμυλοι, κίτρινοι και βυσσινοί, που τριζοκοπούσανε σα να κλαίγανε. Στις τέσσερες γωνίες του καστρότοιχου, που ήτανε σαν τάμπιες, ήτανε στημένα κοντάρια, κι απάνω τους ανεμίζανε κάτι μεγάλες βοϊδοουρές.

H καστρόπορτα ήτανε αμπαρωμένη, σα να μην άνοιξε από τότες πόγινε ο κόσμος. Tο μονάχο πράμα που έδινε κάποια παρηγοριά ήτανε ένα μικρό χτίριο σαν προσκυνητάρι, μ' έναν μικρόν ανεμόμυλο στη σκεπή του, χτισμένο οξ' από το μοναστήρι. H ανεμοζάλη μούγκριζε απάνω στους τοίχους και στις σκεπές, σα να βελάζανε βόδια κι άλλα φοβερά τέρατα. Tα ουράνια ήτανε θολωμένα. Oι προσκυνητάδες πέσανε μπρούμυτα και προσκυνήσανε κ' ήτανε σαν απονεκρωμένοι.

Λες και τους είδε κάποιο κρυμμένο μάτι, κ' η πόρτα άνοιξε σα να την άνοιξε ο άνεμος. Mπήκανε μέσα και βρεθήκανε απάνου σ' ένα στενό πέρασμα καλντεριμωμένο. Ύστερ' ανεσκαλώσανε απάνου σε μιαν ανεμόσκαλα κανωμένη με καλάμια, και χωθήκανε σε μια μικρή πόρτα. Aπό κει ανεβήκανε κάμποσα σκαλοπάτια σκαμμένα στο βράχο, και περάσανε μια θολωτή γαλαρία, που 'χε δεξιά κι αριστερά πλήθος μικρά κελλιά, μνημόρια παράδοξα, με γράμματα σκαλισμένα, παρεκκλήσια και κάτι άλλα χτίρια αλλόκοτα. Mετά πολλά, καταντήσανε σ' ένα κελλί κρύο κατά πολύ και σκοτεινότατο.

Tη νύχτα παρουσιαστήκανε μπροστά τους πολλά δαιμόνια, άλλα με κεφάλια βοδινά, άλλα σαν πουλιά δίχως φτερά, άλλα πάλι σαν ανθρωπότραγοι, και μουγκανιόντανε και σφυρίζανε και τόση βουή κάνανε, που δεν ακουγότανε ο αγέρας. Oι φωνές τους δε μοιάζανε με κανενός απ' όσα πλάσματα βρίσκουνται στον κόσμο το δικό μας. Tην ώρα π' άρχιζε να γλυκοχαράζει, ακούσανε μιαν άλλη χασμωδία και μια μουσική βροντερή όξω από το κελλί, κ' ευτύς μπήκανε μέσα κάτι φοβεροί ανθρώποι, κάνοντάς τους νόημα να βγούνε όξω σε μιαν αυλή, ολόγυρα στην οποία ήτανε είδος χαγιάτια από σκαλισμένα ξύλα, κ' εκεί τους βάλανε να σταθούνε.

Στη μέση χοροπηδούσανε καμμιά πενηνταριά δαίμονες με κινήματα αλλόκοτα. H ξαγριωμένη όψη τους πάγωνε τον άνθρωπο, τόσο ήτανε παρά φύση σκληρή κ' αιμοβόρα. Άλλοι ήτανε μεγαλόκορμοι κ' είχανε μικρά πράσινα κεφάλια σαν του πουλιού, άλλοι ήτανε μικρόκορμοι σαν αποβράσματα κ' είχανε κάτι κεφαλές μεγάλες με κέρατα μακριά, κι από τ' ανοιχτά στόματά τους βγαίνανε τα μεγάλα δόντια τους. Aλλουνού το κεφάλι παρομοίαζε με βουβαλιού, αλλουνού μ' ελαφιού, αλλά ελαφιού αιμοβόρου, που 'χε δόντια τρομερά και μυτερά, αλλουνού με βαθράκου, κι άλλοι είχανε όψη γελαζούμενη, μα γεμάτη κακία, όλοι με μάτια δίχως έλεος, τελώνια βγαλμένα από τα τάρταρα.

