Συνακόλουθες αναρτήσεις εκ του βιβλίου
του Οσίου Θεοφάνους του Εγκλείστου (1815 - 1894),
<<Χειραγωγία στην Πνευματική Ζωή>>,
(αποσπάσματα επιστολών),
έκδοση της Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Μήλεσι Αττικής,
έκδοση δωδεκάτη, Απρίλιος 2019, σελ. 146-158.
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένων
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.
Εισαγωγικό σημείωμα
Ο Όσιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος, μεγάλος Ρώσος ιεράρχης και συγγραφέας του 19ου αιώνα, είναι ήδη γνωστός στο ελληνορθόδοξο αναγνωστικό κοινό από τις ομιλίες του <<ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΑΔΕΛΦΕΣ ΜΟΝΑΧΕΣ>> και από το <<ΑΠΑΝΘΙΣΜΑ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ>> του, δύο παλαιότερες εκδόσεις μας, του 1979 και του 1984 αντίστοιχα, με επανειλημμένες ανατυπώσεις μέχρι σήμερα. Ο αναγνώστης μπορεί να βρει σ' αυτές εκτενές βιογραφικό σημείωμα του οσίου. Έτσι περιοριζόμαστε εδώ μόνο σ' ένα σκιαγράφημα της ζωής του. Γεννήθηκε το 1815 σ' ένα χωριό της επαρχίας Ορλώφ. Σπούδασε στο Εκκλησιαστικό Σεμινάριο της γενέτειράς του και στη Θεολογική Ακαδημία του Κιέβου. Αμέσως μετά την αποφοίτησή του, το 1841, μοναχός ήδη, χειροτονήθηκε διάκονος και πρεσβύτερος. Δίδαξε σε διάφορες εκκλησιαστικές σχολές. Το 1857 έγινε πρύτανης της Θεολογικής Ακαδημίας της Πετρουπόλεως. Στα 44 χρόνια του χειροτονήθηκε επίσκοπος Ταμπώφ. Αργότερα καταστάθηκε στην επαρχία Βλαδιμίρ. Ως ποιμενάρχης εργάστηκε με περισσό ζήλο για την εποικοδομή και τη σωτηρία των ψυχών που του εμπιστεύθηκε ο Θεός. Έγραψε πολλά πνευματικά και ερμηνευτικά έργα. Μετέφρασε στα ρωσικά τη Φιλοκαλία, με σημαντικές προσθαφαιρέσεις. Το 1866,ύστερ' από είκοσι πέντε χρόνια καρποφόρας εκκλησιαστικής διακονίας, παραιτήθηκε από την επισκοπική του έδρα για να ζήσει ασκητικά. Κλείστηκε σ' ένα κελλί, στην έρημο Βισένσκ -γι' αυτό επονομάστηκε Βισένσκυ-, και διέμεινε εκεί ως την οσιακή κοίμησή του, το 1894. Περίπου έναν αιώνα αργότερα, το 1988, διακηρύχθηκε επίσημα η αγιότητά του από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ρωσίας. Στο διάστημα του εικοσιπεντάχρονου εγκλεισμού του, ο ασκητής ιεράρχης ασχολήθηκε συστηματικά με την εποικοδομητική επιστολογραφία. Καθημερινά έφταναν στο κελλί του από είκοσι μέχρι σαράντα γράμματα, από διάφορα πρόσωπα και με διάφορα ερωτήματα. Συνήθως απαντούσε σε όλα. Έτσι, ως την εκδημία του, έγραψε χιλιάδες επιστολές πάνω σε θέματα χριστιανικής πίστεως και ζωής, πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν σε τόμους όσο ακόμα ζούσε. Διακρίνονται για την απλότητα και την αμεσότητά τους, αλλά και για το ορθόδοξο ήθος, το εκκλησιαστικό φρόνημα, την πατερική διάκριση, την αγιογραφική θεμελίωσή τους. Το βιβλίο τούτο είναι ένα ακόμη ανθολόγημα επιστολικών παραινέσεων του οσίου Θεοφάνους, που αναφέρονται σε προβλήματα του εσωτερικού αγώνα και του καθημερινού βίου των πιστών, στρέφονται δηλαδή, άμεσα ή έμμεσα, γύρω από την πνευματική ζωή, στην οποία χειραγωγούν τον αναγνώστη δίχως σύστημα και μέθοδο, ελεύθερα, φυσικά και ζωντανά. <<Ζήστε πνευματικά>>, έγραφε ο άγιος επίσκοπος σε μια χριστιανή του καιρού του. Με την ίδια φιλάδελφη προτροπή παραδίνουμε τον μικρό τούτο θησαυρό των σοφών συμβουλών του στα χέρια των χριστιανών του καιρού μας -όσων εγκάρδια ποθούν <<περπατήσαι αξίως του Κυρίου εις πάσαν αρέσκειαν, εν παντί έργω αγαθώ καρποφορούντες και αυξανόμενοι εις την επίγνωσιν του Θεού>> (Κολ. 1:10).
