Ο παράδεισος ή η κόλαση
εξαρτάται από τον τρόπο που δεχόμαστε την αγάπη του Θεού.
Στην αγάπη Του θα ανταποκριθούμε με αγάπη ή με μίσος;
Αυτή είναι μια κρίσιμη διαφορά.
Και η διαφορά αυτή εξαρτάται αποκλειστικά από μας, από την ελευθερία μας,
από την ενδόμυχη ελεύθερη επιλογή μας,
από μια τέλεια ελεύθερη διάθεση που δεν επηρεάζεται από εξωτερικές καταστάσεις
ή εσωτερικούς παράγοντες της υλικής και πνευματικής φύσης μας,
γιατί δεν είναι μια εξωτερική πράξη, αλλά μια εσωτερική διάθεση,
που πηγάζει από τα βάθη της καρδιάς μας και καθορίζει όχι τις αμαρτίες μας,
αλλά τον τρόπο που σκεπτόμαστε για τις αμαρτίες μας,
όπως φαίνεται καθαρά στις περιπτώσεις του τελώνη και του φαρισαίου
και των ληστών που συσταυρώθηκαν με το Χριστό.
Αυτή η ελευθερία, αυτή η επιλογή, αυτή η εσωτερική διάθεση προς το Δημιουργό μας
είναι ο εσώτατος πυρήνας της αιώνιας προσωπικότητάς μας,
είναι το βαθύτερο χαρακτηριστικό μας,
είναι αυτό που μας κάνει ό,τι είμαστε,
είναι το αιώνιο πρόσωπό μας - φωτεινό ή σκοτεινό, στοργικό ή φθονερό.
Όχι, αδελφοί μου, δυστυχώς για μας ο παράδεισος ή η κόλαση δεν εξαρτάται από το Θεό. Αν εξαρτιόταν από το Θεό δε θα φοβόμασταν τίποτα. Δεν έχουμε να φοβηθούμε τίποτα από την Αγάπη. Αλλά δεν εξαρτάται από το Θεό. Εξαρτάται αποκλειστικά από μας και αυτή είναι ολόκληρη η τραγωδία. Ο Θεός μας θέλει να είμαστε κατ’ εικόνα Του, αιώνια ελεύθεροι. Μας σέβεται απόλυτα. Αυτό είναι αγάπη. Χωρίς σεβασμό δεν μπορούμε να μιλάμε για αγάπη. Είμαστε άνθρωποι επειδή είμαστε ελεύθεροι. Αν δεν ήμασταν ελεύθεροι θα ήμασταν έξυπνα ζώα, όχι άνθρωποι. Ο Θεός δε θα πάρει ποτέ πίσω το δώρο της ελευθερίας που καθορίζει τι είμαστε. Αυτό σημαίνει ότι θα είμαστε πάντα αυτό που εμείς θέλουμε να είμαστε, φίλοι ή εχθροί του Θεού, και δεν υπάρχει αλλαγή σ’ αυτό το βαθύτατο είναι μας.
Σ’ αυτή τη ζωή υπάρχουν βαθιές ή επιφανειακές αλλαγές στη ζωή μας, στο χαρακτήρα μας, στις πεποιθήσεις μας. Όλες αυτές οι αλλαγές, όμως, είναι μόνο η χρονικά μεταβαλλόμενη έκφραση του βαθύτερου αιώνιου εαυτού μας. Αυτός ο βαθύς αιώνιος εαυτός είναι αιώνιος με όλη τη σημασία της λέξης. Γι’ αυτό ο παράδεισος και η κόλαση είναι επίσης αιώνια. Δεν υπάρχει μεταβολή σ’ αυτό που πραγματικά είμαστε. Τα πρόσκαιρα χαρακτηριστικά μας και η ιστορία μας στη ζωή εξαρτιώνται από πολλά επιφανειακά πράγματα, που εξαφανίζονται με το θάνατο, το αληθινό μας πρόσωπο όμως δεν είναι επιφανειακό και δεν εξαρτάται από μεταβαλλόμενα και εξαφανιζόμενα πράγματα.
Είναι ο πραγματικός εαυτός μας. Παραμένει μαζί μας όταν κοιμόμαστε στον τάφο και θα γίνει το πραγματικό πρόσωπό μας κατά την ανάσταση. Είναι αιώνιος. Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος αναφέρει κάπου στο βιβλίο του ότι ''πριν την πτώση μας οι δαίμονες μας λένε ότι ο Θεός είναι φίλος του ανθρώπου, μετά την πτώση μας όμως λένε ότι είναι αμείλικτος''. Αυτό είναι το πανούργο ψέμα του πονηρού: να μας πείσει ότι οποιοδήποτε κακό στη ζωή μας έχει σαν αιτία του τη διάθεση του Θεού, ότι ο Θεός είναι Εκείνος που θα μας συγχωρήσει ή θα μας τιμωρήσει. Θέλοντας να μας ρίξουν στην αμαρτία και μετά να μας κάνουν να χάσουμε κάθε ελπίδα να ελευθερωθούμε απ’ αυτή, προσπαθούν να παρουσιάσουν το Θεό ότι κάποτε συγχωρεί όλες τις αμαρτίες και κάποτε είναι αμείλικτος.
Οι περισσότεροι χριστιανοί, ακόμα και οι ορθόδοξοι χριστιανοί, έχουν πέσει σ’ αυτή την παγίδα. Θεωρούν το Θεό υπεύθυνο για το αν συγχωριόμαστε ή τιμωριόμαστε. Αυτή, αδελφοί μου, είναι μια φοβερή πλάνη που κάνει τους περισσότερους ανθρώπους να χάσουν την αιώνια ζωή, κυρίως επειδή, βλέποντας την αγάπη του Θεού, προσπαθούν να πείσουν τον εαυτό τους ότι ο Θεός, με την αγάπη Του, θα τους συγχωρήσει. Ο Θεός πάντα αγαπά, πάντα συγχωρεί, είναι πάντα φίλος του ανθρώπου. Αυτό που ποτέ δε συγχωρεί, όμως, είναι η αμαρτία, την οποία ποτέ δε αντιμετωπίζουμε όπως θα έπρεπε. Η αμαρτία καταστρέφει την ψυχή μας ανεξάρτητα από την αγάπη του Θεού, γιατί η αμαρτία είναι ακριβώς ο δρόμος που απομακρύνει από το Θεό, εγείρει έναν τοίχο που μας χωρίζει από το Θεό, καταστρέφει τα πνευματικά μας μάτια και μας κάνει ανίκανους να δούμε το φως του Θεού.
Οι δαίμονες θέλουν πάντα να μας κάνουν να σκεφτόμαστε τη σωτηρία μας ή τον αιώνιο πνευματικό μας θάνατο με νομικίστικους όρους. Μας θέλουν να σκεφτόμαστε ότι η σωτηρία ή ο αιώνιος θάνατος είναι ένα ζήτημα της απόφασης του Θεού. Όχι, αδελφοί μου, πρέπει να ξυπνήσουμε, για να μην απολεσθούμε. Η σωτηρία μας ή ο αιώνιος θάνατός μας δεν είναι ζήτημα απόφασης του Θεού, αλλά ζήτημα δικής μας απόφασης, είναι ζήτημα απόφασης της ελεύθερης βούλησής μας, την οποία ο Θεός σέβεται απόλυτα. Ας μην εξαπατιόμαστε με εμπιστοσύνη στην αγάπη του Θεού. Ο κίνδυνος δεν προέρχεται από το Θεό, προέρχεται από μας τους ίδιους. Πολλοί θα αντείπουν: ''Δε μιλάει συχνά η ίδια η Αγία Γραφή για την οργή του Θεού; Δεν είναι ο ίδιος ο Θεός που λέει ότι θα μας τιμωρήσει ή ότι θα μας συγχωρήσει; Δεν έχει γραφεί ότι ''τοις εκζητούσιν αυτόν μισθαποδότης γίνεται'' (Εβρ. ιγ΄ 6);
Δε λέει ότι η εκδίκηση είναι δική του και ότι Εκείνος θα ανταποδώσει την αδικία που μας έγινε; Δεν έχει γραφεί ότι είναι ''φοβερόν το εμπεσείν εις χείρας Θεού ζώντος''; Στην ομιλία του με τίτλο ''Ότι ο Θεός δεν είναι αίτιος των κακών'', ο άγιος Βασίλειος ο Μέγας γράφει τα ακόλουθα: ''Αλλ’ εάν βέβαια ο Θεός είναι ανεύθυνος για τα κακά, τότε πως έχει ειπωθεί ο λόγος ''εγώ ο κατασκευάσας φως και ποιήσας σκότος, ο ποιών ειρήνην και κτίζων κακά'' (Ησ. με΄ 7); Και πάλι, ''ότι κατέβη κακά παρά Κυρίου επί πύλας Ιερουσαλήμ” (Μιχ. α΄ 12), και ''ει έσται κακία εν πόλει, ήν Κύριος ουκ εποίησε;'' (Αμώς γ΄ 6). Και στη μεγάλη ωδή του Μωυσή: ''ίδετε, ίδετε ότι εγώ ειμι, και ουκ έστι Θεός πλήν εμού, εγώ αποκτενώ και ζην ποιήσω, πατάξω καγώ ιάσομαι'' (Δευτ. λβ΄ 39).
Αλλά γι’ αυτόν που καταλαβαίνει το νόημα της Γραφής τίποτα από αυτά δε συνιστά κατηγορία εναντίον του Θεού, ότι είναι αίτιος και δημιουργός των κακών. Γιατί αυτός που είπε ''εγώ ο κατασκευάσας φως και ποιήσας σκότος'', παρουσιάζει με αυτό τον εαυτό του δημιουργό της κτίσεως, όχι δημιουργό κάποιου κακού... ''και κτίζων κακά'', δηλαδή τα μεταποιεί και τα βελτιώνει, ώστε αφού παραμεριστούν τα ενυπάρχοντα κακά, να μετέχουν στη φύση του καλού''. Όπως γράφει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος, ''η Αγία Γραφή λέει πολλά και πολλές φορές χρησιμοποιεί ονόματα καταχρηστικά, όχι στην κυριολεξία... Οι συνετοί όμως αυτά τα καταλαβαίνουν''. Ο άγιος Βασίλειος δίνει στην ίδια ομιλία την εξήγηση αυτών των εκφράσεων της Αγίας Γραφής: ''Γιατί ο φόβος, λέει, οικοδομεί τους απλοικοτέρους'' και αυτό είναι σωστό όχι μόνο για τους απλούς ανθρώπους, αλλά για όλους μας.
Μετά την πτώση μας έχουμε ανάγκη από το φόβο για να κάνουμε οποιοδήποτε ωφέλιμο έργο και οποιοδήποτε καλό στον εαυτό μας ή στους άλλους. Για να καταλάβουμε την Αγία Γραφή, λένε οι Πατέρες, πρέπει να έχουμε κατά νου το σκοπό της, που είναι η σωτηρία μας και η προοδευτική προσέγγισή μας στην κατανόηση του Δημιουργού και Θεού μας και της αξιοθρήνητης κατάστασής μας. Η ίδια η Αγία Γραφή, όμως, σε άλλα σημεία μας εξηγεί με περισσότερη ακρίβεια ποιος είναι ο πραγματικός αίτιος των κακών. Στον Ιερεμία (β΄ 17, 19) διαβάζουμε: ''ουχί ταύτα εποίησέ σοι το καταλιπείν σε εμέ; λέγει Κύριος ο Θεός σου... παιδεύσει σε η αποστασία σου και η κακία σου ελέγξει σε και γνώθι και ιδέ, ότι πικρόν σοι το καταλιπείν σε εμέ, λέγει Κύριος ο Θεός σου''.
Η Αγία Γραφή μιλάει τη γλώσσα μας, τη γλώσσα που καταλαβαίνουμε στην κατάστασή μας της πτώσης. Όπως λέει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ''σύμφωνα με τη δική μας αντίληψη δώσαμε στις ιδιότητες του Θεού ονόματα από τις δικές μας ιδιότητες''. Και ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός εξηγεί ότι στην Αγία Γραφή ''ο Θεός αναφέρεται σαν να είχε σώμα, συμβολικά... (περιέχει) κάποια μυστική σημασία που, μέσα από τα πράγματα που ανταποκρίνονται στη φύση μας, μας διδάσκει πράγματα που υπερβαίνουν αυτήν. Υπάρχουν όμως τιμωρίες που μας επιβάλλει ο Θεός ή μάλλον κακά που μας κάνει ο διάβολος και επιτρέπει ο Θεός. Αλλά οι τιμωρίες αυτές είναι αυτό που λέμε παιδαγωγική τιμωρία. Σαν σκοπό τους έχουν τη διόρθωσή μας σ’ αυτή τη ζωή, ή τουλάχιστον τη διόρθωση των άλλων που από το παράδειγμά μας, θα πάρουν μάθημα και από φόβο θα διορθωθούν.
Υπάρχουν και τιμωρίες που δεν έχουν σαν σκοπό τους να διορθώσουν κανένα, αλλά απλά και μόνο να τερματίσουν το κακό, θέτοντας ένα τέλος σ’ εκείνους που το διαδίδουν, ώστε η γη να σωθεί από τη συνεχή διαφθορά και την ολοκληρωτική καταστροφή. Τέτοια ήταν η περίπτωση του κατακλυσμού του Νώε και της καταστροφής των Σοδόμων. Όλες αυτές οι τιμωρίες λειτουργούν και στοχεύουν σ’ αυτή τη φθαρτή κατάσταση των πραγμάτων. Δεν εκτείνονται πέραν αυτής της φθαρτής ζωής. Σκοπός τους είναι να διορθώσουν ό,τι μπορεί να διορθωθεί και να μεταβάλουν τα πράγματα προς το καλύτερο, εφ΄όσον τα πράγματα επιδέχονται διόρθωση σ’ αυτό το μεταβλητό κόσμο. Μετά την Κοινή Ανάσταση καμιά μεταβολή δεν είναι δυνατή. Αιωνιότητα και αφθαρσία είναι κατάσταση αμετάβλητων πραγμάτων.
Τότε δεν μπορεί να συμβεί καμιά απολύτως μεταβολή, παρά μόνο εξέλιξη στην κατάσταση που έχουν εκλέξει ελεύθερες προσωπικότητες. Αιώνια και άπειρη εξέλιξη αλλά όχι μεταβολή, όχι αλλαγή κατεύθυνσης, όχι επιστροφή. Ο κόσμος που βλέπουμε γύρω μας είναι μεταβλητός, γιατί είναι φθαρτός. Οι Καινοί Ουρανοί και η Καινή Γη της Δευτέρας Παρουσίας του Θεού είναι άφθαρτοι, δηλαδή αμετάβλητοι. Σ’ αυτό το Νέο Κόσμο της Ανάστασης θα ήταν καθαρά και αναμφίβολα μια ενέργεια εκδικητική, ανάρμοστη και κινούμενη από φθόνο, χωρίς καμιά καλή πρόθεση ή σκοπό. Αν θεωρήσουμε την κόλαση σαν τιμωρία του Θεού, πρέπει να παραδεχτούμε ότι πρόκειται για μια τιμωρία χωρίς νόημα, εκτός αν δεχτούμε ότι ο Θεός είναι μια άπειρα κακή ύπαρξη.
Όπως λέει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος, ''εκείνος που παιδεύει τον άλλο για την ψυχική του υγεία, παιδεύει με αγάπη, εκείνος όμως που ζητά εκδίκηση είναι κενός από αγάπη. Ο Θεός παιδεύει τον άνθρωπο πάντα με αγάπη, όχι από εκδίκηση, μη γένοιτο, αλλά για να γιατρευθεί η εικόνα του και η οργή του δεν κρατά πολύ. Ο τρόπος αυτός της αγάπης είναι ευθύς και δεν παρεκτρέπεται σε εκδίκηση από εμπάθεια. Ο σοφός δίκαιος είναι όμοιος με το Θεό, ποτέ δεν παιδεύει τον άνθρωπο από εκδίκηση για την κακία του, αλλά για να διορθωθεί αυτός ή για να φοβηθούν οι άλλοι''. Βλέπουμε λοιπόν πώς ο Θεός τιμωρεί εφ΄όσον υπάρχει ελπίδα για διόρθωση. Μετά την Κοινή Ανάσταση δεν υπάρχει ζήτημα τιμωρίας από το Θεό αλλά αυτοκαταδίκη. Όπως λέει ο άγιος Βασίλειος ο Μέγας ''τα κακά στον άδη δεν έχουν αίτιο το Θεό, αλλά εμάς τους ίδιους''.
Θα μπορούσε να επιμείνει κανείς, παραταύτα, ότι η Αγία Γραφή και οι Πατέρες αναφέρουν πάντα το Θεό σαν Μεγάλο Κριτή που θα ανταμείψει εκείνους που τον υπακούουν και θα τιμωρήσει εκείνους που τον παρακούουν κατά την ημέρα της κρίσης (Α΄ Τιμ. δ΄ 6-8). Πώς μπορούμε να καταλάβουμε αυτή τη κρίση, αν δεν καταλάβουμε τα θεία λόγια όχι με ανθρώπινο αλλά με θείο τρόπο; Τι είναι η κρίση του Θεού; Ο Θεός είναι Αλήθεια και Φως. Η κρίση του Θεού δεν είναι τίποτα άλλο παρά η επαφή μας με την αλήθεια και το φως. Την ημέρα της Δευτέρας Παρουσίας, όλοι οι άνθρωποι θα παρουσιαστούν γυμνοί μπροστά στο διεισδυτικό φως της αλήθειας.
Οι ''βίβλοι'' θα ανοιχτούν. Ποιές είναι αυτές οι ''βίβλοι''; Είναι οι καρδιές μας. Οι καρδιές μας θα ανοιχτούν με το διαπεραστικό φως του Θεού και ό,τι υπάρχει μέσα σ’ αυτές τις καρδιές θα αποκαλυφτεί. Αν μέσα σ’ αυτές τις καρδιές υπάρχει αγάπη για το Θεό, οι καρδιές θα χαίρονται βλέποντας το φως του Θεού. Αντίθετα, αν υπάρχει μίσος για το Θεό μέσα σ’ αυτές τις καρδιές, θα υποφέρουν οι άνθρωποι που δέχονται στις ανοιχτές καρδιές τους αυτό το διαπεραστικό φως της αλήθειας, που μισούσαν σ’ όλη τους τη ζωή.
Εκείνο που θα διαφοροποιήσει τον ένα άνθρωπο από τον άλλο
δεν θα είναι η απόφαση του Θεού, ανταμοιβή ή τιμωρία από Αυτόν,
αλλά εκείνο που βρισκόταν στην καρδιά του καθενός.
Ό,τι υπήρχε εκεί στη διάρκεια της ζωής μας θα αποκαλυφθεί
την Ημέρα της Κρίσης.
Αν σ’ αυτήν την αποκάλυψη υπάρχει ανταμοιβή ή τιμωρία
- και σίγουρα υπάρχει -
δεν προέρχεται από το Θεό, αλλά από την αγάπη ή το μίσος
που βασιλεύει στην καρδιά μας.
Η αγάπη έχει μέσα της ευλογία,
το μίσος έχει απελπισία, πικρία, λύπη, πόνο, κακία, ταραχή, σύγχυση, σκοτάδι,
και όλες τις άλλες εσωτερικές καταστάσεις
που συνθέτουν την κόλαση (Α΄ Κορ. δ΄ 6).
Το Φως της Αλήθειας, η Ενέργεια του Θεού,
η Χάρη του Θεού που θα επισκιάσει κατά την Ημέρα της Κρίσης τους ανθρώπους,
ανεμπόδιστα από φθαρτές καταστάσεις,
θα είναι ίδια για όλους τους ανθρώπους.
Δε θα υπάρχει καμιά απολύτως διάκριση.
Όλη η διαφορά υπάρχει σε κείνους που δέχονται, όχι σε Εκείνον που δίνει.
Ο ήλιος λάμπει το ίδιο στα υγιή και στα άρρωστα μάτια, χωρίς καμιά διάκριση.
Τα υγιή μάτια απολαμβάνουν το φως και γι’ αυτό βλέπουν καθαρά το κάλλος που τα περιβάλλει.
Τα άρρωστα μάτια αισθάνονται πόνο,
πληγώνονται, υποφέρουν και θέλουν να κρυφτούν από αυτό το φως
που φέρνει τόση μεγάλη ευτυχία σε κείνους που έχουν υγιή μάτια.
Γ΄ ΜΕΡΟΣ (Συνεχίζεται)
Απόσπασμα ομιλίας του μακαριστού θεολόγου Αλεξάνδρου Καλομοίρου, που ενσωματώθηκε σε βιβλίο το 1985 υπό τον τίτλο ''Ο Πύρινος Ποταμός''.
Τίτλος πρωτοτύπου: ''The river of fire''. Μετάφραση από τα αγγλικά: Πέτρος Μπότσης, εκδόσεις ''Ζέφυρος'', Παύλου Μελά 15, Θεσσαλονίκη.
Ο ''Πύρινος Ποταμός'' ήταν η κύρια ομιλία που δόθηκε στη Συνέλευση Ορθοδόξου Νεότητος που οργανώθηκε κάτω από την αιγίδα της Συνόδου των Ρώσων Επισκόπων της Διασποράς, στο Seattle της Ουάσιγκτον, από 22-25 Ιουλίου 1980.
Η ομιλία έγινε στα αγγλικά και το κοινό την υποδέχθηκε εγκάρδια.
Ο σεβ. Αρχιεπίσκοπος του Καναδά κ. Βιτάλιος εξέφρασε τον θαυμασμό του, όχι μόνο λέγοντας πώς ''σπάνια διαβάζει κανείς τέτοια κείμενα, που αποπνέουν το άρωμα της αληθινής γνώσεως και της προσωπικής εμπειρίας'',
αλλ’ ακόμη περισσότερο όταν προσωπικά ο ίδιος έδωσε εντολή να κυκλοφορήσει σε αγγλική, ρωσική και γαλλική έκδοση''.
Τίτλος, επιμέλεια, παρουσίαση κειμένου ΑΓΙΟΚΥΠΡΙΑΝΙΤΗΣ.
