ΠΕΡΙ ΔΙΑΚΟΠΗΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΥ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΥ

Δικαιολογείται υπό των ιερών Κανόνων και της Ιεράς Παραδόσεως 

η διακοπή του Πατριαρχικού μνημοσύνου; 

Βεβαιότατα! 

Αρκεί να μελετήσωμεν απαθώς και αμερολήπτως τα ιερά κείμενα και να προσέξωμεν την πρακτικήν των εφαρμογήν, 

όπως δηλαδή τα εφήρμοσαν διαχρονικώς εις την ζωήν των οι ομολογηταί Άγιοι της Εκκλησίας μας. 

Κατ' αρχήν παραθέτομεν το κείμενον του περιφήμου ΙΕ' Ιερού Κανόνος 

της Πρωτοδευτέρας Αγίας Συνόδου 

και ακολούθως την ερμηνείαν αυτού υπό του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου.

 ''Οι γαρ δι' αίρεσίν τινα παρά των Αγίων Συνόδων ή Πατέρων, 

κατεγνωσμένην, 

την προς τον πρόεδρον κοινωνίας εαυτούς διαστέλλοντες, 

εκείνου δηλονότι την αίρεσιν δημοσία κηρύττοντος, 

και γυμνή τη κεφαλή επ' Εκκλησίας διδάσκοντος, 

οι τοιούτοι ου μόνον τη κανονική επιτιμήσει ουχ υπόκεινται 

προ συνοδικής διαγνώσεως εαυτούς της προς τον καλούμενον επίσκοπον κοινωνίας αποτειζίζοντες, 

αλλάκαι της πρεπούσης τιμής τοις ορθοδόξοις αξιωθήσονται. 

Ου γαρ Επισκόπων, 

αλλά ψευδεπισκόπων και δευδοδιδασκάλων κατέγνωσαν, 

αλλά σχισμάτων και μερισμών την Εκκλησίαν εσπούδασαν ρύσασθαι''

 ('όρα Ιερόν Πηδάλιον, εκδ. 1886, σελ. 292).

Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ:

Εάν οι ρηθέντες πρόεδροι είναι αιρετικοί, και την αίρεσιν αυτών κηρύττουσι παρρησία, και διά τούτο χωρίζονται οι εις αυτούς υποκείμενοι, και προ του να γένη ακόμη συνοδική κρίσις περί της αιρέσεως ταύτης, οι χωριζόμενοι αυτοί, όχι μόνον δια τον χωρισμόν δεν καταδικάζονται, αλλά και τιμής της πρεπούσης, ως Ορθόδοξοι, είναι άξιοι, επειδή,

όχι σχίσμα επροξένησαν εις την Εκκλησίαν με τον χωρισμόν αυτόν, αλλά μάλλον ηλευθέρωσαν την Εκκλησίαν από το σχίσμα και την αίρεσιν των ψευδεπισκόπων αυτών. Όρα και τον λα' Αποστολικόν Κανόνα'' (αυτόθι σελ. 292). Με την ανωτέρω ερμηνείαν του Αγίου συμφωνούν όλοι οι μεγάλοι Κανονολόγοι, παλαιοί και νεώτεροι, τας ερμηνείας των οποίων παραθέτομεν κατωτέρω από το ''Σύνταγμα Ι. Κανόνων, Ράλλη - Ποτλή, τόμ. Β', σελ. 694. 

Ζωναράς: ''Ει δ' ο Πατριάρχης τυχόν, ή ο μητροπολίτης, ή ο επίσκοπος αιρετικός είη, και τοιούτος, ως δημοσία κηρύττων την αίρεσιν, και γυμνή τη κεφαλή, αντί του αληθούς, ανυποστόλως, και μετά παρρησίας διδάσκει τα αιρετικά δόγματα, οι αποσχιζόμενοι αυτού, οποίοι αν είεν, ου μόνον κολάσεως άξιοι ουκ έσονται διά τούτο, αλλά και τιμής, ως ορθόδοξοι, αξιωθήσωνται,

χωρίζοντες εαυτούς της των αιρετικών κοινωνίας. τούτο γαρ δηλοί, το αποτειχίζοντες. (το γαρ τείχος, των εντός αυτού προς τους εκτός, χωρισμός έστιν). ου γαρ Επίσκοποι απέστησαν, αλλά ψευδεπισκόπου και ψευδοδιδασκάλου. ουδέ σχίσμα κατά της Εκκλησίας εποίησαν, αλλά μάλλον σχισμάτων την Εκκλησίαν απήλλαξαν, όσον το επ' αυτοίς''. 