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ
( Ε κ τ ο υ π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο υ )
Ο θυμός. Το θυμό να τον πολεμήσετε μ' όλες σας τις δυνάμεις. Η χάρη του Θεού ελκύεται από την πραότητα. Απεναντίας, η θυμώδης καρδιά, λένε οι άγιοι πατέρες, είναι καθέδρα του διαβόλου. Παλέψτε, λοιπόν, μεθοδικά και συστηματικά εναντίον αυτού του φοβερού πάθους. Και ο Κύριος, βλέποντας τον αγώνα σας, θα σας βοηθήσει να λυτρωθείτε με τον καιρό από τη δυναστεία του. Ως τότε, έπειτα από κάθε πτώση σας, να ταπεινώνεστε και να ζητάτε με δάκρυα το θείο έλεος.
Πρέπει να ομολογήσουμε, βέβαια, ότι το πάθος του θυμού σχετίζεται με την ιδιοσυγκρασία του ανθρώπου. 'Ενας είναι από τη φύση του ήρεμος άλλος πάλι από τη φύση του νευρικός και ευέξαπτος. Ο δεύτερος δεν μπορεί να ενοχοποιηθεί, φυσικά, για την ιδιοσυγκρασία του, ευθύνεται όμως για την τυχόν έλλειψη συναισθήσεως, ταπεινής ομολογίας και αγωνιστικότητος εναντίον του πάθους. Πότε επιτρέπεται η αγανάκτηση. Όταν κάποιος σας ενοχλεί, η αγανάκτηση είναι αδικαιολόγητη, καθώς γεννιέται από τον εγωισμό -<<Μη με σκοτίζεις!>>. Τότε ο εχθρός είναι κοντά σας. Και κερδίζει...
Η αγανάκτηση και ο θυμός επιτρέπονται μόνο όταν στρέφονται εναντίον των κακών λογισμών και επιθυμιών. Η αντιπάθεια και περιφρόνηση των συνανθρώπων μας. Πολλά είν' εκείνα που προκαλούν την οργή του Θεού, πάνω απ' όλα όμως τούτα τα δυο: τα σαρκικά αμαρτήματα και η περιφρόνηση των άλλων. Το δεύτερο είναι που σας έχει κυριέψει. Aγωνιστείτε ν' απαλλαγείτε από την κυριαρχία του. Είναι πάθος βαρύ. Ψάξτε μέσα σας και βρείτε την αιτία που το δημιούργησε. 'Υστερα, χωρίς πολλή σκέψη, πάρτε την απόφαση να το ξεριζώσετε από την καρδιά σας, όσο κι αν σας φαίνεται δικαιολογημένο. Και θα το ξεριζώσετε, αν βγάλετε από μέσα σας ακριβώς την αιτία του.
Ίσως να έχετε διαβάσει ή ακούσει τι γράφει ο απόστολος Παύλος στους Κορινθίους: <<Η καρδία ημών πεπλάτυνται (προς υμάς)>> (Β' Κορ. 6:11). Δηλαδή: Σας άνοιξα την καρδιά μου διάπλατα. Έτσι ανοίξτε κι εσείς την καρδιά σας με αγάπη σ' όλους τούς ανθρώπους! Αν γίνει αυτό, δεν χρειάζεται τίποτ' άλλο. Τότε και θα μιλήσεις και θα ενεργήσεις σωστά. Τότε, κι αν ακόμα τα λόγια σου είναι αυστηρά, δεν θα προκαλέσουν δυσάρεστα αποτελέσματα. Γιατί η ψυχή σου, κάτω από το ένδυμα της αυστηρότητος, θα είναι ειρηνική και γεμάτη αγάπη για τον πλησίον.
