ΑΝΘΙΜΟΣ ΓΑΖΗΣ (1758-1828) - Η ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΡΑΣΗ

 

Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίο του Σαράντου Καργάκου: Νεότερη Ελληνική Ιστορία, Τόμος Β',
<<Μεγάλες μορφές και Μεγάλες Στιγμές του ΄21>>.
Δεύτερη έκδοση: <<Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ>>, Απρίλιος 2021, σελ. 434-437.
<<Και το βιβλίο αυτό είναι καρπός ευγνωμοσύνης προς τους πολυπληθείς ακροατές/μαθητές μου του <<Λαϊκού Πανεπιστημίου>>, που κατακλύζουν κάθε Τρίτη την αίθουσα τελετών της γεραράς <<Εταιρείας Φίλων του Λαού>>, για να ακούσουν πέμπτη χρονιά φέτος τα μαθήματά μου, παρά το νυκτερινό της ώρας (7-9 μ.μ.).
Στα μαθήματα αυτά προσέρχονται παιδιά όλων των ηλικιών, από 20 έως 85 ετών. Άλλα κρατούν σημειώσεις, άλλα κρατούν μαγνητόφωνα.
Αυτά μου έδωσαν το έναυσμα, το ερέθισμα και την ώθηση να δώσω στις παραδόσεις μου μορφή βιβλίου.
Την πρώτη χρονιά εδίδαξα έναν κύκλο μαθημάτων υπό τον τίτλο Το βυζαντινό ναυτικό, που πήρε μορφή καλαίσθητου βιβλίου από τις εκδόσεις Ιω. Σιδέρη (2007), τη δεύτερη χρονιά εδίδαξα τους πολιτικούς θεσμούς και τα πολιτικά σώματα της σπαρτιατικής πολιτείας, την τρίτη την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου,
που το 2008/09 σε πολύ διευρυμένη μορφή και με σπάνια βιβλιογραφία εκδόθηκε από τις Εκδόσεις ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΩΝ - ΚΑΡΤΕΡΗΣ, την τέταρτη χρονιά παρέδωσα <<Το λυκόφως της Σπάρτης>>,
που μαζί με τις προηγούμενες παραδόσεις μου αποτέλεσαν την πρωταρχική μαγιά για να συγγραφεί και να εκδοθεί το δίτομο έργο μου Ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης (Gutenberg, 2006).
Πέρσι είχα την ευκαιρία να διδάξω τρεις κύκλους μαθημάτων: α) Οι Τούρκοι και το Βυζάντιο, β) Το τουρκικό imperium και γ) Τουρκοκρατία, που πήραν μορφή βιβλίου και εκδόθηκαν σε καλαίσθητη μορφή από τις εκδόσεις Λεωνίδα Γεωργιάδη.
Τα φετινά μαθήματα θα είναι αφιερωμένα στην Ελληνική Επανάσταση. Αλλά το βιβλίο αυτό δεν εξετάζει καταλεπτώς το μεγάλο εκείνο γεγονός.
Περιορίζεται αυστηρώς σε όσα προτίθεμαι να παραδώσω και αυτά είναι ό,τι λέγει ο τίτλος: Μεγάλες μορφές και μεγάλες στιγμές του '21.
Όχι όλος ο Αγώνας στην πολυμορφία και την πολύπτυχη διάστασή του.
Οι βασικοί λόγοι είναι δύο: Εκ των πραγμάτων είναι αδύνατον να συμπεριληφθεί όλος ο Αγώνας σε σειρά δίωρων -ανά δεκαπενθήμερο- μαθημάτων ενός εξαμήνου και, δεύτερον -πέρα από άλλες εκδοτικές μου δραστηριότητες- μία τρίτομη ή τετράτομη Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως,
που θα εξετάζει εξονυχιστικά, με πνεύμα κριτικό και -στο μέτρο του ανθρώπινα δυνατού- αντικειμενικά κάθε γεγονός, είτε αυτό είναι στρατιωτικό, είτε πολιτικό, είτε διπλωματικό.
Και για τον λόγο αυτό υπάρχει ένας διαχωρισμός:
Στους δύο πρώτους τόμους εξετάζονται τα στρατιωτικά γεγονότα και στον τρίτο τα πολιτικά, διπλωματικά, οικονομικά γεγονότα, καθώς και ό,τι μπορεί να έχει σχέση με την οργάνωση της παιδείας στη διάρκεια της πολυχρονίου πολεμικής δοκιμασίας.
Το βιβλίο αυτό, λόγω όγκου και τεράστιου κόστους, μόνο αν βρεθεί χορηγός θα καταστεί εφικτό να εκδοθεί.
Ευελπιστούμε ότι κάποιος θα συνδράμει.
Όχι πάντως η ελληνική πολιτεία.
Αυτή με τίμησε και με τιμά με το υπέρτατο βραβείον: το κώνειον>>!
(Απόσπασμα εκ του προλόγου)
Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένου
ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ

ΑΝΘΙΜΟΣ ΓΑΖΗΣ (1758-1828) 

Η ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΡΑΣΗ

Ο Θεσσαλός αρχιμανδρίτης, δημοσιογράφος, λόγιος και πολιτικός ανακεφαλαιώνει με τη δράση του όλη τη μακρά περίοδο της πνευματικής και ακολούθως συνωμοτικής περιόδου που προηγήθηκε της Επαναστάσεως, αλλά και όλη την επαναστατική διαδρομή από το κίνημα του Πηλίου ως τα μεγάλα γεγονότα, με τα οποία έκλεισε ο επικός και συνάμα τραγικός εκείνος Αγώνας.
Έχουμε ήδη αναφερθεί στην πολύπλευρη δράση του (Μαθήματα νεότερης ιστορίας, τ. Α', 2007, σσ. 281, 284 και 288) και ευρύτερα στη συνωμοτική και επαναστατική του δράση στις σσ. 41, 44 κ. εξ. του τόμου αυτού. Στο κεφάλαιο αυτό θα περιοριστούμε αποκλειστικά στην προσωπική του ζωή και δράση, που έχει σχέση με την πνευματική αναγέννηση του ελληνικού κόσμου κατά τους προεπαναστατικούς χρόνους και με την κατεξοχήν επαναστατική δράση του.
Ο Άνθιμος Γαζής γεννήθηκε στο ξακουστό χωριό του Πηλίου, στις Μηλιές (όπου βρίσκεται και η βιβλιοθήκη του), αλλά έζησε παιδικά χρόνια τραγικά. Τριετής έμεινε ορφανός από πατέρα. Η ηρωική μάνα του υποχρεώθηκε με σκληρή εργασία να αναθρέψει εννέα παιδιά! Η αγωγή που τους έδωσε ήταν αυστηρή. Κυρίως, τους εδίδαξε το πνεύμα της οικονομίας. Κάποτε επέπληξε τον Άνθιμο, γιατί δαπάνησε όλο το λάδι του λυχναριού του σε ολονύκτια μελέτη. Το διηγείται ο ίδιος με έξοχα χαριτωμένο τρόπο:
...Εν μια των ημερών με επέπληξεν η μήτηρ μου, διότι εδαπάνησα την νύκτα το έλαιον προς μελέτην: αλλ' εγώ, κερδίσας την προτεραίαν ένα παράν, εξ αποστολής, ην [=την οποία] έγραψα ξενητεμένης γυναικός προς τον σύζυγόν της, ηγόρασα διά του παρά μου έλαιον, μετεσχημάτισα εν οστρείδιον [=στρείδι] εις λύχνον και την επιούσαν εδαπάνουν εκ της περιουσίας μου. Ευτυχώς δε το έργον του γραφέως τοιούτων επιστολών ήτο αδύνατον να μη μου αποφέρη καθ' εκάστην ένα παρά...
Έτσι ο νεαρός Γαζής (γαζής στα τουρκικά σημαίνει νικητής) νίκησε την έλλειψη λαδιού διά της συγγραφής επιστολών και ως επιστολογράφος ξεκίνησε τον πνευματικό και επαγγελματικό βίο του. Λόγω προηγμένης ευφυϊας και πνευματικής αυτοκαλλιέργειας, κατά σύσταση των θείων του, σε ηλικία 16 ετών χειροτονήθηκε διάκονος και το επόμενο έτος ονομάστηκε πρεσβύτερος! Ο κλήρος τότε έδινε διέξοδο στα αδιέξοδα των φτωχών αλλά φιλομαθών νέων.
Τους άνοιγε δρόμους για ευρύτερη πρόοδο. Ως ιερέας ο νεαρός Άνθιμος ασκούσε και το επάγγελμα του δασκάλου στο χωριό Βιζίτσα έναντι του ποσού των 100 γροσίων. Παράλληλα, ήταν και ιερέας του χωριού. Αλλ' ο νεαρός <<παπα-δάσκαλος>> είχε δίψα για ευρύτερη μόρφωση και πόθο για πιο ανοιχτούς ορίζοντες. Ένας εύπορος φιλογενής συμπατριώτης του βοήθησε τον Άνθιμο, όταν πλέον είχε φθάσει στην ώριμη ηλικία των 33 ετών, να λάβει τον τίτλο του αρχιμανδρίτη και συνάμα του κάλυψε τα έξοδα για να μεταβεί στην Ευρώπη.