Βαλσαμών: ''Ει γαρ μη δι' εγκληματικήν αιτίασιν, αλλά δι' αίρεσιν χωρίση τις εαυτόν από του επισκόπου αυτού, ή του μητροπολίτου, ή του Πατριάρχου, ως επ' εκκλησίας διδάσκοντος ανερυθριάστως διδάγματα τινα απηλλοτριωμένα του ορθού δόγματος, ο τοιούτος, και προ εντελούς διαγνώσεως, πολλώ δε πλέον και μετά διάγνωσιν,

εάν εαυτόν αποτειχίση, ήγουν χωρίση από της κοινωνίας του πρώτου αυτού, ου μόνον ου τιμωρηθήσεται, αλλά και τιμηθήσεται, ως ορθόδοξος. ου γαρ απέσχισεν εαυτόν από Επισκόπου, αλλά από ψευδεπισκόπου και ψευδοδιδασκάλου. και το παρά τούτου γογονώς, επαίνου άξιόν έστιν, ως μη κατατέμνον την Εκκλησίαν, αλλά μάλλον συνάπτον αυτήν και μερισμού απαλλάττον''. 

Αριστηνός: ''Ει δε τινες αποσταιέν τινος, ου διά πρόφασιν εγκλήματος, αλλά δι' αίρεσιν, υπό συνόδου, η Αγίων Πατέρων κατεγνωσμένην, τιμής και αποδοχής άξιοι, ως ορθόδοξοι''. Εν συνεχεία παραθέτομεν εν μεταφράσει από το Σερβικόν πρωτότυπον την ερμηνείαν του γνωστού επισκόπου Νικοδήμου Milas (ιθ' αι.).

''Ο κανών ούτος είναι συμπλήρωμα του ιγ' και ιδ' κανόνος της παρούσης Συνόδου, επιτάσσει δε, ίνα, εφ' όσον πρέπει να υφίσταται η σχέσις εκείνη του μεν πρεσβυτέρου προς τον επίσκοπον, του δ' επισκόπου προς τον μητροπολίτην, πολλώ μάλλον δέον όπως υπάρχη η τοιαύτη σχέσις προς τον Πατριάρχην, εις ον την κανονικήν υπακοήν χρεωστούσιν άπαντες: οι μητροπολίται, οι επίσκοποι, οι πρεσβύτεροί τε και οι λοιποί κληρικοί του περί ου πρόκειται Πατριαρχείου. 

Καθορίσας ταύτα περί της προς τον Πατριάρχην υπακοής, ο κανών ποιείται γενικήν παρατήρησιν και επί των τριών (ιγ' - ιε') κανόνων, δι' ης λέγει, ότι τα εκδοθέντα προστάγματα ισχύουσι μόνον καθ' ην περίπτωσιν υπεισάγονται σχίσματα ένεκεν αναποδείκτων τινών παραβάσεων του Πατριάρχου, του μητροπολίτου και του επισκόπου. Εάν όμως επίσκοπος τις ή Μητροπολίτης ή Πατριάρχης άρξηται να διακηρύττει δημοσία επ' εκκλησίας αιρετικήν τίνα διδαχήν,

αντικειμένην προς την Ορθοδοξίαν, τότε οι προαναφερθέντες κέκτηνται δικαίωμα άμα και υποχρέωσιν να αποτειχισθώσι πάραυτα του επισκόπου, Μητροπολίτου και Πατριάρχου εκείνου, διο ου μόνον εις ουδεμίαν θέλουσι υποβληθεί κανονικήν ποινήν, αλλά θέλουσι και επαινεθεί εισέτι, καθ' όσον δια τούτου δεν κατέκριναν και δεν επαναστάτησαν εναντίον ψευδεπισκόπων και ψευδοδιδασκάλων. 