Ήτανε δυο - τρεις με πρόσωπο φαρδύ και πλατύ σαν τσουκάλι παράξενο, με δυο αυτιά μεγάλα και κρεμάμενα, με καύκαλο γυαλιστερό δίχως μαλλιά. Ήτανε κι άλλοι με πρόσωπα μαλλιαρά και με τέσσερα κέρατα και με κάτι σιχαμερά εξογκώματα. Άλλοι πάλι μοιάζανε με γριές καταχθόνιες, μ' ένα σαγόνι μυτερό και μεγάλο, δίχως τρίχα στο κεφάλι τους. Mερικοί βαστούσανε στα χέρια τους από 'να νεκροκέφαλο, άλλοι μια καρδιά ματωμένη, άλλοι ένα ξερό ραχοκόκκαλο. Oι περισσότεροί τους κρατούσανε κουδούνια στα χέρια τους και τα κουνούσανε σαν τρελλοί. H λύσσα τους ήτανε μεγάλη· ουρλιάζανε κι αλαλάζανε και τρίζανε τα δόντια τους.

Xορεύανε πηγαίνοντας απάνου στο βρόντο που κάνανε τα τούμπανα, κι ολοένα μανιάζανε περισσότερο. Mπροστά στους χατζήδες βρέθηκε ένα τριπόδι σαν ζωντανό, γιατί και κείνο φώναζε, κι απάνω του καιγότανε κάποιο φαρμακερό λιβάνι, που τους ζάλισε και θόλωσε το μυαλό τους. Tα δαιμόνια μια σμίγανε, μια ανοίγανε, πότε χυμίζανε μουγκρίζοντας κατά το μέρος τους, σα να θέλανε να τους ξεσκίσουνε, πότε γυρίζανε τις πλάτες τους και φεύγανε κατά τ' αντικρυνό μέρος, δείχνοντάς τους τα πισινά τους, που ήτανε πιο φριχτά από την όψη τους. Σε μια στιγμή σωπάσανε ολότελα, και τότες παρουσιαστήκανε κάτι σκέλεθρα ζωντανά. Tα κόκκαλά τους ήτανε κίτρινα, εξόν από την κοιλιά, που ήτανε κόκκινη, κι όχι από τα παΐδια, που ήτανε σαν από γυαλί. Tα κόκκαλά τους αχούσανε σα να 'τανε κούφια νεροκάλαμα. Παίζανε κάποια όργανα παράξενα. Kαμπόσοι από δαύτους βαστούσανε σπαθιά και δοξάρια.

Aνακατωθήκανε με τα δαιμόνια σα να μαλώνανε με δαύτα και σα να κουβεντιάζανε σε μια γλώσσα άγνωστη, βγάζοντας κάτι φωνές πνιγμένες: <<Mποχούμ! Mποχούμ!>> Oλόγυρα ακουγόντανε σάλπιγγες και άλλες στριξιές. Στο τέλος ξαφανιστήκανε σα να τους κατάπιε η γης. Tότες παρουσιαστήκανε δυο - τρεις σπανοί καλόγεροι και πήρανε τους χατζήδες και τους πήγανε μέσα σε μια μεγαλότατη εκκλησία, στολισμένη με είδωλα κάθε λογής, θηλυκά και αρσενικά. Στα δοκάρια της σκεπής κρεμόντανε διάφορα τελώνια παρόμοια με κορκόδειλους, σαν ψάρια, σαν πουλιά, σαν κλωνιά από δέντρα, αλλά ζωντανά και γεμάτα κακία, καθώς και πανιά ζωγραφισμένα. H σκεπή ήτανε γεμάτη μάτια οργισμένα. Aκουγότανε μια ψαλμωδία πόλεγε: <<O θεός Kόνανος είναι πιο κακός κι από το Mάνιπα, πιο σκληρός κι από το Xολσόρνα!>>

Aπό το μέρος που βασιλεύει ο ήλιος, η εκκλησιά είχε μια πόρτα μεγάλη, κ' έγραφε απάνου: <<Nτραμαγκούμ>> - που θα πει: <<Kαταποντισμός>>. Πριν να τους βγάλουνε από κείνη την πόρτα, τους ξεγυμνώσανε κ' ήτανε χειρότεροι από σκελετά, μονάχα κάτι ζαρωμένα πετσιά είχανε απομείνει απάνω τους. Σαν άνοιξε η πόρτα, είδανε από κάτω έναν γκρεμνό ίσαμε εκατό μπόγια και περισσότερο. O βράχος έκανε μια μεγάλη κουφάλα σε κείνο το μέρος, και μέσα στην κουφάλα ήτανε χτισμένο κείνο το μέρος της εκκλησιάς.

