«Ο ΤΥΠΟΣ ΣΗΜΕΡΑ»: ΒΑΛΑΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΣΕ ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ

Επιλογή άρθρων από τον ημερήσιο Τύπο -γραπτό και ηλεκτρονικό- με βάση το ενδιαφέρον, την αξιοπιστία και την αξιοπρέπεια των λόγων του, τη συνάφεια, τη συγγένεια και την σχετικοποίησή του με τα πνευματικά θέματα που προβάλλει το ιστολόγιό μας. Ευτυχώς, ακόμα και σήμερα, υπάρχουν άρθρα -γνωστών και αγνώστων- που προάγουν την αλήθεια, τις διαχρονικές αξίες και εκείνη την διακριτή λεπτότητα, που προσδίδει στο λόγο το «άλας» της ολοκλήρωσης, τη τελειότητα της λεκτικής αριστείας. Στην εποχή που ζούμε, ο ημερήσιος Τύπος πίπτει, όταν ο ελεύθερος ηλεκτρονικός ανανίπτει. Κάποτε στις εφημερίδες είχαμε τις λεγόμενες «σχολές», που δεν ήταν τίποτ' άλλο από την ίδια δημοσιογραφική γραμμή -γραμμή στο λόγο και την ανάδειξή του- που κατέδειξαν συντάκτες ονόματα, συντάκτες που το ήθος και η συνέπειά τους αναγνωρίστηκε από το αναγνωστικό κοινό. Εφημερίδες -ασχέτως πολιτικής κατεύθυνσης- όπως η «Αυγή», η «Απογευματινή», το «Βήμα», η «Καθημερινή», τα «Νέα», το «Έθνος» και η «Εστία». Σήμερα ο ημερήσιος Τύπος δυστυχώς εξέπεσε, τόσο από ανθρώπινο δυναμικό όσο κι από τις «αλήθειες» που κομίζει, κατάντησε περισσότερο δέσμιος και υποχείριο των ιδιοκτητών - «νεροκουβαλητών» του δημοσίου, παρά εκλεκτός και αξιοκρατικός αρωγός στην επιλογή και την ανάδειξη της είδησης. Γιατι συμβαίνει το εξαιρετικά αλλόκοτο, τραγελαφικό, ταυτόχρονα και τραγικό: δεν παρουσιάζεται η πραγματική είδηση, αλλά το κουτσομπολιό, το κους κους, το ηδονοβλεπτικό, το αιμοσταγές, η «δημοσιογραφία της κλειδαρότρυπας» και η λαγνεία του τρόμου! Απέναντι στα νοσηρά αυτά «δημοσιογραφικά σκευάσματα» και σηψαιμικά υποκατάστατα επιλέγουμε -όχι δίκην ρομαντισμού, αλλά χάριν της ανόθευτης φιλαληθείας- άρθρα, που πολλάκις μπορεί να μην συμβαδίζουν με τις ημέτερες απόψεις, αλλά που αναδεικνύουν όμως την συχνά έρπουσα «αγιότητα» του λόγου! Εύχεσθε!

Γιώργος Δ. Δημακόπουλος

Δημοσιογράφος

 ΒΑΛΑΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΣΕ ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ

ΜΕΓΑΛΗ ΗΜΕΡΑ ἡ σημερινή. Ἡμέρα μνήμης. Ἡμέρα ἀναστοχασμοῦ. Ἡμέρα ἐθνικῆς ταυτότητας. Ἀλλά παρ’ ὅτι ἔχει ἐπικρατήσει δεκαετίες τώρα νά ὀνομάζεται «ἀποφράς», ἐπιτρέψτε μου νά κάνω σήμερα μία διαφορετική προσέγγιση. Ἀντί τῶν κλασσικῶν «σώπασε κυρά Δέσποινα καί μήν πολυδακρύζεις» ἐπιλέγω μία διπλή ἄσκηση.