Αφού αποφάσισες ν' αγωνιστείς για να ευαρεστείς το Θεό, πρέπει, πρώτον, όλα να τα δέχεσαι ήρεμα και να τα υπομένεις καλοκάγαθα, και δεύτερον, στις δύσκολες περιστάσεις να έχεις αυτοσυγκράτηση και να ενεργείς με σύνεση. Τούτο, βέβαια, εξωτερικά κατορθώνεται σχετικά εύκολα: Σφίγγεις τα δόντια και σωπαίνεις. Η διατήρηση, όμως, της εσωτερικής γαλήνης και αταραξίας είναι πολύ δύσκολη. Συνήθως, μάλιστα, η κακή ψυχική μας κατάσταση φανερώνεται όχι με τα λόγια ή τις πράξεις μας, αλλά και με μιαν απλή κίνησή μας ή αλλοίωση της εκφράσεως του προσώπου μας. Ε, αυτό και μόνο φτάνει για να διαταράξει τις σχέσεις μας με τους άλλους, όπως ήδη διαπίστωσες.
Αφού, λοιπόν, έχεις αποκτήσει σχετική πείρα, οφείλεις να διδαχθείς απ' αυτήν. Απλό είναι το <<μάθημα>>, αλλά δύσκολα μαθαίνεται εξαιτίας του εγωισμού μας. Συγκεκριμένα: Σε δύσκολες περιστάσεις, που γέννησαν στην καρδιά σου εμπαθή αισθήματα, όπως οργή, αντιπάθεια και περιφρόνηση των άλλων, μη μιλήσεις και μην ενεργήσεις αμέσως. Σώπασε, ηρέμησε και διώξε από την καρδιά σου τα εμπαθή αισθήματα. Η μεταβλητότητα της εσωτερικής μας καταστάσεως.
Παραπονιέστε για τη μεταβλητότητα της εσωτερικής σας καταστάσεως -άλλοτε είναι καλή και άλλοτε κακή. Δεν γίνεται αλλιώς. Έχω δοκιμάσει και δοκιμάζω δυσάρεστες ψυχικές καταστάσεις με διάφορες μορφές. Δεν έχουμε παρά να τις υπομένουμε με ταπείνωση και γενναιοψυχία, χωρίς να χαλαρώνουμε τον πνευματικό μας αγώνα, χωρίς να παραμελούμε την εκπλήρωση των θείων εντολών –αυτό ακριβώς πού κάνετε. Έρχεται μια καλή πνευματική κατάσταση. Φεύγει. Έρχεται μια κακή. Φεύγει κι αυτή. Η εναλλαγή τους είναι συνεχής και αναπότρεπτη. Το μόνο που μπορείτε και πρέπει να κάνετε, είναι να επιθυμείτε και να επιδιώκετε πάντα το καλό. Αν δεν αντιμετωπίζαμε ποτέ καμιά δυσκολία, τότε θα είχαμε πέσει σε πνευματική νάρκη.
Ψυχικές μεταπτώσεις. Οι ψυχικές μεταπτώσεις συμβαίνουν σε όλους. Δεν έχετε, λοιπόν, παρά να τις υπομένετε ήρεμα, αφήνοντας τον εαυτό σας στα χέρια του Θεού. Μη νοιάζεστε για τίποτ' άλλο, παρά μόνο για τούτο: Να είστε πάντα μαζί με τον Κύριο. Ό,τι κι αν σας συμβαίνει, σ' Αυτόν να καταφεύγετε, σ' Αυτόν ν' αποκαλύπτετε την ψυχή σας, σ' Αυτόν ν' ακουμπάτε τα βάρη σας, σ' Αυτόν να λέτε τον πόνο σας... Και να προσεύχεστε, παρακαλώντας Τον να σας απαλλάξει από πειρασμούς και θλίψεις, αν είναι θέλημά Του...
