ΑΓΙΑ ΒΑΡΑΒΑΡΑ: ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ, ΤΑ «ΝΙΚΟΛΟΒΑΡΒΑΡΑ» ΚΙ ΟΙ ΛΑΪΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

 

Η Αγία Βαρβάρα έζησε κατά τα χρόνια του αυτοκράτορα Διοκλητιανού (284-305). Γεννήθηκε στην Ηλιούπολη του Λιβάνου (σημερινό Μπάαλμπεκ) και ήταν κόρη του τοπάρχη Διόσκορου. Ο Διόσκορος, λέγεται ότι, επιθυμούσε να την κρατήσει ανύπαντρη γι’ αυτό τον λόγο έχτισε πύργο και την απομόνωσε. Στην απομόνωση του πύργου, η Βαρβάρα μελέτησε τις γραφές και έγινε χριστιανή.

Όταν ο ειδωλολάτρης πατέρας της κατάλαβε την πίστη της, προσπάθησε να την σκοτώσει· εκείνη κατάφερε να διαφύγει στο βουνό και εκεί την εντόπισε ο ηγεμόνας Μαρκιανός και την φυλάκισε. Στη φυλακή η Βαρβάρα συναναστράφηκε με νεαρή χριστιανή, την Ιουλιανή, η οποία θέλησε να την ακολουθήσει στην επιλογή της να μαρτυρήσει για την αγάπη του Χριστού. Την Ιουλιανή αποκεφάλισε ο δήμιος, την Βαρβάρα ο ίδιος ο πατέρας της.

Το όνομα της Αγίας αν και ήταν διαδεδομένο στην Δύση από την εποχή που εδραιώθηκε ο Χριστιανισμός, παρ’ όλ’ αυτά η ευλάβειά σ’ αυτήν εξαπλώθηκε αρκετά από το 1298 με το περίφημο βιβλίο του Jacobo da Voragine «Χρυσοί Θρύλοι». Στην Τέχνη της Δύσης η Αγία Βαρβάρα αναπαρίσταται ντυμένη με βασιλικά ενδύματα ή τέτοια που να μαρτυρούν την ευγενική καταγωγή της. Στην Βυζαντινή αγιογραφία, η Αγία απεικονίζεται συνήθως ντυμένη με ρούχα αρχοντικά, κρατώντας σταυρό και φοίνικα και φορώντας βασιλικό διάδημα.

Οι Χριστιανοί θεωρούν την Αγία Βαρβάρα προστάτιδα του Πυροβολικού του Στρατού και ιδιαίτερα στην Ελλάδα όπου η εορτή της καθιερώθηκε ως επίσημη εορτή του συγκεκριμένου στρατιωτικού «Όπλου». Το έθιμο αυτό ήρθε στην χώρα μας από την Δύση όπου θεωρήθηκε ότι «τιμωρητικοί κεραυνοί» που έκαψαν τον πατέρα της, συμβολίζουν τα πυρά του πυροβολικού.

Για πρώτη φορά το «Ελληνικό τάγμα πυροβολιστών» (έτσι ονομαζόταν παλαιά το πυροβολικό) γιόρτασε την Αγία Βαρβάρα στις 4 Δεκεμβρίου 1829. Επίσης η Αγία Βαρβάρα θεωρείται προστάτιδα όσων πάσχουν από λοιμώδη νοσήματα (κυρίως της ευλογιάς και δερματοπάθειες) και των εγκύων. Την επικαλούνται (ιδιαίτερα στη Δύση) οι φυλακισμένοι για την ελευθέρωση τους, όπως επίσης οι μάγειροι, οι χαλκουργοί και οι κωδωνοποιοί.