τοῦ Μανώλη Κοττάκη

Ἄσκηση ἐθνικῆς αὐτοπεποίθησης καί ἄσκηση ἐθνικοῦ προβληματισμοῦ. Γιά τήν ἄσκηση αὐτή ἀξιοποίησα καί τό τιμητικό βῆμα πού μοῦ παρεχώρησαν τό Σάββατο τό ἀπόγευμα ὁ Σύλλογος Ἐπιστημόνων Χαλανδρίου «Εὐριπίδης» καί ὁ Σύνδεσμος Μικρασιατῶν Κωνσταντινουπολιτῶν «Ρίζες». Ἔχουμε ἄραγε ἀναρωτηθεῖ γιατί κάθε χρόνο τέτοια μέρα διεξάγονται φιέστες στήν Κωνσταντινούπολη; Γιατί γίνονται ἀναπαραστάσεις τῆς ἁλώσεως στήν τουρκική τηλεόραση; Ἔχουμε συνειδητοποιήσει γιατί τόσο πολύ πανηγυρίζουν οἱ γείτονες πού μετέτρεψαν τήν Ἁγία Σοφία σέ τζαμί; Νά σᾶς πῶ!

Ἡ ἀναπαράσταση τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως συνιστᾶ ὁμολογία. Οἱ γείτονες ἀναγνωρίζουν ὅτι κατέλαβαν κάτι πού δέν ἦταν δικό τους. Οἱ γείτονες ἀναγνωρίζουν ὅτι κατέλαβαν κάτι πού ἀνῆκε σέ ἄλλους, καί τούς ἦταν ξένο. Τόσο ξένο πού ὅταν τό ἀπέκτησαν γιά νά δημιουργήσουν τήν ὀθωμανική αὐτοκρατορία, ἀντέγραψαν πλήρως τήν δομή τῆς βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας.

Τόσοι αἰῶνες πέρασαν ἀπό τότε, καί ἐκτός ἀπό πολυκατοικίες καί κανάλια στόν Βόσπορο, οἱ γείτονες δέν ἄφησαν τό παραμικρό ἀποτύπωμα στήν Κωνσταντινούπολη. Δέν παρήγαγαν πολιτισμό. Ἡ ἀναπαράσταση τῆς ἁλώσεως ἀποδεικνύει ὅτι τό φάντασμα τοῦ τελευταίου αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου πλανᾶται ἀκόμη πάνω ἀπό τήν βασιλεύουσα Κωνσταντινούπολη καί μέ τίς φιέστες προσπαθοῦν νά τό ξορκίσουν.

Ἡ μετατροπή τῆς Ἁγίας Σοφίας σέ τέμενος εἶναι ἐπίσης βασικός λόγος γιά νά δείχνουμε κατανόηση στούς γείτονες. Γιατί ἀποδεικνύει κάτι ἄλλο: τήν ἀνασφαλῆ τους ταυτότητα. Δέν ἔχουν ξεκάθαρη ἐθνική ταυτότητα οἱ Τοῦρκοι, ἀγαπητοί! Δέν ἔχουν δικά τους ἔργα! Δέν δύνανται νά αὐτοπροσδιοριστοῦν. Προσπαθοῦν μονίμως νά ἑτεροπροσδιοριστοῦν μέσα ἀπό τά ἔργα τῶν ἄλλων πολιτισμῶν. Τά δικά μας ἑλληνικά ἔργα. Μέ τήν Ἁγία Σοφία, μέ τά ἀρχαῖα τῆς Ἐφέσου, μέ ὅ,τι τούς ἀφήσαμε. Γιατί στήν πραγματικότητα δέν φύγαμε ποτέ. Εἴμαστε ἀκόμη ἐκεῖ. Στήν Σμύρνη, μέ τήν τραγουδιστή ἑλληνική προφορά πού τούς ἀφήσαμε γιά κληρονομιά στά χείλη τους. Στήν Παναγία Σουμελᾶ, μέ τήν κρυφή γοητεία τοῦ Χριστιανισμοῦ σέ ἐξισλαμισθέντες πού ἐσχάτως βαπτίζονται χριστιανοί.