Η ψυχική ευφορία και ευδιαθεσία, η αναψυχή και η παρηγορία δεν είναι πάντα γνωρίσματα καλής πνευματικής καταστάσεως, η οποία έχει τρία άλλα βασικά χαρακτηριστικά: α) ζήλο για την ευαρέστηση του Θεού, β) φρόνημα ταπεινό και καρδιά συντριμμένη, γ) παράδοση στο θείο θέλημα. Υπάρχουν αυτά μέσα σας; Αν ναι, είστε σε καλό δρόμο. Οι πνευματικές παρηγορίες στην κατά Θεόν ζωή.
Λυπηθήκατε, επειδή χάσατε πολύ γρήγορα την παρήγορη εκείνη εσωτερική κατάσταση, στην οποία βρισκόσασταν μετά τη θεία Μετάληψη. Αλλά πρέπει να ξέρετε, πως μια πνευματική παρηγορία, μια <<παράκληση>>, μ' όποια μορφή κι αν μας επισκέπτεται -ως απέραντη ψυχική ειρήνη, ως απερίγραπτη χαρά, ως ιερός ενθουσιασμός, ως γλυκειά κατάνυξη ή ως οτιδήποτε άλλο-, δεν είναι το κύριο ζητούμενο στην κατά Θεόν ζωή.
Η πρωταρχική επιδίωξη και το βασικό μέλημά μας είναι όχι οι παρηγορίες, αλλά η αποφασιστική και δυναμική διατήρηση του εαυτού μας, εσωτερικά και εξωτερικά, σε κατάσταση καλή, ευάρεστη στον Κύριο. Η όποια παρηγορία δίνεται από το Θεό σαν <<δόλωμα>>, πρόκληση και προτροπή –<<Να τι θ' απολαύσεις! Αγωνίσου, λοιπόν!>>. Επομένως, όταν τη στερούμαστε, δεν πρέπει ν' απελπιζόμαστε, αλλά με μεγαλύτερο ζήλο, με σταθερότητα και επιμονή ν' αγωνιζόμαστε «τον καλόν αγώνα της πίστεως» (Α ́ Τιμ. 6:12). Οι πνευματικές ηδονές δεν είναι πάντα ωφέλιμες.
Σας αρέσει να βυθίζεστε μέσα στις πνευματικές ηδονές, να νιώθετε πάντα ικανοποίηση και ευφροσύνη από την προσευχή και την κοινωνία σας με τον Κύριο. Αυτό, όμως, είναι και αδύνατο και ανώφελο. Αδύνατο, γιατί κάθε μορφή πνευματικής αναψυχής δεν είναι καρπός δικής μας προσπάθειας, αλλά δώρο του ελέους του Θεού, δώρο που προσφέρεται σ' όποιον, όποτε και για όσο Εκείνος θέλει. Αδύνατο είναι, επίσης, γιατί, όσο ζουν και ενεργούν μέσα μας τα πάθη, καμιά πνευματική ηδονή δεν μπορεί να παραμείνει σταθερή στην ψυχή.
'Αλλωστε, η άκαιρη και άλογη επιδίωξη τέτοιων ηδονών είναι, όπως είπα, και ανώφελη, γιατί οδηγεί σε ψυχική παραλυσία και μαλθακότητα. Εμείς οφείλουμε μόνο ν' αγωνιζόμαστε με τρόπο ευάρεστο στον Κύριο, με ζήλο και ανδρεία, με νήψη και αυτοέλεγχο, με ταπείνωση και συντριβή. Για το Θεό πρέπει να κυριαρχούν στην καρδιά μας δυο αισθήματα: αγάπη και φόβος... Οι άγγελοι στέκονται μπροστά Του με φόβο και τρόμο... Και ο απόστολος μας παραγγέλλει: <<Μετά φόβου και τρόμου την εαυτών σωτηρίαν κατεργάζεσθε» (Φιλιπ. 2:12). Ζήστε, επαναλαμβάνω, με νήψη, με πνευματική επαγρύπνηση, με φρόνημα ταπεινό... Η Ανάσταση του Χριστού κι εμείς.