Το γιορταστικό «τρίγωνο» των ημερών 4, 5 και 6 Δεκεμβρίου (οι γιορτές της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νικολάου) ονομάστηκε από το λαό μας «Νικολοβάρβαρα». Στην Πελοπόννησο αυτό το «τρίγωνο» το συσχετίζουν με το θάνατο, λόγω των άσχημων καιρικών συνθηκών που συνήθως επικρατούν τις ημέρες αυτές: «Αϊ Βαρβάρα βαρβαρώνει (δυναμώνει) το κρύο, Αϊ Σάββας σαβαρώνει (σαβανώνει) κι Αϊ Νικόλας παραχώνει (θάβει)».

Στις 5 Δεκεμβρίου τιμούμε τον Όσιο Σάββα τον ηγιασμένο. Ο Άγιος καταγόταν από την Καππαδοκία κι έζησε την εποχή του αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Β΄ του Μικρού. Σε νεαρή ηλικία μπήκε στο μοναστήρι των Φλαβιανών και στα 18 του πήγε στα Ιεροσόλυμα, στη Μονή του Αγίου Θεοκτίστου. Η καλλιέργεια του πνεύματος του και ο ενάρετος χαρακτήρας του τον έκαναν να αποκτήσει το χάρισμα της θαυματουργίας. Το χάρισμα αυτό, το χρησιμοποιούσε για να βοηθήσει τους φτωχούς και τους ασθενείς.

Το «τρίγωνο» κλείνει με τον Άγιο Νικόλαο στις 6 Δεκεμβρίου. Ο Άγιος γεννήθηκε τον 3 αιώνα μ.Χ. στα Πάταρα. Στην αρχή αφιερώθηκε στον ασκητικό βίο, λόγω όμως της ξεχωριστής αρετής του, τιμήθηκε με το αξίωμα του αρχιεπισκόπου Μύρων της Λυκίας. Από τη θέση αυτή καθοδηγούσε και βοηθούσε με αγάπη το λαό του. Ο Άγιος Νικόλαος είναι προστάτης του Πολεμικού Ναυτικού και του Λιμενικού, καθώς και όλων των ναυτικών.

Η λαϊκή παράδοση, βαθιά ριζωμένη στον τόπο μας και ιδιαίτερα στην Περιφέρεια, έχει πολλά να πει τούτες τις μέρες των αγίων. Κάποιες παραδοσιακές λαϊκές παροιμίες που υπάρχουν για τα «Νικολοβάρβαρα»: Απ' τα Νικολοβάρβαρα αρχίζει κι ο χειμώνας ή Τ' άη Νικολοβάρβαρα κάνει νερά και χιόνια. Και: Αγιά Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας απλοήθη: Μαζώχτε ξύλα κι άχερα και σύρτε και στο μύλο τι Άγιο Νικόλας έρχεται τα χιόνια φορτωμένος. Τα Νικολοβάρβαρα κατεβασιές και χιόνια, μπουράσκες και τελώνια.

Λέγεται ότι της Αγίας Βαρβάρας το ξεροβόρι βαρβαρώνει. Όπως τ’ Αγίου Αντρέα το κρύο «ανδρειώνει». Κι’ ύστερα το χιόνι πέφτει απα­νωτό και κλείνει τις στράτες και τα περάσματα τα κοπάδια και τους τζομπαναρέους. Οι άνθρωποι είναι δεμένοι με τη γη και με τη φύση κι’ εδώ ζητούν και βρίσκουν τις σωστές εξηγήσεις:

Η γης παγώνει, τα σπαρτά και τα δέντρα ζαρώνουν και σκεβρώνουν σαν τους ανθρώπους απ’ το πολύ κρύο, βαρβαρώνουν κι’ αγριεύουν. Ύστερα α­πλώνεται παντού στα βουνά και στους κάμπους το λευκό χαλί του χιονιού που ζεσταίνει και γλυκαί­νει τους σπόρους και τις ρίζες πού’ ναι βαθιά παραχωμένοι... *Εκ της εφημερίδας «Έθνος»: της 4.12.2020. Επιμέλεια, παρουσίαση ημετέρα.