Ἀκόμη καί στά βήματα τοῦ πυρρίχιου πού χόρεψε ὁ Ἰμάμογλου στήν Τραπεζοῦντα. Ἐκεῖ εἴμαστε! Σκεφτεῖτε! Ὑπάρχει περίπτωση νά γίνει ποτέ ἰσλαμικό κάτι πού ὀνομάζεται «Ἁγία Σοφία»; Καταλαβαίνουν ἄλλως τε καί οἱ ἴδιοι ὅτι οἱ πύραυλοι, τά drones, τά αὐτοκίνητα πού παράγουν, τά πυρηνικά ἐργοστάσια κ.λπ. δέν εἶναι πολιτισμός. Ἐνῷ ἡ σκέψη! Ἀκόμη καί τά σύμβολα στήν σημαία τους κλεμμένα εἶναι! Βυζαντινά. Τί σημαίνουν ὅλα αὐτά; Εἶναι καθαρό: Πρέπει νά ἐγκαταλείψουμε τήν ἐθνική μελαγχολία. Πρέπει νά σταματήσουμε νά πονᾶμε.

Πρέπει ὅμως, ἀγαπητοί φίλοι καί φίλες, νά εἴμαστε σήμερα χαρούμενοι καί γιά ἕναν ἀκόμη λόγο. Ὁ ἰσχυρισμός ὅτι ἀκόμη καί σήμερα τά πνευματικά μας σύνορα ἐκτείνονται πολύ περισσότερο ἀπό τά φυσικά, ὅπως ἀποδεικνύεται ἀπό τήν ἴδια τήν ζωή.

Δέν εἶναι λόγος κενός. Τό ζοῦμε. Δέν ὀνειρευόμαστε. Τό Βυζάντιο καί ἡ Κωνσταντινούπολη δίνουν τό «παρών» κάθε μέρα στίς ζωές μας. Στήν καθημερινότητά μας. Στήν διεθνῆ σκηνή. Ἁπλῶς δέν τό γνωρίζουμε.

Μᾶς διαφεύγει. Ἔπρεπε νά δοῦμε τήν τελετή στέψης τοῦ Βασιλέως τῆς Ἀγγλίας –πλήρης ἀντιγραφή τοῦ Βυζαντινοῦ τυπικοῦ στέψεως αὐτοκράτορος– μαζί μέ βυζαντινούς ὕμνους μέ εἰκόνες τῆς Παναγίας καί τοῦ Χριστοῦ γιά νά κατανοήσουμε τήν ἀκτινοβολία τῆς Ὀρθοδοξίας μας. Χρειάστηκε νά ἀρνηθεῖ ἡ Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας νά ἀσπαστεῖ τό Ἱερό Εὐαγγέλιο τήν ἡμέρα τῆς Κυριακῆς τῆς Ὀρθοδοξίας, καί νά γίνει φασαρία, γιά νά μάθουμε ὅτι ὁ Ἀρχιεπίσκοπος τήν ὑποδέχεται στήν εἴσοδο τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ ὅπως ἀκριβῶς ὑποδεχόταν ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης τόν Αὐτοκράτορα στήν Ἁγία Σοφία. 

Ἔπρεπε νά διαβάσουμε τίς σκέψεις μίας ξένης Πρωθυπουργοῦ, τῆς Ἰταλίδας Τζώρτζιας Μελόνι στό τελευταῖο βιβλίο της, γιά νά συναισθανθοῦμε γιατί ἡ Ἅλωση θεωρήθηκε κομβικό γεγονός γιά τήν παγκόσμια ἱστορία. Ναί, ἡ Μελόνι πού δηλώνει χωρίς ἐνοχές χριστιανή στήν αὐτοβιογραφία της κάνει κάτι πού ἔχει νά πράξει χρόνια τώρα Ἕλλην Πρωθυπουργός. Ἀναφέρεται στόν ἡρωικό Κωνσταντῖνο Παλαιολόγο!

Δέν πειράζει ὅμως πού ἀγνοοῦμε. Θά μάθουμε σιγά-σιγά. Κάθε φορά πού ἑορτάζουμε ἕναν Κωνσταντῖνο καί μία Δέσποινα, τό Βυζάντιο τιμοῦμε. Κάθε φορά πού ἐπισκεπτόμαστε τήν Μονή Τιμίου Προδρόμου στίς Σέρρες, πού ἦταν θέρετρο αὐτοκρατόρων, τό Βυζάντιο τιμοῦμε. Κάθε φορά πού ἐπισκεπτόμαστε Μονές τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί διαβάζουμε χρυσόβουλα ἤ βλέπουμε σωζόμενες στολές αὐτοκρατόρων, στό Βυζάντιο ὑποκλινόμαστε. Κάθε φορά πού πᾶμε στόν Μυστρᾶ, στόν χῶρο πού ἐστέφθη αὐτοκράτωρ ὁ Παλαιολόγος, στό Βυζάντιο βρισκόμαστε. Καί κάθε φορά πού βλέπουμε τό βίντεο τῆς συγγνώμης τοῦ Πάπα Ἰωάννη Παύλου στόν Ἀρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο γιά τίς ληστεῖες τῶν Λατίνων στήν πρώτη ἅλωση τοῦ 1204, τό Βυζάντιο ἀκτινοβολεῖ.