Ούτε και εγκατέστησαν τοιουτοτρόπως σχίσμα εν τη Εκκλησία, αλλ' αντιθέτως απήλλαξαν την Εκκλησίαν, εν όσω ηδυνήθησαν (μέτρω) του σχίσματος και της διαιρέσεως'' (Pravila Pravoslavne CrKve s tumacenzima, Οι Κανόνες της Ορθοδόξου Εκκλησίας μεθ' ερμηνείας, ΙΙ, Novi sad 189, σσ. 290 - 1). Μετά τον ανωτέρω ερμηνευτικόν πλούτον περί του ΙΕ' Ι. Κανόνος της Πρωτοδευτέρας Αγίας Συνόδου,

ας ίδωμεν και την ερμηνείαν των τριών Καθηγητών της ''Γνωμάτευσης'': ''Ο κανών 15 της Πρωτοδευτέρας Συνόδου δεν εισάγει την ανταρσία στους κόλπους της Εκκλησίας και ούτε οι πιστοί - ατομικά ή ομαδικά - μπορούν να υποκαταστήσουν την Ι. Σύνοδο, νοσφιζόμενοι αρμοδιότητες και εξουσίες που ανήκουν σε αυτήν και μόνον''. 

Όπως γίνεται αμέσως φανερόν η ερμηνεία των ευρίσκεται εις τελείαν αντίθεσιν με τους επισήμους ερμηνευτάς, παλαιούς και νεωτέρους, αλλά και με αυτήν την πράξιν της Εκκλησίας, όπως θα είδωμεν κατωτέρω. Πρόκειται περί ερμηνείας αναληθούς, σκοπίμου και διαστροφικής, πόρρω απεχούσης της επιστημονικής δεοντολογίας.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΚ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Παραθέτομεν ενταύθα γεγονότα από την ζωήν της αρχαίας και νεωτέρας εκκλησιαστικής Ιστορίας, τα οποία εκφράζουν την πιστήν εφαρμογήν του πνεύματος και γράμματος του ιε' Ι. Κανόνος της Πρωτοδευτέρας Συνόδου. 1. Επί αιρετικού πατριάρχου Κων/πόλεως Νεστορίου εγένετο κήρυγμα, παρόντος αυτού, εναντίον της Παναγίας.

Ο Νεστόριος επεκρότησεν αυτό. Αμέσως κλήρος και λαός ''μετά κραυγής εξήλθε του ναού'', προκειμένου ν' αποφύγει την μετά των αιρετικών κοινωνίαν. Κακοποιών ο Νεστόριος τους αντιδράσαντες, ουδόλως έπεισεν αυτούς. Αμέσως ήλθε αρωγός των ο Πατριάρχης Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας γράφων προς αυτούς: ''Ασπίλους και αμώμους εαυτούς τηρήσατε, μήτε κοινωνούντες τω μνημονευθέντι (Νεστορίω), μήτε μην ως διδασκάλω προσέχοντες... 

Τοις δε γε των κληρικών, είτε λαικών διά την ορθήν πίστιν κεχωρισμένοις ή καθαιρεθείσι παρ' αυτού, κοινωνούμεν ημείς, ου την εκείνου κυρούντες άδικον ψήφον, επαινούντες δε μάλλον τους πεπονθότας, κακείνο λέγοντες αυτοίς. ει ονειδίζεσθε εν Κυρίω μακάριοι. ότι της δυνάμεως και το του Θεού Πνεύμα εις υμάς αναπέπαυται''. (Mansi, Acta Consillorum, 4, 1013, 1096 kai P. G. 87, 3372). 2. Εις την Κων/πολιν το 379 εκυριάρχουν οι Αρειανοί.

Μικρόν ορθόδοξον ποίμνιον, ''ασύντακτον και ανεπίσκοπον'' αντέστη και διέκοψε προ συνοδικής διαγνώμης την μετά των Αρειανών κοινωνίαν. Τούτο ανέλαβε να ποιμάνει ο μέγας Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο μετ' ολίγον μέγας νικητής της αιρέσεως! (P. G. 36, 213 - 6 και λόγος 42). 3. Επί της αιρέσεως του Μονοθελητισμού (7ος - 8ος αι.), ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής αγωνίζεται προ συνοδικής διαγνώμης σθεναρώς κατά της αιρέσεως μετά των δύο μαθητών του. 