Η δύναμη της Αναστάσεως του Χριστού είναι ανέκφραστα μεγάλη. Ο Κύριος αναστήθηκε για να συναναστήσει κι εμάς, χαρίζοντάς μας ζωή αιώνια! Στην ανάστασή μας, λοιπόν, ας προσβλέπουμε με πίστη, ζώντας με τη χαρά της προσδοκίας της. Η θλιβερή κατάσταση του κόσμου τούτου. Τί να πούμε για τη θλιβερή κατάσταση του κόσμου μας; Έτσι ήταν από το αρχαία χρόνια και έτσι θα είναι ως τη συντέλεια. Παντού βασιλεύει η κακία, η αμαρτία, η μοχθηρία. Τίποτα, ωστόσο, δεν μπορεί να ανακόψει την ορθή πορεία όσων ποθούν ειλικρινά τη σωτηρία τους. <<Ότι μείζων εστίν ο εν ημίν ή ο εν τω κόσμώ>> (Α' Ιω. 4:4).
Πώς γίνεται μέσα στην καρδιά μας η ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Τον 7ο αιώνα υψώθηκε πανηγυρικά ο τίμιος Σταυρός στα Ιεροσόλυμα, για να τον δει και να τον προσκυνήσει όλος ο λαός. Εκείνου του γεγονότος ανάμνηση είναι η τελετή της υψώσεως του Σταυρού, που γίνεται κάθε χρόνο, στις 14 Σεπτεμβρίου, στους ενοριακούς και μοναστηριακούς ναούς. Αυτή η ύψωση, όμως, είναι εξωτερική.
Υπάρχει, θα λέγαμε, και μια πνευματική ύψωση του Σταυρού, που συντελείται μέσα στην καρδιά του ανθρώπου. Πότε; Όταν κάποιος σταθερά αποφασίζει να αυτοσταυρωθεί, νεκρώνοντας τα πάθη του. Όποιος δεν το κάνει, δεν είναι αληθινός χριστιανός. Το λέει ξεκάθαρα ο απόστολος: <<Οι τού Χριστού την σάρκα εσταύρωσαν συν τοις παθήμασι και ταις επιθυμίαις>> (Γαλ. 5:24). Όσοι, δηλαδή, είναι του Χριστού, έχουν σταυρώσει τον αμαρτωλό εαυτό τους μαζί με τα πάθη και τις επιθυμίες του.
Οι χριστιανοί, λοιπόν, υψώνουν μέσα τους αυτόν το σταυρό και τον κρατούν υψωμένο σ' όλη τους τη ζωή. Έτσι είναι, άραγε; Ο καθένας μας ας ρωτήσει τη συνείδησή του. Και μακάρι να μην πάρει την απάντηση: Εσύ κάνεις τα σαρκικά σου θελήματα και υπακούς στις επιθυμίες σου. <<Ο σταυρός σου δεν είναι υψωμένος, αλλά ριγμένος στο λάκκο των παθών, όπου σαπίζει από την καταφρόνια και την αμέλειά σου!>>. Μετά την αποκαθήλωση του νεκρού σώματος του Χριστού, ο τίμιος Σταυρός έμεινε στό Γολγοθά. Οι Ιουδαίοι τον πήραν και τον έριξαν σ' ένα σκουπιδόλακκο.
Μετά την ανάσταση του Κυρίου, πάλι, δεν δίστασαν να επιχώσουν με πέτρες και χώματα τον πανάγιο Τάφο Του, για να τον εξαφανίσουν. Τέλος, όταν οι Ρωμαίοι κυρίεψαν την επαναστατημένη Ιερουσαλήμ, το 70, κατέσκαψαν και ισοπέδωσαν όλη την πόλη και τα περίχωρά της. Ο Πέρσης βασιλιάς Χοσρόης Β' (590-628), που κατέλαβε την Αγία Πόλη το 614, άρπαξε το τίμιο Ξύλο και το μετέφερε στην Περσία. Δεκατέσσερα χρόνια αργότερα ο αυτοκράτορας Ηράκλειος (610-641) νίκησε τους Πέρσες και πήρε πάλι το Σταυρό. Στις 14 Σεπτεμβρίου του 628 τον έφερε στο ναό της Αναστάσεως των Ιεροσολύμων, όπου τον ύψωσε ο πατριάρχης άγιος Ζαχαρίας (609-631). Από τότε επικράτησε σ' Ανατολή και Δύση η εορτή της Υψώσεως του τιμίου Σταυρού ως λαμπρή πανήγυρη.
