ΑΝΘΙΜΟΣ ΓΑΖΗΣ (1758-1828) - ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

 

Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίο του Σαράντου Καργάκου: Νεότερη Ελληνική Ιστορία, Τόμος Β',
<<Μεγάλες μορφές και Μεγάλες Στιγμές του ΄21>>.
Δεύτερη έκδοση: <<Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ>>, Απρίλιος 2021, σελ. 450-453.
<<Και το βιβλίο αυτό είναι καρπός ευγνωμοσύνης προς τους πολυπληθείς ακροατές/μαθητές μου του <<Λαϊκού Πανεπιστημίου>>, που κατακλύζουν κάθε Τρίτη την αίθουσα τελετών της γεραράς <<Εταιρείας Φίλων του Λαού>>, για να ακούσουν πέμπτη χρονιά φέτος τα μαθήματά μου, παρά το νυκτερινό της ώρας (7-9 μ.μ.).
Στα μαθήματα αυτά προσέρχονται παιδιά όλων των ηλικιών, από 20 έως 85 ετών. Άλλα κρατούν σημειώσεις, άλλα κρατούν μαγνητόφωνα.
Αυτά μου έδωσαν το έναυσμα, το ερέθισμα και την ώθηση να δώσω στις παραδόσεις μου μορφή βιβλίου.
Την πρώτη χρονιά εδίδαξα έναν κύκλο μαθημάτων υπό τον τίτλο Το βυζαντινό ναυτικό, που πήρε μορφή καλαίσθητου βιβλίου από τις εκδόσεις Ιω. Σιδέρη (2007), τη δεύτερη χρονιά εδίδαξα τους πολιτικούς θεσμούς και τα πολιτικά σώματα της σπαρτιατικής πολιτείας, την τρίτη την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου,
που το 2008/09 σε πολύ διευρυμένη μορφή και με σπάνια βιβλιογραφία εκδόθηκε από τις Εκδόσεις ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΩΝ - ΚΑΡΤΕΡΗΣ, την τέταρτη χρονιά παρέδωσα <<Το λυκόφως της Σπάρτης>>,
που μαζί με τις προηγούμενες παραδόσεις μου αποτέλεσαν την πρωταρχική μαγιά για να συγγραφεί και να εκδοθεί το δίτομο έργο μου Ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης (Gutenberg, 2006).
Πέρσι είχα την ευκαιρία να διδάξω τρεις κύκλους μαθημάτων: α) Οι Τούρκοι και το Βυζάντιο, β) Το τουρκικό imperium και γ) Τουρκοκρατία, που πήραν μορφή βιβλίου και εκδόθηκαν σε καλαίσθητη μορφή από τις εκδόσεις Λεωνίδα Γεωργιάδη.
Τα φετινά μαθήματα θα είναι αφιερωμένα στην Ελληνική Επανάσταση. Αλλά το βιβλίο αυτό δεν εξετάζει καταλεπτώς το μεγάλο εκείνο γεγονός.
Περιορίζεται αυστηρώς σε όσα προτίθεμαι να παραδώσω και αυτά είναι ό,τι λέγει ο τίτλος: Μεγάλες μορφές και μεγάλες στιγμές του '21.
Όχι όλος ο Αγώνας στην πολυμορφία και την πολύπτυχη διάστασή του.
Οι βασικοί λόγοι είναι δύο: Εκ των πραγμάτων είναι αδύνατον να συμπεριληφθεί όλος ο Αγώνας σε σειρά δίωρων -ανά δεκαπενθήμερο- μαθημάτων ενός εξαμήνου και, δεύτερον -πέρα από άλλες εκδοτικές μου δραστηριότητες- μία τρίτομη ή τετράτομη Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως,
που θα εξετάζει εξονυχιστικά, με πνεύμα κριτικό και -στο μέτρο του ανθρώπινα δυνατού- αντικειμενικά κάθε γεγονός, είτε αυτό είναι στρατιωτικό, είτε πολιτικό, είτε διπλωματικό.
Και για τον λόγο αυτό υπάρχει ένας διαχωρισμός:
Στους δύο πρώτους τόμους εξετάζονται τα στρατιωτικά γεγονότα και στον τρίτο τα πολιτικά, διπλωματικά, οικονομικά γεγονότα, καθώς και ό,τι μπορεί να έχει σχέση με την οργάνωση της παιδείας στη διάρκεια της πολυχρονίου πολεμικής δοκιμασίας.
Το βιβλίο αυτό, λόγω όγκου και τεράστιου κόστους, μόνο αν βρεθεί χορηγός θα καταστεί εφικτό να εκδοθεί.
Ευελπιστούμε ότι κάποιος θα συνδράμει.
Όχι πάντως η ελληνική πολιτεία.
Αυτή με τίμησε και με τιμά με το υπέρτατο βραβείον: το κώνειον>>!
(Απόσπασμα εκ του προλόγου)
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένου
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ

ΑΝΘΙΜΟΣ ΓΑΖΗΣ (1758-1828) 

Η ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΡΑΣΗ

Η παιδεία ήταν ανέκαθεν το πάθος του Γαζή. Αντί, λοιπόν, να βρίσκεται στη σπαρασσόμενη από την εμφύλια διαμάχη Πελοπόννησο, προτίμησε να αποσυρθεί στην Τήνο, όπου ίδρυσε εκπαιδευτήριο. Κατά ην έναρξη των μαθημάτων, εξεφώνησε λόγο εξαίροντα την αξία των ελληνικών γραμμάτων. Απέδωσε μάλιστα την κατάπτωση του Ελληνισμού στην απαιδευσία που επιβλήθηκε στη μικρά διάρκεια της δουλείας. Αλλ' ούτε και προς τον κλήρο ήταν θωπευτικός.
Ο Δ. Καλλίμαχος, παρότι θεολόγος-ιστορικός, στον βίο του Γαζή γράφει: ...Εις τον περιώνυμον εκείνον λόγον που ο Γαζής δεν διστάζει, ως κληρικός φιλελεύθερος και ανθρωπιστής, να κεραυνώση και τους Μοναχούς, τους φανατικούς εκείνους και αχρήστους μελανοχίτωνας, οι οποίοι κατά την περίοδον της εγκαταστάσεως του Χριστιανiσμού εξέσπων και κατέστρεφον μετά μανίας τα κλασσικά μάρμαρα και όλα τα σεπτά μνημεία της αρχαίας Ελληνικής Τέχνης...
Ανεξάρτητα από το πόσο ορθή από πολιτική άποψη ήταν η τοποθέτηση του Γαζή εκείνη την κρίσιμη για την Επανάσταση στιγμή, όπου πλείστοι μοναχοί προμαχούσαν για την επιτυχή περάτωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, είναι αξιοσημείωτο ότι το ζήτημα των θρησκευτικών ακροτήτων -ουσιαστικά, ακρωτηριασμών των αρχαίων κτισμάτων και γλυπτών- δεν το έθεσε κάποιος κοσμικός, αλλά ένας κληρικός. Η κλασσική παιδεία είχε κυριέψει τον Γαζή σε τέτοιο βαθμό, ώστε να φθάνει ως την υπερβολή.
Είπε τότε στην ομιλία του στην Τήνο: ...Οι αμαθείς και αναλφάβητοι Μοναχοί από μίαν άλογον δεισιδαιμονίαν και με τους σταυρούς ανά χείρας κατεκρήμνισαν πανταχού και αυτά τα ωραιότατα κτίρια των σχολείων, περί των οποίων κλαίει πικρότατα ο Λιβάνιος, εις μίαν του επιστολήν. Όσοι λόγιοι και φιλόσοφοι άνδρες έμειναν εις την Κωνσταντινούπολιν, τους έκαυσαν και αυτούς μίαν νύκτα μέσα εις το σχολείον, μαζί κι την περίφημον βιβλιοθήκην, η ο οποία είχε 70 χιλιάδες βιβλία. Όθεν, τί ηκολούθησεν εκ τούτου; Αμάθεια μεγάλη εις το έθνος, διαφθορά των καλών ηθών, βαρβαρότης και δεισιδαιμονία...
Ο Γαζής, προφανώς, ήταν επηρεασμένος από τη διάχυτη τότε αντίληψη στην Ευρώπη ότι η μακρά περίοδος της σε μεταγενέστερους καιρούς ονομασθείσας Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ήταν μια περίοδος σκότους και παρακμής. Αυτή την αντίληψη είχε καλλιεργήσει ο κορυφαίος Άγγλος ιστορικός Εδ. Γίββων με το πολύτομο περί <<Bas empire>> (=ξεπεσμένης αυτοκρατορίας) είχαν ασπαστεί όλοι οι εκπρόσωποι του Διαφωτισμού, κυρίως ο Βολταίρος, και μοιραία η αντίληψη αυτή διαπότιζε και τη σκέψη πολλών λογίων. Άλλωστε, οι βυζαντινές σπουδές στην εποχή του Αγώνα, βρίσκονταν ακόμα στα σπάργανα. Αντίθετα, ο καλασικισμός, ως μελετητικός θαυμασμός, μεσουρανούσε.