Τελικώς η Έκτη Αγία Οικουμενική Σύνοδος (680), τον μεν Άγιον Μάξιμον εμακάρισε, τους δε πρωτοστάτας της αιρέσεως πατριάρχας παρέδωκεν εις το ανάθεμα (Πρακτικά Οικουμενικών Συνόδων, εκδ. Αγ. Όρους 1976, τόμ. γ', σ. 656). 4. Επί εικονομαχίας (8ος και 9ος αιών) αγωνίζονται κατα' αυτής προ συνοδικής διαγνώμης ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, εις την α' φάσιν αυτής, και ο Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης, εις την β' φάσιν, μετά πλήθους Ιεραρχών και Μοναχών (Mansi, 13, 356 εξ. και P. G. 99, 1116 εξ.).

Με τάδε την Πρωτοδευτέραν Σύνοδον έχομεν τα εξής γεγονότα, τα οποία δικαιώνουν πλήρως τους προ συνοδικής διαγνώμης διακόψαντας το μνημόσυνον. 1. Το 1274 επί αυτοκράτορος Μιχαήλ του αζυμίτου γίνεται ενωτική Σύνοδος εις Λυών, η οποία απεφάσισε την μετά των Λατίνων ένωσιν. Μεταξύ των αντιδρασάντων διεκρίθησαν οι Αγιορείται Πατέρες, οι οποίοι απέστειλαν ωραιοτάτην δογματικήν επιστολήν εις τον αυτοκράτορα, αρνούμενοι σταθερώς το μνημόσυνον ''των καπηλευσάντων τα Θεία''. 

Μετά ταύτα ηκολούθησαν τα γνωστά μαρτύρια των Αγιορειτών Πατέρων. Το πνεύμα της επιστολής περικλείεται εις την εξής πρότασιν: ''Πλην ότι μολυσμόν έχει η κοινωνία, εκ μόνου του αναφέρειν αυτόν, καν ορθόδοξος είη ο αναφέρων''. (P. G. 99, 1669 A). 2. Επί Αγίου Γρηγορίου Παλαμά οι Αγιορείται Πατέρες συντάσσουν τον ''Αγιορειτικόν Τόμον'' κατά της αιρέσεως του λατινόφρονος Βαρλαάμ.

Ο Τόμος καταλήγει ως εξής: ''... τον μη συμφωνούντα τοις Αγίοις... ημείς την αυτού κοινωνίαν ου παραδεξόμεθα''. (Φιλοκαλία, εκδ. 1961, τόμ. Δ', σ. 193). 3. Κατά την Σύνοδον Φερράρας - Φλωρεντίας (1438 - 9) απεφασίσθη αντικανονικώς, όπως ενωθεί Κων/πολις και Ρώμη. 

Οι Ορθόδοξοι της Κων/πόλεως με αρχηγόν τον Άγιον Μάρκον τον Ευγενικόν ηρνήθησαν την ένωσιν και τους ενωτικούς ''μήτε συλλειτουργείν αυτοίς ανεχόμενοι, μήτε μνημονεύοντες όλων αυτών ως χριστιανών'', υπακούοντες εις την προτροπήν του Αγίου ''Φεύγετε και ημείς αδελφοί την προς τους ακοινωνήτους κοινωνίαν και το μνημόσυνον των αμνημονεύτων'' (Καρμίρη, Μνημεία..., τόμ. Α', 427 - 9. P. G. 160, 1097 D, 1100 A, 536 C.).

ΟΙ ΖΗΛΩΤΑΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΜΟΛΟΓΗΤΑΙ 

ΚΑΙ ΟΧΙ ΣΧΙΣΜΑΤΙΚΟΙ 

ΟΠΩΣ ΤΟΥΣ ΚΑΤΗΓΟΡΕΙ Η ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ ΠΡΑΞΙΣ

Ας παρακολουθήσωμεν τώρα ιδιαιτέρως το ήθος και τα επιχειρήματα των πατριαρχικών, επί τη αντιμετωπίσει του θέματος και πάλιν των Ζηλωτών πατέρων του Άθωνος. Εις την πρόσφατον Πατριαρχικήν Πράξιν (Αρ. Πρωτ. 1110 της 14/12/02), όπου κηρύσσονται ως σχισματικοί οι Εσφιγμενίται Μοναχοί, γίνεται λόγος και περί της εννοίας του σχίσματος,

ένθα τονίζεται ότι το σχίσμα συνίσταται εις την πήξιν ιδίου θυσιαστηρίου ''άνευ δογματικής από της πίστεως αποκλίσεως'' του επισκόπου. Ορθώς και καλώς! Ημείς όμως απεδείξαμεν ανωτέρω, ότι όχι μόνον μίαν κακοδοξίαν κηρύττει λόγω και έργω το Πατριαρχείον, αλλά πλείστας και ιδιαιτέρως την κορυφαίαν αίρεσιν, την άρνησιν δηλαδή της μοναδικότητος της Ορθοδόξου Εκκλησίας, εξισώνον αυτήν μετά των διαφόρων αιρέσεων της Δύσεως! 

Συνεπώς καθηκόντως και ιεροκανονικώς εγένετο η παύσις του Πατριαρχικού μνημοσύνου από τα Ιερά Θυσιαστήρια των Ζηλωτών πατέρων! Διότι, ως είδομεν, οι Ιεροί Κανόνες είναι αυτοί που υποχρεώνουν τους Εσφιγμενίτας Μοναχούς να τηρήσουν την στάσιν που τηρούν! Όσον αφορά τας απειλάς και τους αφορισμούς των πατριαρχικών, η Αγία Γραφή είναι σαφής: ''Ώσπερ όρνεα πέτανται και στρουθοί, ούτως αρά ματαία ουκ επελεύσεται ουδενί'' (Παρ. κστ' 2).

Αλίμονον, αν το Θείον υπηρέτει τας ανόμους επιθυμίας των επισκόπων! Ο Άγιος Διονύσιος ο αεροπαγίτης γράφει σχετικώς: ''Τους μεν ουν ενθέους Ιεράρχας, ούτα και τοις αφορισμοίς και πάσαις ταις ιεραρχικαίς δυνάμεσιν χρηστέον, όπως αν η τελετάρχις αυτούς Θεαρχία κινήσοι'' (περί Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας, Κεφ. Ζ', παρ. 7). Ερμηνεύων ταύτα ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής γράφει: 

Εάν παρά τον σκοπόν αφορίσει ο ιεράρχης, δεν θα έχει σύμφωνον το Θείο κρίμα, διότι μόνον εν συμφωνία με το Θείον πρέπει ν' αφορίζει, και όχι κατά το θέλημά του'' (Ι. Πηδάλιον, εκδ. 1886, σ. 35). Και ο ''ατρόμητος ομολογητής των Θεανθρωπίνων ορθοδόξων αληθειών'', ο μέγας Θεόδωρος ο Στουδίτης, προσθέτει: ''Ουδεμία εξουσία έχει δοθεί στους Ιεράρχες να παραβαίνουν τους Ι. Κανόνες, παρά μόνον να συμφωνούν με τα νομοθετηθέντα και ν' ακολουθούν τακαλώς προηγηθέντα.

Και το να δένουν και να λύνουν, δεν έχουν εξουσίαν να το πράττουν ως έτυχεν, αλλά μόνον όταν είναι σύμφωνον με τον γνώμονα της αληθείας'' (P. G. 99, 985). Αι δε Αποστολικαί Διαταγαί λέγουν: ''Ώσπερ η πεμπομένη ειρήνη, μη ευρούσα άξιον υποδοχέα, επιστρέφει εις αυτούς που την έστειλαν, έτσι μάλλον δε και πολύ περισσότερον η κατάρα, μη υπάρχοντος αξίου εκείνου προς τον οποίον εστάλει, λόγω της αθωότητάς του, επιστρέφει εις την κεφαλήν του αδίκως αυτήν αποστείλαντος'' (Βιβλ. Γ', κεφ. ιε'). 