Κάτι παρόμοιο γίνεται και με τον εσωτερικό σταυρό μας. Όταν ο εχθρός κυριέψει και κατασκάψει τη νοητή Ιερουσαλήμ, την ψυχή μας, ο σταυρός αυτός γκρεμίζεται από τον καρδιακό Γολγοθά στο σκουπιδόλακκο των αμαρτωλών επιθυμιών και ηδονών. Στη θέση του τότε βάζουμε και προσκυνάμε το είδωλο της Αφροδίτης... ώσπου να μας επισκεφθεί η θεία χάρη, αν βέβαια μετανοήσουμε ειλικρινά, η οποία θα τσακίσει το είδωλο της αμαρτίας και θα υψώσει μέσα μας το σταυρό της νεκρώσεως των παθών. Ψυχή φωτεινή και ψυχή σκοτεινή.
'Οταν εμείς είμαστε κοντά στον Κύριο, κι Εκείνος είναι μαζί μας. Και τότε η ψυχή μας είναι φωτεινή. Μιαν ηλιόλουστη μέρα, ανοίξτε όλα τα παράθυρα ενός δωματίου -θα γίνει ολοφώτεινο, κλείστε ένα παράθυρο -θα σκοτεινιάσει λίγο, κλείστε όλα τα παράθυρα -θα σκοτεινιάσει εντελώς. Έτσι γίνεται και με την ψυχή. Όταν μ' όλες της τις δυνάμεις παραδίνεται στον Κύριο, τον Ήλιο της δικαιοσύνης, είναι φωτεινή, χαρούμενη και ειρηνική. Όταν δοθεί και σε κάτι άλλο, επίγειο, η φωτεινότητά της μειώνεται. Όσο περισσότερο περισπαστεί, τόσο περισσότερο σκοτεινιάζει. Και περισπάται, όπως είναι γνωστό, από τους λογισμούς, από τα αισθήματα και, προπαντός, από την εμπαθή προσκόλληση σε κάτι. Η έμπρακτη αμαρτία, πάντως, είν' εκείνη που πιο πολύ απ' οτιδήποτε άλλο ζοφώνει την ψυχή.
Ευτυχία και δυστυχία. <<Βαρειά είναι η καρδιά μου>> Κοινός κλήρος των ανθρώπων πάνω στη γη: Μια καλοκαιρία, μια κακοκαιρία μια φως, μια σκοτάδι. Ποιός μπορεί ν' αλλάξει τα πράγματα; Κανένας. Το καθήκον όλων μας είναι να εκμεταλλευόμαστε και τη μια και την άλλη κατάσταση για τη σωτηρία της ψυχής. Όταν ευτυχούμε, να ευγνωμονούμε το Θεό και να μην αθετούμε το νόμο Του. Όταν, πάλι, μάς επισκέπτεται μια δοκιμασία, να την υπομένουμε με ταπείνωση.
<<Ενός έστι χρεία>>. Το <<ενός έστι χρεία>> (Λουκ. 10:42), που είπε ο Κύριος στη Μάρθα, πρέπει να το βάλω μέσα στο νου και στην καρδιά μου: την πίστη, τη σύμφωνη με την πίστη βιοτή και την ελπίδα της αιώνιας ζωής. Η ελευθερία. Όσο ισχυρά κι αν είναι τα εξωτερικά ερεθίσματα που δέχεται ένας άνθρωπος, στον ίδιο και μόνο ανήκει η απόφαση για το αν θα ενεργήσει επηρεασμένος ή ανεπηρέαστος από τα ερεθίσματα αυτά. Η ουσία της προσωπικής ελευθερίας βρίσκεται ακριβώς σ' αυτή τη δυνατότητα του ανθρώπου, δυνατότητα που κανένας και τίποτα δεν μπορεί να του τη στερήσει.