Ο νέος αρχιμανδρίτης προτίμησε τη Βιέννη, την πρωτεύουσα της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, στην οποία υπήρχε ισχυρή ελληνική παροικία (η πνευματική και καλλιτεχνική Βιέννη οφείλει εν πολλοίς την άνθισή της σε ισχυρές ελληνικές οικογένειες, όπως οι Καραγιάννηδες, οι Δούμπα, οι Σίνα κ.α.), υπήρχαν ελληνικά τυπογραφεία και ελληνικές εκκλησίες. Ο Άνθιμος δεν περιορίστηκε στα ιερατικά του καθήκοντα.
Πρώτη του μέριμνα ήταν η τέλεια εκμάθηση της γερμανικής. Αυτό τον βοήθησε να θρέψει το πνεύμα του με τα καλύτερα <<εδέσματα>> της γερμανικής διανοίας, ενώ για τις μεταφράσεις επίλεκτων κειμένων, που διασκορπίζονταν σε όλες τις ανά την Ευρώπη ελληνικές κοινότητες, προσπάθησε να μεταλαμπαδεύσει στους since patria Έλληνες την ιδέα της ανάγκης για δημιουργία μιας ελεύθερης πατρίδας. Κινήθηκε, δηλαδή, πάνω στη γραμμή που είχε χαράξει ο Κοραής.
Το μεταφραστικό του έργο περιλαμβάνει τη Γραμματική των φιλοσοφικών επιστημών του Άγγλου Βενιαμίν Μαρτίνου (1799). Ένα έτος μετά εκδίδει τον Πίνακα γεωγραφικόν της Ελλάδος (για να ελευθερωθεί ένας λαός πρέπει να γνωρίζει όλο τον χώρο που του ανήκει ιστορικά και εθνικά) και το 1801 τον Πίνακα γεωγραφικόν της Ευρώπης. Με δική του επιμέλεια βγήκαν κι άλλα βιβλία Λογικής και Αστρονομίας, μεταφρασμένα από τον συμπατριώτη του, Δανιήλ Φιλιπίδη. Στον δεύτερο τόμο της Αστρονομίας το <<Συνταγματικόν χρονολογικόν>> το έγραψε ο ίδιος ο Γαζής. Αλλ' η πνευματική δραστηριότητά του δεν είχε τελειωμό.

Εξέδωκε τη Γεωγραφία του σπουδαίου Κερκυραίου κληρικού και λογίου Νικηφόρου Θεοτόκη και την ιστορία για τον περίφημο βασιλιά της Σουηδίας Κάρολο ΙΒ', τον οποίο ο Βολταίρος είχε ονομάσει <<Αλέξανδρο του Βορρά>>. Αλλά πέρα από τις εκδόσεις ξένων έργων, ο Γαζής, κατά μίμηση του Κοραή, εξέδωσε σε πέντε τόμους την Ελληνική Βιβλιοθήκη και το τρίτομο μνημειώδες Λεξικόν του, που εμόρφωσε γενιές και γενιές Ελλήνων και το οποίο είναι ακόμα χρήσιμο για την εύρεση λέξεων που ήταν σε χρήση εκείνη την εποχή.

Εισαγωγή στο διαδίκτυο, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένου

ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ

Αποσπασματικές αναρτήσεις από το βιβλίου του Σαράντου Καργάκου:

Νεότερη Ελληνική Ιστορία, Τόμος Β',

<<Μεγάλες μορφές και Μεγάλες Στιγμές του ΄21>>.

Δεύτερη έκδοση: <<Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ>>, Απρίλιος 2021, σελ. 434-437.