Και ο Άγιος Φώτιος γράφει: ''Ήτο κάποτε φοβερόν το ανάθεμα, όταν εχρησιμοποιείτο από τους κήρυκας της ευσεβείας εναντίον των ενόχων της ασεβείας. Αφ' ότου δε η αδιάντροπος των ασεβών παραφροσύνη, το ανάθεμα το οποίον έχουν αυτοί οι ίδιοι επί των κεφαλών των, εζήτησαν να γυρίσει αυθαδώς εναντίον των αγωνιζομένων υπέρ της Ορθοδοξίας... το φρικτόν αυτό ανάθεμα κατήντησε παιχνίδι, μάλλον δε και το προτιμούν οι ευσεβείς, εφ' όσον εκφέρεται υπό των ασεβών'' (Προς Ιγνάντιον Κλαυδιουπόλεως).

Τα ανωτέρω εβεβαίωσε και η Ζ' Οικουμενική Σύνοδος, διακηρύξασα εις τα πέρατα της οικουμένης, ότι το ανάθεμα, το οποίον εξεφώνησαν οι 339 κακόδοξοι επίσκοποι εναντίον του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού και λοιπών εικονοφίλων πιστών, έμεινεν επί των κεφαλών των εις τον αιώνα: ''Το γαρ ανάθεμα ο αυτοί εκληρώδησαν, εν αυτοίς μένει εις τον αιώνα''! (Mansi, 13, 341). 

Ο δε Ιερός Χρυσόστομος λέγει: ''... όποιος καθαιρεθεί διά φθόνον ή άλλην άδικον αιτίαν, αυτός εις μεν τον εαυτόν του προξενεί μισθόν μεγαλύτερον από τον της ιερωσύνης. όθεν και πρέπει να χαίρει και όχι να λυπάται. εις δε τους αδίκως αυτόν καθήραντας, προξενεί κόλασιν'' (Λόγ. γ' περί Ιερωσύνης και Ι. Πηδάλιον, εκδ. 1886, σ. 38).

Ούτως οι Άγιοι Πατέρες καταδικάζουν τας εμπαθείς απειλάς 

και τους αδίκους αφορισμούς της εν λόγω Πατριαρχικής Πράξεως του κ. Βαρθολομαίου, 

ο οποίος επιθυμών να εκφοβίσει και τους ορθοδόξους πιστούς, 

που θα επεθύμουν να συνεχίσουν την μετά των Εσφιγμενιτών εκκλησιαστικήν κοινωνίαν, 

επισείει - κατά το έθος των πάλαι αιρετικών - κατ' αυτών το επιτίμιον της ακοινωνησίας. 

Αν όμως καθίστανται ακοινώνητοι οι κοινωνούντες τους ορθοδόξους Εσφιγμενίτας, 

οποία ακοινωνησία πρέπει να επιβληθεί εις τους πατριαρχικούς, 

τους κοινωνούντας πάσι τοις αιρετικοίς! 

Εάν η κοινωνία των Ορθοδόξων μετά των Λατίνων του ΙΓ' αιώνος και μόνον, 

συμφώνως προς τον ομολογητήν Πατριάρχην Κων/πόλεως Ιωσήφ, 

ακυρώνει την Θείαν Χάριν, 

αφού κατά τους ιδίους αυτού λόγους 

''... εάν συγκαταβήτε Λατίνοις, Χριστός υμάς ουδέν ωφελήσει'', 

αντιλαμβάνεται πας τις το μέγεθος της πατριαρχικής αποστασίας!... 

Εισαγωγή στο διαδίκτυο, τίτλος και επιμέλεια κειμένου

  ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.

Απόσπασμα από το βιβλίο του μακαριστού Ιερομονάχου - Θεολόγου 

π. Θεοδωρήτου Μαύρου

''ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΠΟΛΕΜΟΥΜΕΝΗ'',

σελίδες 16 - 26,

 Αθήνα 2007.

Μακαριστός Ιερομόναχος π. Θεοδώρητος Μαύρος