Πρόγνωση του Θεού και ελευθερία του ανθρώπου. Αρνείστε την ύπαρξη ελευθερίας στον άνθρωπο. Πιστεύετε πως όλες οι πράξεις μας υποτάσσονται σε κάποιαν αναγκαιότητα, από την οποία δεν μπορεί κανένας να ξεφύγει. Και όμως, φτάνει να εξετάσετε με προσοχή τι κάνετε μέσα σε μια ή και μισή μόνο μέρα, για να διαπιστώσετε πως όλες οι ενέργειές σας, ακόμα κι εκείνες που φαινομενικά γίνονται με παρακίνηση ή επιταγή άλλων, είναι εκούσιες, αυτοθέλητες. Ποιός σας ανάγκασε να έρθετε σ' αυτή την πόλη; Εσείς δεν το αποφασίσατε; Μήπως σας έφεραν δεμένο με συρματόσκοινο;...
Αυτό, λοιπόν, που ονομάζετε αναγκασμό δεν είναι τίποτα περισσότερο από αφύπνιση και παροχή αφορμής για ελεύθερη και αυτόβουλη ενέργεια. Μ' άλλα λόγια, συμβαίνει συχνά οι άνθρωποι να μας προτρέπουν ή οι περιστάσεις να μας οδηγούν σε κάποια συγκεκριμένη πράξη, η τελική απόφαση όμως ανήκει αποκλειστικά σ' εμάς. Το δικαίωμα της αποφάσεως δεν μπορεί κανένας να μας το αφαιρέσει. Αυτή την ελευθερία της ψυχής δεν τη δεσμεύει ούτε ο ίδιος ο Πλάστης και Κύριός της, ο Θεός. Οι προπάτορές μας, ο Αδάμ και η Εύα, έπεσαν. Γιατί; Θεώρησαν πως ήταν καλύτερα να μην τηρήσουν την εντολή του Θεού. Και την παρέβησαν. Το φίδι δεν ανάγκασε την Εύα να φάει τον απαγορευμένο καρπό του δέντρου της γνώσεως.
Μόνο πρόταση της έκανε. Η γυναίκα βρήκε καλή την πρόταση. Αποφάσισε να κόψει τον καρπό και να τον γευθεί. Ύστερα έκανε εκείνη την ίδια πρόταση στον Αδάμ. Αποφάσισε και ο άνδρας να φάει τον καρπό. Ελεύθερα. Αβίαστα. Το ίδιο έγινε και με το αγγελικό τάγμα του Εωσφόρου. Έπεσαν με τη θέλησή τους, ύστερ' από ελεύθερη προσωπική τους απόφαση, και από άγγελοι έγιναν δαίμονες. Ποιός τους ανάγκασε ν' αποφασίσουν την ανταρσία εναντίον του Θεού; Κανένας. Έτσι ενεργεί και κάθε άνθρωπος, κάθε ψυχή. Παρακινήσεις, υποδείξεις, εισηγήσεις και προτροπές γίνονται, βέβαια, πολλές. Συχνά, μάλιστα, είναι πολύ πιεστικές, θα έλεγα συντριπτικές. Πάντοτε, όμως, η απόφαση ανήκει στην ελεύθερη βούληση της ψυχής. Αυτή μπορεί, αν θέλει, ν' αποφασίσει αντίθετα και σε πείσμα όλων των προτροπών.
Κλασικά είναι τα παραδείγματα των αγίων μαρτύρων της πίστεως: Tους έδειχναν, για εκφοβισμό, τα όργανα των βασανιστηρίων. Τούς υπόσχονταν πλούτη και αξιώματα. Έφερναν μπροστά τους τις μανάδες, τούς πατεράδες, τις γυναίκες και τα μικρά παιδιά τους ακόμα, πού τούς εκλιπαρούσαν με δάκρυα να κάνουν κάτι ασήμαντο -έτσι το θεωρούσαν-, να ρίξουν δηλαδή μόνο λίγο θυμίαμα στον ειδωλικό βωμό. Πόσες πιέσεις, πόσοι <<εξαναγκασμοί>>! Εκείνοι, όμως, έμεναν αλύγιστοι. Και αποφάσιζαν να πεθάνουν! Δεν ήταν, άραγε, ελεύθεροι; Υπήρχαν, φυσικά, και κάποιοι πού λύγιζαν. Μα κι αυτοί ελεύθερα αποφάσιζαν να ενδώσουν.