Ο Γαζής, ζώντας επί πολλά έτη στη Βιέννη, είχε σχηματίσει την αντίληψη ότι στον ελλαδικό χώρο επικρατούσε απόλυτο σκότος και, συνεπώς, κάθε ακτίνα φωτός ήλθε από την Εσπερία. Δεν παραβλέπουμε την επιρροή του ευρωπαϊκού στοχασμού, αλλ' αν δεν υπήρχε το κερί και το καντήλι των υπό συνθήκες δουλείας υπαρχόντων και δρώντων μοναστηριών και ναών, δε θα ήταν δυνατόν να βρει χώρο υποδοχής και αποδοχής το ευρωπαϊκό φως. Με βάση το σκεπτικό αυτό μπορούμε περισσότερο νηφάλια να ακούσουμε μια ακόμη αποστροφή του Γαζή, που βλέπει τις Μούσες να επιστρέφουν στην Ελλάδα από την Ευρώπη:
...Από την Ευρώπην ήρχισαν [οι Μούσες] να επιστρέφουν πάλιν εις την αρχαίαν πατρίδα των, την Ελλάδα' και βλέπομεν ότι, άμα όπου έφθασαν, ηλέκτρισαν τας ψυχάς των Ελλήνων και πανταχού συνίστανται σχολεία και παιδευτήρια. Πανταχού ο έρως της μαθήσεως άναψε και πάντες σπεύδουσι να μιμηθώσι τας αρετάς των προπατόρων των' βλέπομεν όπου άμα έφθασαν οι μαθήσεις, ο Έλλην ησθάνθη την παλαιάν του δόξαν και ελευθερίαν και παρευθύς ανδρείως απέσεισε τον τυραννικόν ζυγόν, εις τον οποίον η αμάθεια τον καθυπέβαλε...
Με τον Γαζή -και όχι μόνο με αυτόν- ανάγεται ως υπέρτατο ιδανικό ο κλασικός τύπος ανθρώπου, που, παρά τα ψιμύθια, είχε <<ρίζες>> στον τόπο αυτό. Παράλληλα, όμως, εισάγεται και η εξιδανίκευση του Ευρωπαίου ανθρώπου, στοιχείο που γέννησε στις μετέπειτα εποχές τον μιμητισμό, την ξενομανία που επί των ημερών μας -χωρίς να φταίει γι' αυτό ούτε ο Γαζής ούτε και ο Κοραής- μετεξελίχθηκε σε πιθηκισμό. Ο <<Ευρωπαίος Πίθηκος>> των παρόντων καιρών είναι δική μας ευθύνη' όχι των θεμελιωτών -με τα όποια λάθη- της ελληνικής ελευθερίας.
Όπως δικιά μας ευθύνη είναι και το διαρκώς ογκούμενο ρεύμα του αντιευρωπαϊσμού ή καλύτερα αντιδυτικισμού. Καιρός να επανέλθουμε στη χρυσή αρχή του Σταγειρίτη: Ο Γαζής έφυγε από τη ζωή την ώρα που ανέτειλε η ήλιος της Ελευθερίας. Πέθανε τον Νοέμβριο του 1828 στη Συρο. Ήταν 70 εών, μεγάλος για τα χρόνια κείνα.

Αν όμως δεν είχε υποστεί τις φοβερές δοκιμασίες κι πικρίες, ασφαλώς για μερικά χρόνια ακόμα θα μπορούσε να προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες κοντά στον γνώριμό του από παλιά Καποδίστρια σε θέματα παιδείας (όπως ο Κωνσταντάς) ή δικαιοσύνης. Ο λαός της Σύρου τίμησε με υπέρλαμπρο τρόπο τη θανή του. Η νεκρώσιμη ακολουθία τελέστηκε στον μητροπολιτικό ναό της Σύρου και πλήθος λαού τον συνόδεψε στην τελευταία του κατοικία.

Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένου
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ
Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίου του Σαράντου Καργάκου:
Νεότερη Ελληνική Ιστορία, Τόμος Β',
<<Μεγάλες μορφές και Μεγάλες Στιγμές του ΄21>>.
Δεύτερη έκδοση: <<Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ>>, Απρίλιος 2021, σελ. 450-453.