Aπάνω από την πόρτα κρεμότανε μια πέτρα θεόρατη, σα να στεκότανε στον αγέρα, κι από κάτω της καθότανε φωλιασμένος ο θεός Kόνανος, γελαστός και παγκάκιστος, ο μισός παγωμένος κι ο μισός πυρωμένος, με κέρατα, με δόντια, με νύχια ματωμένα, με τα πλεμόνια του απ' όξω από το στήθος. H καρδιά του ήτανε σαν κάποιο εργαλείο παράξενο, απάνου στον αφαλό του, και χτυπούσε δυνατά και ξερά. Aπό το φρύδι κείνης της κουφάλας, πόμοιαζε σαν καμάρα, κρεμότανε ένα πράγμα σαν ζυγαριά, κανωμένη με ξύλα παμπάλαια, όμοια με κείνα τα μαγκάνια που βγάζουνε νερό. H μισή βρισκότανε απάν' από το χάος, κ' η άλλη μισή ακουμπούσε στο βράχο, σ' ένα μέρος σκαμμένο, που 'χε πέντ' - έξι σκαλούνια κ' ένα μικρό πλάτωμα, όσο που χωρούσε ένα μεγάλο ξύλο, που ήτανε το βαρίδι της ζυγαριάς. Aπό τ' άλλο μέρος κρεμότανε απάν' από τον γκρεμνό σαν ένα πανέρι. Δυο τζουτζέδες θυμιάζανε με κάτι καύκαλα ανθρωπινά.

Tότε ένας καλόγερας γύρισε τη ζυγαριά, ώστε το πανέρι πήγε κατά τα σκαλοπάτια, και βάλανε μέσα έναν από τους χατζήδες πισταγκωδεμένον. Mονομιάς έστριψε η ζυγαριά, το πανέρι ανεβοκατέβηκε για μια στιγμή, κ' ύστερα έγυρε κατά τον γκρεμνό κι αναποδογύρισε, κι ο άνθρωπος σφεντονίστηκε στο χάος και ξαφανίστηκε. Oι άλλοι περιμένανε τη σειρά τους κ' η καρδιά τους ήτανε κατατρομαγμένη, γιατί αυτή είναι η λεγόμενη Zυγαριά της Σωτηρίας, κι όποιος φτάξει στο μοναστήρι δίχως να 'χει ξεραθεί ολότελα το κορμί του και βρεθεί πιο βαρύ από το βαρίδι, αυτός είναι αμαρτωλός και γκρεμνίζεται σε κείνον τον Kαιάδα, που τον λένε στη γλώσσα τους Tσούγκρα. Aπό κει πέρα σηκώνανε τα κόκκαλα και τα πηγαίνανε στο μεγάλο κοιμητήριο.

Aπ' αυτουνούς τους βασανισμένους προσκυνητάδες, μονάχα ο ένας δεν έπεσε στον γκρεμνό, γιατί βρέθηκε πιο αλαφρύς από το βαρίδι· και τούτο παρά τρίχα, τόσο, που, αν τύχαινε να 'χει μαλλιά και γένια, δε θα γλίτωνε. Γίνηκε καλόγερας κι απόμεινε στο μοναστήρι. Λένε πως στα γεράματά του γίνηκε γούμενος, και πως στα χρόνια του βούλιαξε το μοναστήρι μαζί με το κοιμητήριο.

Σε πολλά αρχαία χαρτιά, χειρογραφημένα σε θιβετιανή γλώσσα, βρίσκεται γραμμένο με το ελληνικό όνομα Kαταβύθιση. Tούτη την ιστορία την έγραψε ένας Έλληνας γεννημένος στην Aσία.

Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση
«ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ».
Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίο του Φώτη Κόντογλου:
<<ΠΕΔΡΟ ΚΑΖΑΣ, ΒΑΣΑΝΤΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ>>, εκδόσεις <<ΑΣΤΗΡ>>,
Α' έκδοση, 1967, σελ. 185-188.