Ἀνάμεσα στό ἀτομικό καί τό παγκόσμιο μεσολαβεῖ πάντα τό ἐθνικό. Τό ἐθνικό εἶναι ἡ ρίζα τοῦ κόσμου. Τό Βυζάντιο εἶναι λοιπόν ἐδῶ. Ἐμεῖς ποῦ εἴμαστε; Εἶναι τό ἐρώτημα. Ἡ Ἑλένη Ἀρβελέρ ἔχει καταγγείλει ὅτι «βάλαμε τό Βυζάντιο σέ παρένθεση. 1000 χρόνια σέ παρένθεση. Ξέρετε καμμιά ἄλλη αὐτοκρατορία νά ἔχει ζήσει χίλια χρόνια;». Ὁ Ἐλύτης γράφει: «Ὅταν μπαίνω σέ ἕνα ἐρημοκλῆσι καί βλέπω σβησμένες τίς τοιχογραφίες, νιώθω βυζαντινός. Σά νά ἦταν τό σόι μου».

Σέ αὐτό τό σημεῖο, ἀπό τήν φάση τῆς αὐτοπεποίθησης, ἐπιτρέψτε μου νά ἀνοίξω τήν εἰκόνα: Καλό τό παρελθόν, ἀλλά ἄς εἰσέλθουμε στήν φάση τοῦ ἀναστοχασμοῦ. Διότι διαβάζοντας καί πάλι τήν ἱστορία γιά νά θυμηθοῦμε πῶς «Ἑάλω ἡ Πόλις», διαπιστώνουμε ἔντρομοι ὅτι τά λάθη τοῦ 1204, τοῦ 1453, τοῦ 1922 στήν Σμύρνη, τοῦ 1974 στήν Κύπρο, τοῦ 1996 στά Ἴμια, ἔχουν κοινό παρονομαστή: Τά κάστρα πέφτουν ἀπό μέσα. Ἔτσι εἶναι ὅμως ἡ ἱστορία μας. Μιά ὑπόθεση λαθῶν. Τό μόνο πού μένει μετά ἀπό κάθε τραγωδία εἶναι ἕνας ἡγέτης πού ἔχει πεῖ «Ὄχι».

Χρήσιμο ἱστορικό «Ὄχι». Γιατί πάνω στό «Ὄχι» τοῦ Κωνσταντίνου στό αἴτημα τοῦ Μωάμεθ νά παραδώσει τήν πόλη, πάνω στό «Ὄχι» τοῦ Παύλου Μελᾶ στήν Μακεδονία, πάνω στό «Ὄχι» τῶν καλογέρων στό Κούγκι, πάνω στό «Ὄχι» τοῦ Μεταξᾶ στόν Μουσσολίνι, πάνω στό «Ὄχι» τοῦ Παλληκαρίδη στήν Κύπρο, στηρίχθηκαν ὅλες οἱ ἑπόμενες γενιές γιά νά πᾶνε τήν πατρίδα μας παρακάτω. Χάρη σέ αὐτά τά «ὄχι» συνέχισε νά ἀνάβει τό κερί. Τό «Ὄχι» τοῦ Παλαιολόγου στόν Μωάμεθ καταξίωσε τήν αὐτοκρατορία στούς αἰῶνες. Σκέφτεστε τί ἄποψη θά εἴχαμε γιά τό Βυζάντιο ἄν ὁ Παλαιολόγος εἶχε πεῖ «ναί»;

Καί ἔρχομαι τώρα στά δύσκολα. Τό κερί τρεμοπαίζει τά τελευταῖα εἴκοσι χρόνια, ἀγαπητοί φίλοι. Καί ἄν δέν ἔχει σβήσει μέχρι στιγμῆς, αὐτό ὀφείλεται στόν Θεό τῆς Ἑλλάδος. Γιά πόσο ὅμως θά συνεχίσει νά ἀνάβει καί νά φωτίζει τό δωμάτιο; Συνηθίζω νά λέω ὅτι ὁ ἀντίπαλός μας δέν εἶναι ἀπέναντι. Λάθος ἄν νομίζουμε ὅτι εἶναι ἀπέναντι! Εἶναι μέσα στίς γραμμές μας, καί μιλᾶ ἑλληνικά. Συνηθίζω νά λέω ὅτι ὁ μικροελλαδισμός εἶναι ὁ ἐχθρός μας. Τό δόγμα, πώς «τόσοι εἴμαστε, αὐτά μποροῦμε νά πάρουμε, δέν κάνουμε γιά παραπάνω.» Ἡ κερκόπορτα ἔχει ἀνοίξει καιρό τώρα μέσα στό ἔδαφός μας, ὕπουλα. Στίς κυβερνήσεις, στά κόμματα, στό βαθύ κράτος, στίς τηλεοράσεις, στά σχολεῖα, στά πανεπιστήμια, σέ κλειστές λέσχες, στό διαδίκτυο, ἀκόμη καί στήν Ἐκκλησία. Κατασκευάζεται νέος λαός, ἀγαπητοί. Λαός κυνικός.

Λαός πού διαγράφει τήν ἱστορική του ταυτότητα καί δέν σαλεύει ὅταν οἱ γείτονες βαπτίζουν τό Αἰγαῖο TurkAegean, οἱ Σκοπιανοί διδάσκουν τήν «μακεδονική γλῶσσα» στήν Μακεδονία μας, ὑπουργοί παραιτοῦνται ἀπό τίς γερμανικές ἀποζημιώσεις, ὑπουργεῖα λένε ὅτι εἶναι προαιρετικός ὁ ἑορτασμός τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν καί τῆς Ποντιακῆς Γενοκτονίας. Ὑπάρχει ἕνα νέο αἴτημα: νά ξεχάσουμε ποιοί εἴμαστε! Κατασκευάζεται μέσα ἀπό τά κινητά καί τά ἐπιδόματα, ἕνας νέος λαός πού ἐνδίδει στήν ὕλη. «Πούλα, ἀρκεῖ νά μοῦ ἐξασφαλίζεις τήν ἐπιβίωσή μου» εἶναι τό νέο δόγμα πού ἐνσταλάζουν στά μυαλά τῶν νέων Ἑλλήνων.

Στούς Ἀμπελοκήπους φιγουράρει καιρό τώρα πάνω σέ μιά πολυκατοικία τό σύνθημα «δέν πολεμάμε γιά καμμία πατρίδα», καί δέν τό ἔχει σβήσει κανείς. Κάθε πρωί παρακολουθοῦμε στήν τηλεόραση ἐπί ἡμίωρο τά «Νέα τοῦ Σουλτάνου» γιά νά συνηθίζουμε στήν ἰδέα, ὅτι εἴμαστε ἐπαρχία του! Σέ Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν ἡ καθηγήτρια δίδαξε στά παιδιά τήν περασμένη ἑβδομάδα ὅτι ἡ ἐπέκταση τῶν χωρικῶν μας ὑδάτων στά 12 μίλια εἶναι ἀπαράδεκτη, γιατί μετατρέπει τό Αἰγαῖο σέ κλειστή λίμνη. Δίδαξε τό τουρκικό ἐπιχείρημα, δηλαδή. Σέ κλειστή σύσκεψη παρουσίασης βιβλίου σέ Λέσχη τῶν Ἀθηνῶν οἱ διαμορφωτές κοινῆς γνώμης ἐξέφρασαν τήν ἄποψη, ὅτι θά τά χάσουμε ὅλα στήν Χάγη καί ὅτι πρέπει ἀπό τώρα νά ἑτοιμάζουμε τόν κατάλογο τῆς ἥττας γιά νά προετοιμαστεῖ ὁ λαός.

Ἤμουν αὐτήκοος μάρτυς. Στά σχολικά βιβλία τά νέα παιδιά διαβάζουν ἀπίθανα πράγματα γιά τόν Μέγαν Ἀλέξανδρο καί τήν Κοκκινοσκουφίτσα, πού ἔχουν ὡς στόχο τήν διακωμώδηση τοῦ στρατηλάτη μας. Στόν δημόσιο διάλογο χλευάζεται τό μυστήριο τῆς Θείας Κοινωνίας καί οἱ ἱερεῖς σύρονται κατηγορούμενοι στά δικαστήρια. Ἡ Ἐκκλησία μας καταδιώκει τά μοναστήρια, χάρη στά ὁποῖα ἐπέζησε τό βυζαντινό κράτος καί προσπαθεῖ νά βάλει χέρι στά οἰκονομικά τους. Ἐνῷ γιά τήν Συνθήκη τῶν Πρεσπῶν, σέ κεντρικό ἐπίπεδο, δέν ἔβγαλε λέξη.

Στήν πραγματικότητα, ἐπιδιώκεται νά συντριβοῦν καί οἱ τελευταῖοι φάροι πνευματικῆς ἀντιστάσεως. Ἡ ὑποταγή γίνεται ὕπουλα, ἀθόρυβα, ἀπό μέσα. Μέ στόχο νά ἐκχωρήσουμε ἐπικράτεια, ἐναέριο χῶρο καί θάλασσα σέ πρώτη φάση χωρίς νά πέσει κανονιά. Στήν πραγματικότητα ἔχουμε ἤδη παραδοθεῖ. Κάπως ἔτσι σήμερα θεωρεῖται ἀπολύτως φυσιολογικό νά ἐγκαταλείπουμε τούς ἀδελφούς μας Κυπρίους ἀπό τόν Διεθνῆ Ναυτιλιακό Ὀργανισμό, ὅπου ἡ Ἑλλάς θά ψηφίσει τουρκική ὑποψηφιότητα, μέχρι τήν Eurovision. Κάπως ἔτσι ἐγκαταλείπουμε στεγνά τούς ἀδελφούς μας Βορειοηπειρῶτες. Τήν ὥρα πού οἱ γείτονες ἑτοιμάζονται νά τούς ἁρπάξουν τίς περιουσίες καί φυλακίζουν τίς ἡγεσίες τους, ἐμεῖς, ἡ Ἑλλάς, ἡ πρεσβεία μας στά Τίρανα, διοργανώνει συναυλίες πολιτισμοῦ!

Κάπως ἔτσι γυρνᾶμε τήν πλάτη στούς ἀδελφούς μας Σέρβους γιά νά κάνουμε τούς ἱπποκόμους τρίτων στά Βαλκάνια. Στήν οὐσία, ἄν δέν τό ἔχουμε καταλάβει, ἡ Ἑλλάς ὅπως καί τό Βυζάντιο καταρρέει ἀργά ἀλλά σταθερά ὡς ἑνιαία ἐθνική ὀντότητα. Μειώνεται ὁ γηγενής πληθυσμός, αὐξάνονται οἱ μειονότητες, περιθωριοποιεῖται ἡ θρησκεία, καταστρέφεται μέ τά greeklish ἡ γλῶσσα. Τό μέγα ἐρώτημα λοιπόν μετά ταῦτα εἶναι τό ἑξῆς: Ἐμεῖς, οἱ κληρονόμοι τοῦ Μείζονος Ἑλληνισμοῦ, μιᾶς αὐτοκρατορίας πολιτισμοῦ αἰώνων, τί κάνουμε γιά νά μείνει τό κερί ἀναμμένο; Τί κάνουμε γιά νά μήν σβήσει; Εἰς ὅ,τι μέ ἀφορᾶ, εἰς ὅ,τι μᾶς ἀφορᾶ, πάντα θά θυμᾶμαι τά λόγια τοῦ Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, παραμονή τῆς Ἁλώσεως: Ἄν κάνουμε ὅσα πρέπει, τότε «ἴσως ἀποφύγουμε τήν δίκαια τιμωρία τοῦ Θεοῦ πού ἐπικρέμαται πάνω ἀπό τά κεφάλια μας!». Εκ της <<Εστίας>> της 30.5.2023. Επιμέλεια, παρουσίαση ημετέρα.