Πιστεύω να συνειδητοποιήσατε τώρα πως κάθε απόφαση ανήκει σ' εμάς. Πάντοτε. Όσο για την παντογνωσία του Θεού, αυτή ούτε τις αποφάσεις μας επηρεάζει ούτε την εξέλιξη των πραγμάτων προκαθορίζει. Είναι ένα ζήτημα που έχει αποσαφηνιστεί ικανοποιητικά προ πολλού: Ο Θεός προγνωρίζει σε κάθε περίπτωση τι θα συμβεί, ξέρει δηλαδή, ως γνώστης όχι μόνο του παρελθόντος και του παρόντος, αλλά και του μέλλοντος, ποια θα είναι η ελεύθερη απόφαση της ψυχής. Ο ίδιος, πάντως, δεν επεμβαίνει καθοριστικά στη διαμόρφωση της αποφάσεως. 'Αλλο πρόγνωση, λοιπόν, και άλλο προκαθορισμός.
Υπάρχουν, βέβαια, γεγονότα προκαθορισμένα από το Θεό, που αποτελούν εκφράσεις του θελήματός Του και συντελούνται σύμφωνα με το σχέδιό Του. Είναι όσα ανήκουν στην αποκλειστική εξουσία Του ως δημιουργού, προνοητή και κυβερνήτη του σύμπαντος, όπως λ.χ. η γέννηση, ο θάνατος, τα διάφορα φυσικά φαινόμενα κ.λπ. Δυστυχώς, πολλές φορές, ο άνθρωπος, επεμβαίνοντας άνομα και σ' αυτά, διασαλεύει τη θεοχάρακτη φυσική τάξη, με ολέθριες συνέπειες για τον ίδιο και τον κόσμο. Τέτοιες επεμβάσεις, όμως, δεν αναιρούν: απεναντίας επιβεβαιώνουν την ελευθερία του, της οποίας μπορεί να κάνει όχι μόνο χρήση, αλλά –αλίμονο!- και κατάχρηση.
Επανέρχομαι στο παράδειγμα της πτώσεως των πρωτοπλάστων. Ο Θεός προγνώριζε ότι θα αθετούσαν την εντολή Του –όπως θα προγνώριζε και το αντίθετο, αν αυτό συνέβαινε-, εκείνων όμως η απόφαση ήταν ελεύθερη. Ο Κύριος επιθυμούσε να μην πέσουν. Και το απέδειξε. <<Μη φάτε!>>, τούς είπε ξεκάθαρα. Δεν τους έκρυψε ούτε τη συνέπεια της παραβάσεως, συνέπεια φοβερή: θάνατος. Δεν υπάκουσαν. Ποιός, λοιπόν, φταίει; Θά με ρωτήσετε: Καλά, γιατί όμως δεν εμπόδισε την πτώση τους, γιατί, έστω, την παραχώρησε; Και σας απαντώ:
Επειδή η παντοδυναμία του Θεού σταματάει εκεί όπου αρχίζει η ελευθερία του ανθρώπου. Όχι πως αυτή καθεαυτή η θεία παντοδυναμία έχει όρια, όχι βέβαια! Αλλά δεν θέλει να παραβιάσει το ανθρώπινο αυτεξούσιο, γιατί το σέβεται. Τόση, όμως, είναι η φιλανθρωπία του Κυρίου, ώστε, μετά την πτώση, έδωσε στον άνθρωπο τη δυνατότητα της αναστάσεως. Πώς;
Με την ένσαρκη οικονομία του Υιού Του, που ενανθρώπησε, έπαθε, σταυρώθηκε και αναστήθηκε <<δι' ημάς τους ανθρώπους και διά την ημετέραν σωτηρίαν>>, όπως λέμε στο Σύμβολο της Πίστεως. Έτσι, όποιος θέλει, μπορεί να λυτρωθεί από τις συνέπειες του προπατορικού αμαρτήματος και να ζήσει αιώνια στη βασιλεία των ουρανών. Όποιος θέλει. Γιατί, και σ' αυτή την περίπτωση, κανέναν δεν αναγκάζει ο Θεός. Ελεύθερα σώζεται ή κολάζεται ο καθένας μας!
( Σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι )
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου